註解
[1] manañca paṭicca dhamme ca uppajjati manoviññāṇaṃ.
[2] 「處」,西元四世紀左右的世親解說為「生長門義」。「根」,源於吠陀用語「屬於因陀羅的;屬於王的」(indra-iya),《大毘婆沙論》等有「增上義;……勝義;主義」多種解說。「界」,《大毘婆沙論》等解說為「種族義」。
[3] 「若內眼處不壞者,外色便為光明所照,而便有念,眼識得生。……若內意處不壞者,外法便為光明所照,而便有念,意識得生。」「內眼處、內意處」,對應的《中部28經》作「自身內的眼、[自身內的]意」。
[4] 「眼是內入處,四大所造淨色,不可見,有對;耳、鼻、舌、身內入處亦如是說。……意內入處者,若心、意、識,非色,不可見,無對,是名意內入處。」「入處」是「處(āyatana)」的另譯,「內」是指自身,相對於色等「外處」說的,所以「眼內入處」即是「眼處」,「意內入處」即是「意處。」
[5] Imesaṃ kho, āvuso, pañcannaṃ indriyānaṃ nānāvisayānaṃ nānāgocarānaṃ, na aññamaññassa gocaravisayaṃ paccanubhontānaṃ, mano paṭisaraṇaṃ, mano ca nesaṃ gocaravisayaṃ paccanubhotī”ti
[6] Imāni kho, āvuso, pañcindriyāni āyuṃ paṭicca tiṭṭhantī”ti.
[7] 如後來的《舍利弗阿毘曇論》說:「眼識相應法不至耳識;耳識相應法不至眼識。」可能就根據此經。
[8] 如《發智論》、《識身足論》、《品類足論》、《雜阿毘曇心論》、《大毘婆沙論》、《順正理論》、《俱舍論》、《說一切有部顯宗論》等。
[9] ekekaṃ ārammaṇaṃ dvīsu dvīsu dvāresu āpāthamāgacchati.(Dhammasaṅgaṇī-aṭṭhakathā/Kāmāvacarakusalapadabhājanīyaṃ)
[10] 「眼根云何?謂:眼識所依淨色。耳根云何?謂:耳識所依淨色。鼻根云何?謂:鼻識所依淨色。舌根云何?謂:舌識所依淨色。身根云何?謂:身識所依淨色。色云何?謂:諸所有色若好顯色、若惡顯色、若二中間似顯處色,如是,諸色二識所識,謂眼識及意識。此中一類,眼識先識,眼識受已意識隨識…..。」(大正藏26冊p.692c)
[11] 大正藏26冊p.498b-p.499b
[12] 「若眼我分攝,去、來、現在,四大所造淨色,是名眼入。……耳、鼻、舌、身入亦如是。云何意入?意根是名意入。云何意入?識陰是名意入。云何意入?心意識、六識身、七識界是名意入。」(大正藏28冊p.525c)
[13] 大正藏28冊p.679b
[14] Katamaṃ taṃ rūpaṃ cakkhāyatanaṃ? Yaṃ cakkhu [cakkhuṃ (sī. syā.)] catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya pasādo attabhāvapariyāpanno anidassano sappaṭigho, yena cakkhunā anidassanena sappaṭighena rūpaṃ sanidassanaṃ sappaṭighaṃ passi vā passati vā passissati vā passe vā, cakkhuṃ petaṃ cakkhāyatanaṃ petaṃ cakkhudhātu pesā cakkhundriyaṃ petaṃ loko peso dvārā pesā samuddo peso paṇḍaraṃ petaṃ khettaṃ petaṃ vatthuṃ petaṃ nettaṃ petaṃ nayanaṃ petaṃ orimaṃ tīraṃ petaṃ suñño gāmopeso – idaṃ taṃ rūpaṃ cakkhāyatanaṃ.(Dhammasaṅgaṇī/Rūpakaṇḍaṃ/596, Vibhaṅga/Āyatanavibhaṅgo/156)
[15] 大正藏26冊p.498b
[16] Cakkhāyatanaṃ cakkhuviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ nissayapaccayena paccayo. Sotāyatanaṃ sotaviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ nissayapaccayena paccayo. Ghānāyatanaṃ ghānaviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ nissayapaccayena paccayo. Jivhāyatanaṃ jivhāviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ nissayapaccayena paccayo. Kāyāyatanaṃ kāyaviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ nissayapaccayena paccayo. Yaṃ rūpaṃ nissāya manodhātu ca manoviññāṇadhātu ca vattanti, taṃ rūpaṃ manodhātuyā ca manoviññāṇadhātuyā ca taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ nissayapaccayena paccayo.(Paṭṭhāna/Paccayaniddeso/8)
[17] Adhiṭṭhānākārena nissayākārena ca upakārako dhammo nissayapaccayo, tarucittakammādīnaṃ pathavīpaṭādayo viya.(Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā/Paccayuddesavaṇṇanā)《五論註》與《清淨道論》的作者同為覺音論師,這段解說也收錄在《清淨道論》〈17.慧地說明節/發趣論緣的談說〉一節(17. Paññābhūminiddeso/Paṭṭhānapaccayakathā/601段)。
[18] cakkhuviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati.(14.Khandhaniddeso/Rūpakkhandhakathā/436段中)
[19] Cakkhādipañcavidhaṃ rūpādīnaṃ gahaṇapaccayabhāvena ādāsatalaṃ viya vippasannattā pasādarūpaṃ, itaraṃ tato viparītattā napasādarūpaṃ.(14.Khandhaniddeso/Rūpakkhandhakathā/447段中)
[20] 〈1.戒的說明/根自制戒〉:「又,古人說:『無心之行為者眼不能見色,無眼之行為者心不能見色,而當所緣與門撞在一起時,以眼淨為依處的心看見。』」(Porāṇā panāhu ‘‘cakkhu rūpaṃ na passati, acittakattā, cittaṃ na passati, acakkhukattā, dvārārammaṇasaṅghaṭṭe pana cakkhupasādavatthukena cittena passati. /1. Sīlaniddeso/ Indriyasaṃvarasīlaṃ/15段中)
[21]〈17.慧地說明節/有輪的談說〉:「『淨是處』,這是因眼等五處而被說的。」(Pasādo āyatananti idaṃ cakkhādipañcāyatanavasena vuttaṃ. /17. Paññābhūminiddeso/Bhavacakkakathā/654段中)
[22] Manodhātumanoviññāṇadhātūnaṃ nissayalakkhaṇaṃ hadayavatthu, tāsaññeva dhātūnaṃ ādhāraṇarasaṃ , ubbahanapaccupaṭṭhānaṃ. Hadayassa anto kāyagatāsatikathāyaṃ vuttappakāraṃ lohitaṃ nissāya sandhāraṇādikiccehi bhūtehi katūpakāraṃ utucittāhārehi upatthambhiyamānaṃ āyunā anupāliyamānaṃ manodhātumanoviññāṇadhātūnañceva taṃsampayuttadhammānañca vatthubhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati.(14.Khandhaniddeso/Rūpakkhandhakathā/440)
[23] Yaṃ panettha hadayarūpaṃ nāma, taṃ vatthu na dvāraṃ.(14.Khandhaniddeso/Rūpakkhandhakathā/449段中)
[24] 如在《相應部2相應2、13經》、《相應部7相應9經》、《相應部9相應5經》中都是這種用法。
[25] 如在《相應部4相應13、25經》、《相應部10相應3、12經》、《相應部35相應127經》、《相應部51相應20經》中都是這種用法,後兩經都在說32身分中的心臟。
[26] 「8.心所依處名為心色」(8. Hadayavatthu hadayarūpaṃ nāma.)(Abhidhammatthasaṅgaho/6. Rūpaparicchedo/Rūpasamuddeso)
[27] Hadayanti hadayamaṃsaṃ. ……(刪略) Anto cassa punnāgaṭṭhipatiṭṭhānamatto āvāṭako hoti, yattha addhapasatamattaṃ lohitaṃ saṇṭhāti, yaṃ nissāya manodhātu ca manoviññāṇadhātu ca vattanti. (8. Anussatikammaṭṭhānaniddeso/ kāyagatāsatikathāyaṃ/ Koṭṭhāsavavatthāpanakathā/193段)
[28] 比對這兩個網站照片得知:https://en.wikipedia.org/wiki/Calophyllum_inophyllum與http://blog.xuite.net/yfon42/twblog/116520941-種子盆栽—蘭嶼獨有胡桐樹
[29] http://blackwalnut.npust.edu.tw/archives/1018,該網站有果實解剖並附米達尺的照片。
[30] In Sri Lanka, it was a measure of capacity, approximately 1.86 pint (1.024 litres).(https://en.wikipedia.org/wiki/Seer_(unit))
[31] 米1合 = 約150g = (180.39ミリリットル)(http://www.shoshinsha.com/tools/gou_gram/gou.htm)
[32] 以我右手握滿一把米,以三次實測值(分別為45、46、50毫升)的平均值。
[33] https://www.youtube.com/watch?v=2jVi78UQYlg
[34] https://en.wikipedia.org/wiki/End-diastolic_volume
[35] 高醫心臟血管外科謝炯昭醫師《淺談心臟移植》(http://www.kmuh.org.tw/www/kmcj/data/9401/10.htm)
[36] 阿毗達摩 第七講四界分別觀之詳盡法及18種真實色法/ 瑪欣德尊者講於江西佛學院/ 2009年4-6月/繁體文編者 喬正一(http://ddmgwens.blogspot.tw/2015/08/blog-post_874.html)
[37] 阿毗達摩 第八講 十八種真實色法之二/ 瑪欣德尊者講於江西佛學院/ 2009年4-6月/繁體文編者 喬正一(http://ddmgwens.blogspot.tw/2015/08/blog-post_49.html)
[38] 《續華嚴略疏刊定記卷第八》:「金剛之名從心智立,謂:佛心智體性堅固不可損壞,然能損壞難壞惑障,其室利靺瑳相莊嚴胷臆,近心所依處故。」(卐新續藏3冊p.702c)
翻譯名義集:「梵云室利靺瑳,此云吉祥海雲。如來胸臆有大人相,形如[歹*(〦/(ㄙ*ㄙ))]字,名吉祥海雲,華嚴音義云。」(大正藏54冊p.1147a)按:「形如[歹*(〦/(ㄙ*ㄙ))]字」者,即卐字之形。
[39] 高三下生物第九章第三節腦與脊髓/台北市立中山女子高級中學生物科教師蔡任圃講。(https://www.youtube.com/watch?v=dW-9Lq24npg)(https://www.youtube.com/watch?v=yU82LvepAKU)
[40] 各部分的簡要說明請參看https://zh.wikipedia.org/wiki/視覺系統、http://cht.a-hospital.com/w/視神經、http://cht.a-hospital.com/w/視網膜、https://zh.wikipedia.org/wiki/視覺皮質
[41] 參看https://zh.wikipedia.org/wiki/聽覺系統、http://www.ckwang.com.tw/n-ear-4001.html
[42] 參看http://cht.a-hospital.com/w/嗅覺
[43] 參看http://cht.a-hospital.com/w/味覺
[44] 參看http://cht.a-hospital.com/w/觸覺
[45] http://wiki.kmu.edu.tw/index.php/無腦嬰兒
[46] 英國《每日郵報》網路新聞記者Tanveer Mann小姐2015/9/26報導。(http://www.dailymail.co.uk/news/article-3247851/Miracle-baby-Jaxon-Emmett-Buell-defies-odds-born-brain-skull.html)死於2020年04月07日。(https://daydaynews.cc/zh-hant/international/475076.html)
[47] 英國利物浦大學心理健康與社會研究所教授 Jonathan Cole撰寫報導。(http://mymultiplesclerosis.co.uk/ep/sharon-parker-the-woman-with-the-mysterious-brain)
[48] 《移植記憶》舉了五例,Discovery Health頻道2003/6/30首播(https://www.youtube.com/watch?v=I8p7JZCsjok)。另外,英國第4頻道2006年播出紀錄片《Mindshock》也是類似的內容(https://www.youtube.com/watch?v=GADSbc2AI8I),《香光莊嚴第八十二期》(2005/6/20)〈心臟會記憶嗎〉稱「節譯自日本富士電視台『尋找人間的真實與愛』第三單元」,但網路未能找到該影片。
[49] John L. Ateo, Jason C. 2007年共同撰寫提出質疑,他們與 Jason C., Gordon S. 四人組成反愚信團隊。(http://www.sillybeliefs.com/nhnz.html)
[50] 衛生福利部健康保險局《2003-2014年全民健保器官移植存活率》的統計,心臟移植為913例(http://www.nhi.gov.tw/Resource/webdata/30725_2_器官移植存活率20160614.pdf),另外2014/8/7臺大醫院慶祝第 500 位心臟移植者出院(http://epaper.ntuh.gov.tw/health/201410/special_3_1.html),2013年03月底振興醫院宣布心臟移植小組共完成407例心臟移植。(http://www.chgh.org.tw/chgh/info2_info.jspx?id=40288fe93d6c03ff013da626d78b069d)
[51] 「我知道很多人要問我:到底心臟移植病人個性會不會變呢? 其實不少國際媒體的答案是肯定的,但是我目前還感覺不到,如果他以後對我不好,就表示個性變了,我也一定會上來向各位報告的。」(http://www.organ.org.tw/JRNL/042/042012.htm)
[52] 英國《鏡報》記者 Kirstie McCrum 小姐 2015/7/14報導,不過報導說是該受捐贈者「宣稱」(has claimed ),間接表示未經她查證,所以只能說是「傳聞」。(http://www.mirror.co.uk/news/world-news/white-man-claims-hes-turning-6064891)
[53] CNN健康專欄作者 Jacqueline Howard 小姐2016/6/10報導。(http://edition.cnn.com/2016/06/10/health/artificial-heart-555-days-transplant)
[54] 例如台灣失智症協會《認識失智症》中說:「醫生透過電腦斷層及核磁共振判斷,主要是因為阿茲海默症初期以侵犯海馬迴為主,往生後腦解剖可發現異常老年斑及神經纖維糾結,……」(http://www.tada2002.org.tw/tada_know_02.html)