經號:   
   (中部106經 更新)
中部106經/有益不動經(天臂品[11])(莊春江譯)[MA.75]
  被我這麼聽聞
  有一次世尊住在俱盧國,名叫葛馬沙達馬的俱盧國城鎮。
  在那裡,世尊召喚比丘們:「比丘們!」
  「尊師!」那些比丘回答世尊。
  世尊說這個:
  「比丘們!諸欲是無常的、空虛的、虛妄的、虛妄法的,比丘們!這是幻術所作的,那是愚者的閒聊。凡當生的諸欲、凡來生的諸欲,凡當生的諸欲想、凡來生的諸欲想,這兩者是魔領域。這是魔的境域,這是魔的餌,這是魔的行境,在這裡,這些惡不善心意:貪婪,及惡意,及激情轉起,這裡,當聖弟子隨學時,那些就生成障礙。比丘們!在這裡,聖弟子像這樣深慮:『凡當生的諸欲、凡來生的諸欲,凡當生的諸欲想、凡來生的諸欲想,這兩者是魔領域。這是魔的境域,這是魔的餌,這是魔的行境,在這裡,這些惡不善心意:貪婪,及惡意,及激情轉起,這裡,當聖弟子隨學時,那些就生成障礙,讓我克服世間後以意決意後,以廣大的、變大的心而住。當我克服世間後,以意決意後,以廣大的、變大的心而住時,凡諸惡不善心意:貪婪,及惡意,及激情,那些將不存在。以那些的捨斷,我的心將成為非小的、無量的、已善修習的。』當他成為這麼實行者、多住那個者時,心在處上明淨在有淨信時,他此時到達不動的或以慧勝解。他以身體的崩解,死後這存在可能性:凡那個導向識成為進入不動的。比丘們!這被說為第一個有益不動的道跡。(66)
  再者,比丘們!聖弟子像這樣深慮:『凡當生的諸欲、凡來生的諸欲,凡當生的諸欲想、凡來生的諸欲想,凡任何色是四大及四大之所造色。』當他成為這麼實行者、多住那個者時,心在處上明淨。在有淨信時,他此時到達不動,或以慧勝解。他以身體的崩解,死後這存在可能性:凡那個導向識成為進入不動的。比丘們!這被說為第二個有益不動的道跡。
  再者,比丘們!聖弟子像這樣深慮:『凡當生的諸欲、凡來生的諸欲,凡當生的諸欲想、凡來生的諸欲想,凡當生的諸色、凡來生的諸色,凡當生的色想、凡來生的色想,這兩者是無常的。凡是無常的,那個不足以歡喜,不足以歡迎,不足以固持。』當他成為這麼實行者、多住那個者時,心在處上明淨。在有淨信時,他此時到達不動,或以慧勝解。他以身體的崩解,死後這存在可能性:凡那個導向識成為進入不動的。比丘們!這被說為第三個有益不動的道跡。(67)
  再者,比丘們!聖弟子像這樣深慮:『凡當生的諸欲、凡來生的諸欲,凡當生的諸欲想、凡來生的諸欲想,凡當生的諸色、凡來生的諸色,凡當生的色想、凡來生的色想、凡不動想,一切是想。這些無殘餘地被滅之處,這是寂靜的,這是勝妙的,即:無所有處。』當他成為這麼實行者、多住那個者時,心在處上明淨。在有淨信時,他此時到達無所有處,或以慧勝解。他以身體的崩解,死後這存在可能性:凡那個導向識會成為進入無所有處。比丘們!這被說為第一個有益無所有處的道跡。(68)
  再者,比丘們!到林野的,或到樹下的,或到空屋的聖弟子像這樣深慮:『以我或以我所,這是空。』當他成為這麼實行者、多住那個者時,心在處上明淨。在有淨信時,他此時到達無所有處,或以慧勝解。他以身體的崩解,死後這存在可能性:凡那個導向識成為進入無所有處無所有處。比丘們!這被說為第二個有益無所有處的道跡。(69)
  再者,比丘們!聖弟子像這樣深慮:『我在任何地方不是任何人的任何事物;在任何地方任何事物也不是我的什麼。』當他成為這麼實行者、多住那個者時,心在處上明淨。在有淨信時,他此時到達無所有處,或以慧勝解。他以身體的崩解,死後這存在可能性:凡那個導向識成為進入無所有處無所有處。比丘們!這被說為第三個有益無所有處的道跡。
  再者,比丘們!聖弟子像這樣深慮:『凡當生的諸欲、凡來生的諸欲,凡當生的諸欲想、凡來生的諸欲想,凡當生的諸色、凡來生的諸色,凡當生的色想、凡來生的色想、凡不動想、無所有處想,一切都是想。這些無殘餘地被滅之處,這是寂靜的,這是勝妙的,即:非想非非想處。』當他成為這麼實行者、多住那個者時,心在處上明淨。在有淨信時,他此時到達非想非非想處,或以慧勝解。他以身體的崩解,死後這存在可能性:凡那個導向識成為進入非想非非想處無所有處。比丘們!這被說為有益非想非非想處的道跡。」(70)
  在這麼說時,尊者阿難對世尊說這個:
  「大德!這裡,比丘是這樣的行者:『彼不會存在以及我的不會存在,彼將不存在以及我的將不存在,凡存在的,凡已存在的,我捨斷它。』這樣,他得到平靜,大德!那位比丘會般涅槃或不會般涅槃呢?」
  「阿難!在這裡,或許某一類的比丘會般涅槃,但某一類的比丘不會般涅槃。」
  「大德!什麼因、什麼,以那個,在這裡,某一類的比丘會般涅槃,但某一類的比丘不會般涅槃呢?」(71)
  「阿難!這裡,比丘是這樣的行者:『彼不會存在以及我的不會存在,彼將不存在以及我的將不存在,凡存在的,凡已存在的,我捨斷它。』這樣,他得到平靜。他歡喜、歡迎、持續固持那個平靜。當他歡喜、歡迎、持續固持那個平靜時,識是依止那個的、執取那個,阿難!有執取的比丘不般涅槃。」
  「大德!那麼,當執取時,那位比丘執取什麼呢?」
  「阿難!非想非非想處。」
  「大德!當執取時,那位比丘似乎執取最上的執取?」
  「阿難!當執取時,那位比丘執取最上的執取,阿難!因為,這是最上的執取,即:非想非非想處。
  阿難!這裡,比丘是這樣的行者:『彼不會存在以及我的不會存在,彼將不存在以及我的將不存在,凡存在的;凡已存在的,我捨斷它。』這樣,他得到平靜。他不歡喜、不歡迎、不持續固持那個平靜。當他不歡喜、不歡迎、不持續固持那平個靜時,識是不依止那個的、不執取那個的,阿難!無執取的比丘般涅槃。」(72)
  「不可思議啊,大德!未曾有啊,大德!大德!個個依止的暴流的度脫確實被世尊為我們說,大德!那麼,什麼是聖解脫?」
  「阿難!這裡,聖弟子比丘像這樣深慮:凡當生的諸欲、凡來生的諸欲,凡當生的諸欲想、凡來生的諸欲想,凡當生的諸色、凡來生的諸色,凡當生的色想、凡來生的色想,凡不動想、無所有處想、非想非非想處想,這是有身,只是有身。這是不死,即:不執取後有心的解脫。
  阿難!像這樣,有益不動的道跡被我教導,有益無所有處的道跡被我教導,有益非想非非想處的道跡被我教導,個個依止的暴流的度脫被我教導,聖解脫被我教導,阿難!凡出自憐愍應該被老師、利益者、憐愍者為了弟子作的,那個被我為你們做了。阿難!有這些樹下、這些空屋,阿難!你們要修禪,不要放逸,不要以後成為後悔者,這是我們為你們的教誡。」
  世尊說這個,悅意的尊者阿難歡喜世尊的所說。(73)
  有益不動經第六終了。
MN.106/(6) Āneñjasappāyasuttaṃ
   66. Evaṃ me sutaṃ– ekaṃ samayaṃ bhagavā kurūsu viharati kammāsadhammaṃ nāma kurūnaṃ nigamo. Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi– “bhikkhavo”ti. “Bhadante”ti te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca– “aniccā, bhikkhave, kāmā tucchā musā mosadhammā. Māyākatame taṃ, bhikkhave, bālalāpanaṃ. Ye ca diṭṭhadhammikā kāmā, ye ca samparāyikā kāmā; yā ca diṭṭhadhammikā kāmasaññā, yā ca samparāyikā kāmasaññā– ubhayametaṃ māradheyyaṃ, mārassesa visayo, mārassesa nivāpo, mārassesa gocaro. Etthete pāpakā akusalā mānasā abhijjhāpi byāpādāpi sārambhāpi saṃvattanti. Teva ariyasāvakassa idhamanusikkhato antarāyāya sambhavanti. Tatra, bhikkhave, ariyasāvako iti paṭisañcikkhati– ‘ye ca diṭṭhadhammikā kāmā, ye ca samparāyikā kāmā; yā ca diṭṭhadhammikā kāmasaññā, yā ca samparāyikā kāmasaññā– ubhayametaṃ māradheyyaṃ, mārassesa visayo, mārassesa nivāpo, mārassesa gocaro. Etthete pāpakā akusalā mānasā abhijjhāpi byāpādāpi sārambhāpi saṃvattanti, teva ariyasāvakassa idhamanusikkhato antarāyāya sambhavanti. Yaṃnūnāhaṃ vipulena mahaggatena cetasā vihareyyaṃ abhibhuyya lokaṃ adhiṭṭhāya manasā. Vipulena hi me mahaggatena cetasā viharato abhibhuyya lokaṃ adhiṭṭhāya manasā ye pāpakā akusalā mānasā abhijjhāpi byāpādāpi sārambhāpi te na bhavissanti. Tesaṃ pahānā aparittañca me cittaṃ bhavissati appamāṇaṃ subhāvitan’ti. Tassa evaṃpaṭipannassa tabbahulavihārino āyatane cittaṃ pasīdati. Sampasāde sati etarahi vā āneñjaṃ samāpajjati paññāya vā adhimuccati kāyassa bhedā paraṃ maraṇā. Ṭhānametaṃ vijjati yaṃ taṃsaṃvattanikaṃ viññāṇaṃ assa āneñjūpagaṃ. Ayaṃ, bhikkhave, paṭhamā āneñjasappāyā paṭipadā akkhāyati”.
   67. “Puna caparaṃ, bhikkhave, ariyasāvako iti paṭisañcikkhati– ‘ye ca diṭṭhadhammikā kāmā, ye ca samparāyikā kāmā; yā ca diṭṭhadhammikā kāmasaññā yā ca samparāyikā kāmasaññā; yaṃ kiñci rūpaṃ (sabbaṃ rūpaṃ) cattāri ca mahābhūtāni, catunnañca mahābhūtānaṃ upādāyarūpan’ti. Tassa evaṃpaṭipannassa tabbahulavihārino āyatane cittaṃ pasīdati. Sampasāde sati etarahi vā āneñjaṃ samāpajjati paññāya vā adhimuccati kāyassa bhedā paraṃ maraṇā. Ṭhānametaṃ vijjati yaṃ taṃsaṃvattanikaṃ viññāṇaṃ assa āneñjūpagaṃ. Ayaṃ, bhikkhave, dutiyā āneñjasappāyā paṭipadā akkhāyati.
   “Puna caparaṃ, bhikkhave, ariyasāvako iti paṭisañcikkhati– ‘ye ca diṭṭhadhammikā kāmā, ye ca samparāyikā kāmā; yā ca diṭṭhadhammikā kāmasaññā, yā ca samparāyikā kāmasaññā; ye ca diṭṭhadhammikā rūpā, ye ca samparāyikā rūpā; yā ca diṭṭhadhammikā rūpasaññā, yā ca samparāyikā rūpasaññā– ubhayametaṃ aniccaṃ. Yadaniccaṃ taṃ nālaṃ abhinandituṃ, nālaṃ abhivadituṃ, nālaṃ ajjhositun’ti. Tassa evaṃpaṭipannassa tabbahulavihārino āyatane cittaṃ pasīdati. Sampasāde sati etarahi vā āneñjaṃ samāpajjati paññāya vā adhimuccati kāyassa bhedā paraṃ maraṇā. Ṭhānametaṃ vijjati yaṃ taṃsaṃvattanikaṃ viññāṇaṃ assa āneñjūpagaṃ. Ayaṃ, bhikkhave, tatiyā āneñjasappāyā paṭipadā akkhāyati.
   68. “Puna caparaṃ, bhikkhave, ariyasāvako iti paṭisañcikkhati– ‘ye ca diṭṭhadhammikā kāmā, ye ca samparāyikā kāmā; yā ca diṭṭhadhammikā kāmasaññā, yā ca samparāyikā kāmasaññā; ye ca diṭṭhadhammikā rūpā, ye ca samparāyikā rūpā; yā ca diṭṭhadhammikā rūpasaññā, yā ca samparāyikā rūpasaññā; yā ca āneñjasaññā– sabbā saññā. Yatthetā aparisesā nirujjhanti etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ– yadidaṃ ākiñcaññāyatanan’ti. Tassa evaṃpaṭipannassa tabbahulavihārino āyatane cittaṃ pasīdati. Sampasāde sati etarahi vā ākiñcaññāyatanaṃ samāpajjati paññāya vā adhimuccati kāyassa bhedā paraṃ maraṇā. Ṭhānametaṃ vijjati yaṃ taṃsaṃvattanikaṃ viññāṇaṃ assa ākiñcaññāyatanūpagaṃ. Ayaṃ, bhikkhave, paṭhamā ākiñcaññāyatanasappāyā paṭipadā akkhāyati.
   69. “Puna caparaṃ, bhikkhave, ariyasāvako araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā iti paṭisañcikkhati– ‘suññamidaṃ attena vā attaniyena vā’ti. Tassa evaṃpaṭipannassa tabbahulavihārino āyatane cittaṃ pasīdati. Sampasāde sati etarahi vā ākiñcaññāyatanaṃ samāpajjati paññāya vā adhimuccati kāyassa bhedā paraṃ maraṇā. Ṭhānametaṃ vijjati yaṃ taṃsaṃvattanikaṃ viññāṇaṃ assa ākiñcaññāyatanūpagaṃ. Ayaṃ, bhikkhave, dutiyā ākiñcaññāyatanasappāyā paṭipadā akkhāyati.
   70. “Puna caparaṃ, bhikkhave, ariyasāvako iti paṭisañcikkhati– ‘nāhaṃ kvacani kassaci kiñcanatasmiṃ, na ca mama kvacani kismiñci kiñcanaṃ natthī’ti. Tassa evaṃpaṭipannassa tabbahulavihārino āyatane cittaṃ pasīdati. Sampasāde sati etarahi vā ākiñcaññāyatanaṃ samāpajjati paññāya vā adhimuccati kāyassa bhedā paraṃ maraṇā. Ṭhānametaṃ vijjati yaṃ taṃsaṃvattanikaṃ viññāṇaṃ assa ākiñcaññāyatanūpagaṃ. Ayaṃ, bhikkhave, tatiyā ākiñcaññāyatanasappāyā paṭipadā akkhāyati.
   “Puna caparaṃ, bhikkhave, ariyasāvako iti paṭisañcikkhati – ‘ye ca diṭṭhadhammikā kāmā, ye ca samparāyikā kāmā; yā ca diṭṭhadhammikā kāmasaññā, yā ca samparāyikā kāmasaññā; ye ca diṭṭhadhammikā rūpā, ye ca samparāyikā rūpā; yā ca diṭṭhadhammikā rūpasaññā, yā ca samparāyikā rūpasaññā yā ca āneñjasaññā, yā ca ākiñcaññāyatanasaññā– sabbā saññā. Yatthetā aparisesā nirujjhanti etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ– yadidaṃ nevasaññānāsaññāyatanan’ti. Tassa evaṃpaṭipannassa tabbahulavihārino āyatane cittaṃ pasīdati. Sampasāde sati etarahi vā nevasaññānāsaññāyatanaṃ samāpajjati paññāya vā adhimuccati kāyassa bhedā paraṃ maraṇā. Ṭhānametaṃ vijjati yaṃ taṃsaṃvattanikaṃ viññāṇaṃ assa nevasaññānāsaññāyatanūpagaṃ. Ayaṃ, bhikkhave, nevasaññānāsaññāyatana-sappāyā paṭipadā akkhāyatī”ti.
   71. Evaṃ vutte, āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca– “idha, bhante, bhikkhu evaṃ paṭipanno hoti– ‘no cassa, no ca me siyā; na bhavissati, na me bhavissati; yadatthi yaṃ, bhūtaṃ– taṃ pajahāmī’ti. Evaṃ upekkhaṃ paṭilabhati. Parinibbāyeyya nu kho so, bhante, bhikkhu na vā parinibbāyeyyā”ti? “Apetthekacco, ānanda, bhikkhu parinibbāyeyya, apetthekacco bhikkhu na parinibbāyeyyā”ti. “Ko nu kho, bhante, hetu ko paccayo yenapetthekacco bhikkhu parinibbāyeyya, apetthekacco bhikkhu na parinibbāyeyyā”ti? “Idhānanda, bhikkhu evaṃ paṭipanno hoti– ‘no cassa, no ca me siyā; na bhavissati, na me bhavissati; yadatthi, yaṃ bhūtaṃ– taṃ pajahāmī’ti. Evaṃ upekkhaṃ paṭilabhati. So taṃ upekkhaṃ abhinandati, abhivadati, ajjhosāya tiṭṭhati. Tassa taṃ upekkhaṃ abhinandato abhivadato ajjhosāya tiṭṭhato tannissitaṃ hoti viññāṇaṃ tadupādānaṃ. Sa-upādāno, ānanda, bhikkhu na parinibbāyatī”ti. “Kahaṃ pana so, bhante, bhikkhu upādiyamāno upādiyatī”ti? “Nevasaññānāsaññāyatanaṃ, ānandā”ti. “Upādānaseṭṭhaṃ kira so, bhante, bhikkhu upādiyamāno upādiyatī”ti? “Upādānaseṭṭhañhi so, ānanda, bhikkhu upādiyamāno upādiyati. Upādānaseṭṭhañhetaṃ, ānanda, yadidaṃ– nevasaññānāsaññāyatanaṃ”.
   72. “Idhānanda, bhikkhu evaṃ paṭipanno hoti– ‘no cassa, no ca me siyā; na bhavissati, na me bhavissati; yadatthi, yaṃ bhūtaṃ– taṃ pajahāmī’ti. Evaṃ upekkhaṃ paṭilabhati. So taṃ upekkhaṃ nābhinandati, nābhivadati, na ajjhosāya tiṭṭhati. Tassa taṃ upekkhaṃ anabhinandato anabhivadato anajjhosāya tiṭṭhato na tannissitaṃ hoti viññāṇaṃ na tadupādānaṃ. Anupādāno, ānanda, bhikkhu parinibbāyatī”ti.
   73. “Acchariyaṃ, bhante, abbhutaṃ, bhante! Nissāya nissāya kira no, bhante, bhagavatā oghassa nittharaṇā akkhātā. Katamo pana, bhante, ariyo vimokkho”ti? “Idhānanda, bhikkhu ariyasāvako iti paṭisañcikkhati– ‘ye ca diṭṭhadhammikā kāmā, ye ca samparāyikā kāmā; yā ca diṭṭhadhammikā kāmasaññā, yā ca samparāyikā kāmasaññā; ye ca diṭṭhadhammikā rūpā, ye ca samparāyikā rūpā; yā ca diṭṭhadhammikā rūpasaññā, yā ca samparāyikā rūpasaññā; yā ca āneñjasaññā, yā ca ākiñcaññāyatanasaññā yā ca nevasaññānāsaññāyatanasaññā– esa sakkāyo yāvatā sakkāyo. Etaṃ amataṃ yadidaṃ anupādā cittassa vimokkho. Iti, kho, ānanda, desitā mayā āneñjasappāyā paṭipadā, desitā ākiñcaññāyatanasappāyā paṭipadā, desitā nevasaññānāsaññāyatanasappāyā paṭipadā, desitā nissāya nissāya oghassa nittharaṇā, desito ariyo vimokkho. Yaṃ kho, ānanda, satthārā karaṇīyaṃ sāvakānaṃ hitesinā anukampakena anukampaṃ upādāya, kataṃ vo taṃ mayā. Etāni, ānanda, rukkhamūlāni, etāni suññāgārāni. Jhāyathānanda, mā pamādattha, mā pacchā vippaṭisārino ahuvattha. Ayaṃ vo amhākaṃ anusāsanī’”ti.
   Idamavoca bhagavā. Attamano āyasmā ānando bhagavato bhāsitaṃ abhinandīti.
   Āneñjasappāyasuttaṃ niṭṭhitaṃ chaṭṭhaṃ.
漢巴經文比對(莊春江作):
  「妄言法(MA.75)」,南傳作「虛妄法的」(mosadhammā),智髻比丘長老英譯為「迷惑的;虛偽的;詐欺的」(deceptive)。按:《破斥猶豫》以「毀滅自性」(nassanasabhāvā)解說。
  「幻化(MA.75)」,南傳作「幻術所作的」(Māyākatame),智髻比丘長老英譯為「產生幻覺的;錯覺的」(illusory)。
  「欺誑愚癡(MA.75)」,南傳作「愚者的閒聊」(bālalāpanaṃ),智髻比丘長老英譯為「愚笨者的無聊話」(the prattle of fools)。按:《破斥猶豫》舉像:我的兒子、我的女兒、我的黃金、我的金幣為愚者的閒聊。
  「鬥諍(MA.75)」,南傳作「激情」(sārambhāpi,另譯為「激憤」),智髻比丘長老英譯為「推擬;假定」(presumption)。
  「掩伏世間(MA.75)」,南傳作「克服世間後」(abhibhuyya lokaṃ,另譯為「打勝世間後;征服世間後」),智髻比丘長老英譯為「超越世界」(transcended the world)。
  「攝持其心(MA.75)」,南傳作「以意決意後」(adhiṭṭhāya manasā),智髻比丘長老英譯為「以心作了堅定的決定」(made a firm determination with the mind)。按:《破斥猶豫》說,以禪為所緣之心決意後(jhānārammaṇacittena adhiṭṭhahitvā)。
  「便於處得心淨(MA.75)」,南傳作「心在處上明淨」(āyatane cittaṃ pasīdati),智髻比丘長老英譯為「他的心在此基礎上獲得信心」(his mind acquires confidence in this base)。按:《破斥猶豫》舉在四因素上(kāraṇe)心明淨:阿羅漢境界(Arahattaṃ),或阿羅漢境界的毘婆舍那,或第四禪,或第四禪的近行[定](catutthajjhānassa upacāraṃ vā)。
  「於處得心淨已(MA.75)」,南傳作「在有淨信時」(Sampasāde sati),智髻比丘長老英譯為「一旦有充分的信心」(Once there is full confidence)。按:《破斥猶豫》說,這裡有兩種淨信:勝解之淨信與獲得之淨信(adhimokkhasampasādo ca paṭilābhasampasādo ca)。
  「以慧為解(MA.75)」,南傳作「或以慧勝解」(paññāya vā adhimuccati),智髻比丘長老英譯為「他以智慧決定[它]」(he resolves [upon it] with wisdom)。按:另一種解讀,將「以慧」(paññāya)解讀為「知道後」;「勝解」(adhimuccati)解讀為「志向」。《破斥猶豫》以「作證阿羅漢境界」(arahattaṃ sacchikarotīti)解說,似乎沒支持這種解讀。
  「因本意故(MA.75)」,南傳作「那個導向識」(taṃsaṃvattanikaṃ viññāṇaṃ),智髻比丘長老英譯為「發展之識」(the evolving consciousness)。按:《破斥猶豫》以「導向(轉起)出生」(saṃvattati nibbattati)的「果報識」(vipākaviññāṇena)解說。
  「淨不動道(MA.75)」,南傳作「有益不動的道跡」(āneñjasappāyā paṭipadā),智髻比丘長老英譯為「導向泰然自若之道」(the way directed to the imperturbable)。按:「有益的」(sappāya),另譯為「適合的;隨應的」。《破斥猶豫》以「有益不動的第四禪」(āneñjassa catutthajjhānassa sappāyā)解說。
  「若本有者(MA.75)」,南傳作「凡存在的;凡已存在的」(yadatthi yaṃ, bhūtaṃ),智髻比丘長老英譯為「所有的存在,所有已生成的」(What exists, what has come to be)。按:《破斥猶豫》的解說,這是指五蘊(khandhapañcakaṃ)。
  「受餘行(MA.75)」,南傳作「執取最上的執取」(Upādānaseṭṭhaṃ…upādiyatīti),智髻比丘長老英譯為「執取最好的執著對象」(clings to the best [object of] clinging)。
  「聖解脫」(ariyo vimokkhoti),智髻比丘長老英譯為「高潔的釋放」(noble liberation)。按:《破斥猶豫》解說,這個問題要問「乾觀者」(sukkhavipassako)如何度暴流(證阿羅漢果)。
  「個個依止的」(Nissāya nissāya),智髻比丘長老英譯為「在依於一個或另一個的支持」(in dependence upon one support or another)。按:《破斥猶豫》以「各個等至的依止」(taṃ taṃ samāpattiṃ nissāya)解說,暴流之度脫指第三禪作基礎而住立的比丘(tatiyajjhānaṃ pādakaṃ katvā ṭhitabhikkhuno)……非想非非想作基礎而住立的比丘。另外,下一句「暴流之度脫」指證阿羅漢果。