中阿含165經/溫泉林天經(根本分別品)(莊春江標點)
我聞如是:
一時,
佛遊王舍城,在竹林迦蘭哆園。
爾時,
尊者三彌提亦遊王舍城,住溫泉林。於是,尊者三彌提夜將向旦,從房而出,往詣溫泉,脫衣岸上,入溫泉浴,浴已還出,拭體著衣。
爾時,有一天,形體極妙,色像巍巍,夜將向旦,往詣尊者三彌提所,
稽首作禮,卻住一面。彼天色像威神極妙,光明普照於溫泉岸,彼天卻住於一面已,白尊者三彌提曰:
「
比丘!
受持跋地羅帝偈耶?」
尊者三彌提答彼天曰:
「我不受持跋地羅帝偈也。」
尋問彼天:
「汝受持跋地羅帝偈耶?」
彼天答曰:
「我亦不受持跋地羅帝偈也。」
尊者三彌提復問彼天:
「誰受持跋地羅帝偈耶?」
彼天答曰:
「
世尊遊此王舍城,在竹林迦蘭哆園,彼受持跋地羅帝偈也。比丘!可往面從世尊,善受持誦跋地羅帝偈,所以者何?跋地羅帝偈者,有法、
有義,為
梵行本,趣智、趣覺、趣於涅槃,族姓者
至信捨家無家學道,當以跋地羅帝偈善受持誦。」彼天說如是,稽首尊者三彌提足,繞三匝已,即彼處沒。
於是,尊者三彌提,天沒不久往詣佛所,稽首作禮,卻坐一面,白曰:
「世尊!我於今日夜將向旦出房往詣彼溫泉所,脫衣岸上,入溫泉浴,浴已便出,住岸拭身。爾時,有一天形體極妙,色像巍巍,夜將向旦,來詣我所,稽首作禮,卻住一面。彼天色像威神極妙,光明普照於溫泉岸,彼天卻住於一面已,而白我曰:『比丘!受持跋地羅帝偈耶?』我答彼天:『不受持跋地羅帝偈也。』我問彼天:『汝受持跋地羅帝偈耶?』彼天答曰:『我亦不受持跋地羅帝偈也。』我復問:『誰受持跋地羅帝偈耶?』彼天答曰:『世尊遊此王舍城,住竹林迦蘭哆園,彼受持跋地羅帝偈也。比丘!可往面從世尊善受持誦跋地羅帝偈,所以者何?跋地羅帝偈者,有義、有法,為梵行本,趣智、趣覺、趣於涅槃,族姓者至信捨家無家學道,當以跋地羅帝偈善受持誦。』彼天說如是,稽首我足,繞三匝已,即彼處沒。」
世尊問曰:
「三彌提!汝知彼天從何處來?彼天名何耶?」
尊者三彌提答曰:
「世尊!我不知彼天從何所來,亦不知名也。」
世尊告曰:
「三彌提!彼
天子名正殿,為三十三天軍將。」
於是,尊者三彌提白曰:
「世尊!今
正是時,
善逝!今正是時,若世尊為諸比丘說跋地羅帝偈者,諸比丘從世尊聞已,當善受持。」
世尊告曰:
「三彌提!諦聽!諦聽!
善思念之,我當為汝說。」
尊者三彌提白曰:「唯然。」
時,諸比丘受教而聽。
佛言:
「慎莫念過去,亦勿願未來,過去事已滅,未來復未至。
現在所有法,彼亦當為思,念無有堅強,慧者覺如是。
若作聖人行,孰知愁於死?我要不會彼,大苦災患終。
如是行精勤,晝夜無懈怠,是故常當說,跋地羅帝偈。」
佛說如是,即從座起,入室宴坐。
於是,諸比丘便作是念:
「諸賢當知世尊略說此教,不廣分別,即從座起,入室
宴坐:『慎莫念過去,亦勿願未來,過去事已滅,未來復未至。現在所有法,彼亦當為思,念無有堅強,慧者覺如是。若作聖人行,孰知愁於死?我要不{曾}[會?]彼,大苦災患終。如是行精勤,晝夜無懈怠,是故常當說,跋地羅帝偈。』」
彼復作是念:
「諸賢!誰能廣分別世尊向所略說義?」
彼復作是念:
「尊者大迦旃延常為世尊之所稱譽,及諸智梵行人,尊者大迦旃延能廣分別世尊向所略說義。諸賢共往詣尊者大迦旃延所,請說此義,若尊者大迦旃延為分別者,我等當善受持。」
於是,諸比丘往詣尊者大迦旃延所,共相
問訊,却(卻){座}[坐?]一面,白曰:
「尊者大迦旃延!當知世尊略說此教,不廣分別,即從座起,入室宴坐:『慎莫念過去,亦勿願未來,過去事已滅,未來復未至。現在所有法,彼亦當為思,念無有堅強,慧者覺如是。若{學}[作]聖人行,孰知愁於死?我要不會彼,大苦災患終。如是行精勤,晝夜無懈怠,是故常當說,跋地羅帝偈。』我等便作是念:『諸賢!誰能廣分別世尊向所略說義?』我等復作是念:『尊者大迦旃延常為世尊之所稱譽,及諸智梵行人,尊者大迦旃延能廣分別世尊向所略說義,唯願尊者大迦旃延
為慈愍故而廣說之。』」
尊者大迦旃延告曰:
「諸賢!聽我說喻,慧者聞喻則解其義。諸賢!猶如有人欲得求實,為求實故,持斧入林,彼見大樹成根、莖、節、枝葉、華實,彼人不觸根、莖、節、實,但觸枝葉。諸賢所說亦復如是,世尊現在捨,來就我而問此義,所以者何?諸賢!當知世尊
是眼、
是智、是義、
是法、
法主、法將,說真諦義,現一切義由彼世尊。諸賢應往詣世尊所而問此義:『世尊!此云何?此何義?』如世尊說者,諸賢等當善受持。」
時,諸比丘白曰:
「唯然,尊者大迦旃延!世尊是眼、是智、是義、是法,法主、法將,說真諦義,現一切義由彼世尊,我等往詣世尊所而問此義:『世尊!此云何?此何義?』如世尊說者,我等當善受持,然,尊者大迦旃延常為世尊之所稱譽,及諸智梵行人,尊者大迦旃延能廣分別世尊向所略說義,唯願尊者大迦旃延為慈愍故而廣說之。」
尊者大迦旃延告諸比丘:
「諸賢等共聽我所說。諸賢!云何比丘念過去耶?諸賢!比丘實有眼知色可喜、意所念愛色,欲相應,心樂,
捫摸本,本即過去也。彼為過去,
識欲染著;因識欲染著已,則便樂彼;因樂彼已,便念過去。如是,耳……鼻……舌……身……實有意知法可喜、意所念愛法,欲相應,心樂,捫摸本,本即過去也。彼為過去識欲染著,因識欲染著已,則便樂彼;因樂彼已,便念過去。諸賢!如是,比丘念過去也。
諸賢!云何比丘不念過去?諸賢!比丘實有眼知色可喜、意所念愛色,欲相應,心樂,捫摸本,本即過去也。彼為過去,識不欲染著;因識不欲染著已,則便不樂彼;因不樂彼已,便不念過去。如是,耳……鼻……舌……身……實有意知法可喜、意所念愛法,欲相應,心樂,捫摸本,本即過去也。彼為過去,識不欲染著;因識不欲染著已,則便不樂彼;因不樂彼已,便不念過去。諸賢!如是,比丘不念過去也。
諸賢!云何比丘願未來耶?諸賢!比丘若有眼、色、眼識未來者,彼未得欲得,已得心願,因心願已,則便樂彼;因樂彼已,便願未來。如是,耳……鼻……舌……身……若有意、法、意識未來者,未得欲得,已得心願,因心願已,則便樂彼;因樂彼已,便願未來。諸賢!如是,比丘願未來也。
諸賢!云何比丘不願未來?諸賢!比丘若有眼、色、眼識未來者,未得不欲得,已得心不願,因心不願已,則便不樂彼;因不樂彼已,便不願未來。如是,耳……鼻……舌……身……若有意、法、意識未來者,未得不欲得,已得心不願,因心不願已,則便不樂彼;因不樂彼已,便不願未來。諸賢!如是,比丘不願未來也。
諸賢!云何比丘受現在法?諸賢!比丘若有眼、色、眼識現在者,彼於現在識欲染著,因識欲染著已,則便樂彼;因樂彼已,便受現在法。如是,耳……鼻……舌……身……若有意、法、意識現在者,彼於現在識欲染著,因識欲染著已,則便樂彼;因樂彼已,便受現在法。諸賢!如是,比丘受現在法也。
諸賢!云何比丘不受現在法?諸賢!比丘若有眼、色、眼識現在者,彼於現在識不欲染著,因識不欲染著已,則便不樂彼;因不樂彼已,便不受現在法。如是,耳……鼻……舌……身……若有意、法、意識現在者,彼於現在識不欲染著,因識不欲染著已,則便不樂彼;因不樂彼已,便不受現在法。諸賢!如是,比丘不受現在法。
諸賢!謂:世尊略說此教,不廣分別,即從座起,入室宴坐:『慎莫念過去,亦勿願未來,過去事已滅,未來復未至。現在所有法,彼亦當為思,念無有堅強,慧者覺如是。若{學}[作]聖人行,孰知愁於死?我要不會彼,大苦災患終。如是行精勤,晝夜無懈怠,是故常當說,跋地羅帝偈。』此世尊略說,不廣分別,我以此句、以此文廣說如是。諸賢!可往向佛具陳。若如世尊所說義者,諸賢等便可共受持。」
於是,諸比丘聞尊者大迦旃延所說,善受持誦,即從座起,繞尊者大迦旃延三匝而去,往詣佛所,稽首作禮,卻坐一面,白曰:
「世尊!向世尊略說此教,不廣分別,即從座起,入室燕坐。尊者大迦旃延以此句、以此文而廣說之。」
世尊聞已,嘆曰:
「
善哉!善哉!我弟子中有眼、有智、有法、有義,所以者何?謂:師為弟子略說此教,不廣分別,彼弟子以此句、以此文而廣說之。如大迦旃延比丘所說,汝等應當如是受持,所以者何?以說觀義應如是也。」
佛說如是,彼諸比丘聞佛所說,歡喜奉行。
中部133經/大迦旃延賢善一夜者經(分別品)(莊春江譯)
被我這麼聽聞:
有一次,
世尊住在王舍城溫泉園。
那時,
尊者三彌提在破曉時起來後,去往溫泉洗澡。在溫泉洗澡後,起來後,單衣地站立弄乾(成為先前狀態)身體。那時,在夜已深時,容色絕佳的某位天神使整個溫泉園發光後,去見尊者三彌提。抵達後,在一旁站立。在一旁站立的那位天神對尊者三彌提說這個:
「
比丘!你憶持
賢善一夜者的總說與分別嗎?」
「
朋友!我不憶持賢善一夜者的總說與分別,朋友!那麼,你憶持賢善一夜者的總說與分別嗎?」
「比丘!我也不憶持賢善一夜者的總說與分別,比丘!那麼,你憶持賢善一夜者的
偈頌嗎?」
「朋友!我不憶持賢善一夜者的偈頌,朋友!那麼,你憶持賢善一夜者的偈頌嗎?」
「比丘!我也不憶持賢善一夜者的偈頌,比丘!請你學習賢善一夜者的總說與分別,比丘!
請你學得賢善一夜者的總說與分別,比丘!請你憶持賢善一夜者的總說與分別,比丘!賢善一夜者的總說與分別是具有利益的,是
梵行的基礎。」
那位天神說這個,說這個後,就在那裡消失了。(279)
那時,那夜過後,尊者三彌提去見世尊。抵達後,向世尊問訊後,在一旁坐下。在一旁坐下的尊者三彌提對世尊說這個:
「
大德!這裡,我在破曉時起來後,去往溫泉洗澡。在溫泉洗澡後,起來後,單衣地站立弄乾(成為先前狀態)身體。那時,在夜已深時,容色絕佳的某位天神使整個溫泉園發光後,來見我。抵達後,在一旁站立。在一旁站立的那位天神對我說這個:『比丘!你憶持賢善一夜者的總說與分別嗎?』大德!在這麼說時,我對那位天神說這個:『朋友!我不憶持賢善一夜者的總說與分別,朋友!那麼,你憶持賢善一夜者的總說與分別嗎?』『比丘!我也不憶持賢善一夜者的總說與分別,比丘!那麼,你憶持賢善一夜者的偈頌嗎?』『朋友!我不憶持賢善一夜者的偈頌,朋友!那麼,你憶持賢善一夜者的偈頌嗎?』『比丘!我也不憶持賢善一夜者的偈頌,比丘!請你學習賢善一夜者的總說與分別,比丘!請你學得賢善一夜者的總說與分別,比丘!請你憶持賢善一夜者的總說與分別,比丘!賢善一夜者的總說與分別是具有利益的,是梵行的基礎。』大德!那位天神說這個,說這個後,就在那裡消失了。大德!請世尊為我教導賢善一夜者的總說與分別,
那就好了!」
「比丘!那樣的話,你要聽!你
要好好作意!我將說了。」
「是的,大德!」尊者三彌提回答世尊。
世尊說這個:
「不應該使過去的隨行,不應該期待未來的,
凡那個過去的已被捨,而未來的未到達。
以及凡對現存的法,處處
作觀,
不能被征服、不能被動搖,智者
應該隨增大它。
就今天努力應該被做,誰會知道明天的死?
因為與那個死神大軍,確實沒有誓約。
這樣熱心住者,是日夜不懈怠者,
寂靜的
牟尼說:他確實是『賢善一夜者』。」
世尊說這個,說這個後,善逝從座位起來後進入住處。
那時,當世尊離開不久,那些比丘想這個:
「
學友們!這裡,世尊為我們簡要地誦說這個總說,未詳細地解析義理後,從座位起來後已進入住處:『不應該使過去的隨行,不應該期待未來的,凡那個過去的已被捨,而未來的未到達。以及凡對現存的法,處處作觀,不能被征服、不能被動搖,智者應該隨增大它。就今天努力應該被做,誰會知道明天的死?因為與那個死神大軍,確實沒有誓約。這樣熱心住者,是日夜不懈怠者,寂靜的牟尼說:他確實是「賢善一夜者」。』誰對被世尊以簡要誦說的這個總說、未詳細地解析的義理,會詳細地解析義理呢?」
那時,那些比丘想這個:
「這位尊者大迦旃延正是
大師稱讚者,以及有智的同梵行者們的尊重者,且尊者大迦旃延能夠對被世尊以簡要誦說的這個總說、未被詳細地解析的義理,詳細地解析義理。讓我們去見尊者大迦旃延。抵達後,詢問尊者大迦旃延這個義理。」(280)
那時,那些比丘去見尊者大迦旃延。抵達後,與尊者大迦旃延一起互相問候。交換應該被互相問候的友好交談後,在一旁坐下。在一旁坐下的那些比丘對尊者大迦旃延說這個:
「迦旃延學友!這裡,世尊為我們簡要地誦說這個總說,未詳細地解析義理後,從座位起來後已進入住處:『不應該使過去的隨行……(中略)寂靜的牟尼說:他確實是「賢善一夜者」。』迦旃延學友!當世尊離開不久,那些我們想這個:『學友們!這裡,世尊為我們簡要地誦說這個總說,未詳細地解析義理後,從座位起來後已進入住處:「不應該使過去的隨行……(中略)寂靜的牟尼說:他確實是『賢善一夜者』。」誰對被世尊以簡要誦說的這個總說、未詳細地解析的義理,會詳細地解析義理呢?』迦旃延學友!那些我們想這個:『這位尊者大迦旃延正是大師稱讚者,以及有智的同梵行者們的尊重者,且尊者大迦旃延能夠對被世尊以簡要誦說的這個總說、未被詳細地解析的義理,詳細地解析義理。讓我們去見尊者大迦旃延。抵達後,詢問尊者大迦旃延這個義理。』請尊者大迦旃延解說。」
「學友們!猶如欲求
心材,找尋心材,遍求心材的男子,當走到有心材住立的大樹時,就越過根後,越過樹幹後,想在枝葉中心材應該被遍求,尊者們就像這樣,在大師面前越過世尊後,你們想這個義理我們應該被詢問。學友們!因為,那位世尊是知者,他知道、是見者,
他看見、是
眼已生者、
智已生者、
法已生者、
梵已生者、解說者、宣說者、義理的引導者、
不死的施與者、
法主、
如來。而那正是為了這個的時機:你們正應該詢問世尊這個義理,你們應該如世尊會為你們解說那樣憶持。」
「迦旃延學友!確實,那位世尊是知者,他知道、是見者,他看見、是眼已生者、智已生者、法已生者、梵已生者、解說者、宣說者、義理的引導者、不死的施與者、法主、如來。而那正是為了這個的時機:我們正應該詢問世尊這個義理,如世尊會為我們解說,像那樣應該使我們憶持它。但,尊者大迦旃延正是大師稱讚者,以及有智的同梵行者們的尊重者,且尊者大迦旃延能夠對被世尊以簡要誦說的這個總說、未被詳細地解析的義理,詳細地解析義理,請尊者大迦旃延不辭麻煩地解析。」
「學友們!那樣的話,請你們聽!請你們好好作意!我將說了。」
「是的,學友!」那些比丘們回答尊者大迦旃延。
尊者大迦旃延說這個:
「學友們!凡世尊為我們簡要地誦說總說、未詳細地解析義理後,從座位起來後已進入住處:『不應該使過去的隨行……(中略)寂靜的牟尼說:他確實是「賢善一夜者」。』學友們!我對被世尊以簡要誦說的這個總說、未詳細地解析的義理,這樣詳細地了知義理:(281)
學友們!而怎樣是『使過去的隨行』呢?『我的眼過去時是像那樣的,色是像那樣的。』在那裡,
識被意欲貪結縛,以識的意欲貪結縛狀態,對它歡喜,對它歡喜者使過去的隨行。『我的耳過去時是像那樣的,聲音是像那樣的。』……(中略)『我的鼻過去時是像那樣的,氣味是像那樣的。』……『我的舌過去時是像那樣的,味道是像那樣的。』……『我的身過去時是像那樣的,
所觸是像那樣的。』……『我的意過去時是像那樣的,法是像那樣的。』在那裡,識被意欲貪結縛,以識的意欲貪結縛狀態,對它歡喜,對它歡喜者使過去的隨行。
學友們!而怎樣是『不使過去的隨行』呢?『我的眼過去時是像那樣的,色是像那樣的。』在那裡,識識不被意欲貪結縛,以識的無意欲貪結縛狀態,不對它歡喜,不對它歡喜者不使過去的隨行。『我的耳過去時是像那樣的,聲音是像那樣的。』……(中略)『我的鼻過去時是像那樣的,氣味是像那樣的。』……『我的舌過去時是像那樣的,味道是像那樣的。』……『我的身過去時是像那樣的,所觸是像那樣的。』……『我的意過去時是像那樣的,法是像那樣的。』在那裡,識識不被意欲貪結縛,以識的無意欲貪結縛狀態,不對它歡喜,不對它歡喜者不使過去的隨行。(282)
學友們!而怎樣是『期待未來的』呢?『我的眼
未來時會是像那樣的,色會是像那樣的。』對未得到的得到
定置心,
緣於心的定置對它歡喜,對它歡喜者期待未來的。『我的耳未來時會是像那樣的,聲音會是像那樣的。』……(中略)『我的鼻未來時會是像那樣的,氣味會是像那樣的。』……『我的舌未來時會是像那樣的,味道會是像那樣的。』……『我的身未來時會是像那樣的,所觸會是像那樣的。』……『我的意未來時會是像那樣的,法會是像那樣的。』對未得到的得到定置心,緣於心的定置對它歡喜,對它歡喜者期待未來的。
學友們!而怎樣是『不期待未來的』呢?『我的眼未來時會是像那樣的,色會是像那樣的。』對未得到的得到不定置心,緣於心的無定置不對它歡喜,不對它歡喜者不期待未來的。『我的耳未來時會是像那樣的,聲音會是像那樣的。』……(中略)『我的鼻未來時會是像那樣的,氣味會是像那樣的。』……『我的舌未來時會是像那樣的,味道會是像那樣的。』……『我的身未來時會是像那樣的,所觸會是像那樣的。』……『我的意未來時會是像那樣的,法會是像那樣的。』對未得到的得到不定置心,緣於心的無定置不對它歡喜,不對它歡喜者不期待未來的。(283)
學友們!而怎樣是『在現存的諸法上被征服』呢?學友們!凡眼與凡諸色,這兩者是現存的,如果識在那個現存的上被意欲貪結縛,以識的意欲貪結縛狀態,對它歡喜,對它歡喜者在現存的諸法上被征服。凡耳與凡諸聲音……(中略)凡鼻與凡諸氣味……凡舌與凡諸味道……凡身與凡諸所觸……凡意與凡諸法,這兩者是現存的,如果識在那個現存的上被意欲貪結縛,以識的意欲貪結縛狀態,對它歡喜,對它歡喜者在現存的諸法上被征服。
學友們!而怎樣是『在現存的諸法上不被征服』呢?學友們!凡眼與凡諸色,這兩者是現存的,如果識在那個現存的上不被意欲貪結縛,以識的無意欲貪結縛狀態,不對它歡喜,不對它歡喜者在現存的諸法上不被征服。凡耳與凡諸聲音……(中略)凡鼻與凡諸氣味……凡舌與凡諸味道……凡身與凡諸所觸……凡意與凡諸法,這兩者是現存的,如果識在那個現存的上不被意欲貪結縛,以識的無意欲貪結縛狀態,不對它歡喜,不對它歡喜者在現存的諸法上不被征服。(284)
學友們!凡世尊簡要地誦說這總說,未解析義理後,從座位起來後已進入住處:『不應該使過去的隨行……(中略)寂靜的牟尼說:他確實是「賢善一夜者」。』我對被世尊以簡要誦說的這個總說、未詳細地解析的義理,這樣詳細地了知義理。尊者們!還有,當希望時,你們就去見世尊後應該詢問這個義理,你們應該如世尊為你們解說那樣憶持它。」
那時,那些比丘歡喜、
隨喜尊者大迦旃延所說後,從座位起來後去見世尊。抵達後,向世尊問訊後,在一旁坐下。在一旁坐下的那些比丘對世尊說這個:
「大德!世尊為我們簡要地誦說這個總說,未詳細地解析義理後,從座位起來後已進入住處:『不應該使過去的隨行……(中略)寂靜的牟尼說:他確實是「賢善一夜者」。』大德!當世尊離開不久,那些我們想這個:『學友們!這裡,世尊為我們簡要地誦說這個總說,未詳細地解析義理後,從座位起來後已進入住處:「不應該使過去的隨行,不應該期待未來的,凡那個過去的已被捨,而未來的未到達。以及凡對現存的法,處處作觀,不能被征服、不能被動搖,智者應該隨增大它。就今天努力應該被做,誰會知道明天的死?因為與那個死神大軍,確實沒有誓約。這樣熱心住者,是日夜不懈怠者,寂靜的牟尼說:他確實是『賢善一夜者』。」誰對被世尊以簡要誦說的這個總說、未詳細地解析的義理,會詳細地解析義理呢?』大德!那些我們想這個:『這位尊者大迦旃延正是大師稱讚者,以及有智的同梵行者們的尊重者,且尊者大迦旃延能夠對被世尊以簡要誦說的這個總說、未被詳細地解析的義理,詳細地解析義理,讓我們去見尊者大迦旃延。抵達後,詢問尊者大迦旃延這個義理。』大德!那時,我們去見尊者大迦旃延。抵達後,詢問尊者大迦旃延這個義理。大德!以這些方式(行相)、以這些語詞、以這些文句被尊者大迦旃延為那個我們解析義理。」
「比丘們!大迦旃延是賢智者;比丘們!大迦旃延是大慧者。比丘們!如果你們也詢問我這個義理,我也正是這樣解說它,如它被大迦旃延解說。這就是這個的義理,你們應該這樣憶持它。」
世尊說這個,那些悅意的比丘歡喜世尊的所說。(285)
大迦旃延賢善一夜者經第三終了。
巴利語經文(台灣嘉義法雨道場流通的word版本)
MN.133/(3) Mahākaccānabhaddekarattasuttaṃ
279. Evaṃ me sutaṃ– ekaṃ samayaṃ bhagavā rājagahe viharati tapodārāme. Atha kho āyasmā samiddhi rattiyā paccūsasamayaṃ paccuṭṭhāya yena tapodo tenupasaṅkami gattāni parisiñcituṃ. Tapode gattāni parisiñcitvā paccuttaritvā ekacīvaro aṭṭhāsi gattāni pubbāpayamāno. Atha kho aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṃ tapodaṃ obhāsetvā yenāyasmā samiddhi tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantaṃ ṭhitā kho sā devatā āyasmantaṃ samiddhiṃ etadavoca– “dhāresi tvaṃ, bhikkhu, bhaddekarattassa uddesañca vibhaṅgañcā”ti? “Na kho ahaṃ, āvuso, dhāremi bhaddekarattassa uddesañca vibhaṅgañca. Tvaṃ panāvuso, dhāresi bhaddekarattassa uddesañca vibhaṅgañcā”ti? “Ahampi kho, bhikkhu, na dhāremi bhaddekarattassa uddesañca vibhaṅgañca. Dhāresi pana tvaṃ, bhikkhu, bhaddekarattiyo gāthā”ti? “Na kho ahaṃ, āvuso, dhāremi bhaddekarattiyo gāthāti. Tvaṃ panāvuso, dhāresi bhaddekarattiyo gāthā”ti? “Ahampi kho, bhikkhu na dhāremi bhaddekarattiyo gāthāti. Uggaṇhāhi tvaṃ, bhikkhu, bhaddekarattassa uddesañca vibhaṅgañca; pariyāpuṇāhi tvaṃ, bhikkhu, bhaddekarattassa uddesañca vibhaṅgañca; dhārehi tvaṃ, bhikkhu, bhaddekarattassa uddesañca vibhaṅgañca. Atthasaṃhito, bhikkhu, bhaddekarattassa uddeso ca vibhaṅgo ca ādibrahmacariyako”ti. Idamavoca sā devatā; idaṃ vatvā tatthevantaradhāyi.
280. Atha kho āyasmā samiddhi tassā rattiyā accayena yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā samiddhi bhagavantaṃ etadavoca–
“Idhāhaṃ, bhante, rattiyā paccūsasamayaṃ paccuṭṭhāya yena tapodo tenupasaṅkamiṃ gattāni parisiñcituṃ. Tapode gattāni parisiñcitvā paccuttaritvā ekacīvaro aṭṭhāsiṃ gattāni pubbāpayamāno. Atha kho bhante, aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṃ tapodaṃ obhāsetvā yenāhaṃ tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantaṃ ṭhitā kho sā devatā maṃ etadavoca– ‘dhāresi tvaṃ, bhikkhu, bhaddekarattassa uddesañca vibhaṅgañcā’”ti?
“Evaṃ vutte ahaṃ, bhante, taṃ devataṃ etadavocaṃ– ‘na kho ahaṃ, āvuso, dhāremi bhaddekarattassa uddesañca vibhaṅgañca. Tvaṃ panāvuso, dhāresi bhaddekarattassa uddesañca vibhaṅgañcā’ti? ‘Ahampi kho, bhikkhu, na dhāremi bhaddekarattassa uddesañca vibhaṅgañca. Dhāresi pana tvaṃ, bhikkhu, bhaddekarattiyo gāthā’ti? ‘Na kho ahaṃ, āvuso, dhāremi bhaddekarattiyo gāthāti. Tvaṃ panāvuso, dhāresi bhaddekarattiyo gāthā’ti? ‘Ahampi kho, bhikkhu, na dhāremi bhaddekarattiyo gāthāti. Uggaṇhāhi tvaṃ, bhikkhu, bhaddekarattassa uddesañca vibhaṅgañca; pariyāpuṇāhi tvaṃ, bhikkhu, bhaddekarattassa uddesañca vibhaṅgañca; dhārehi tvaṃ, bhikkhu, bhaddekarattassa uddesañca vibhaṅgañca. Atthasaṃhito, bhikkhu, bhaddekarattassa uddeso ca vibhaṅgo ca ādibrahmacariyako’ti. Idamavoca, bhante, sā devatā; idaṃ vatvā tatthevantaradhāyi. Sādhu me, bhante, bhagavā bhaddekarattassa uddesañca vibhaṅgañca desetū”ti. “Tena hi, bhikkhu, suṇāhi, sādhukaṃ manasi karohi; bhāsissāmī”ti. “Evaṃ, bhante”ti kho āyasmā samiddhi bhagavato paccassosi. Bhagavā etadavoca–
“Atītaṃ nānvāgameyya, nappaṭikaṅkhe anāgataṃ;
Yadatītaṃ pahīnaṃ taṃ, appattañca anāgataṃ.
“Paccuppannañca yo dhammaṃ, tattha tattha vipassati;
Asaṃhīraṃ asaṃkuppaṃ, taṃ vidvā manubrūhaye.
“Ajjeva kiccamātappaṃ, ko jaññā maraṇaṃ suve;
Na hi no saṅgaraṃ tena, mahāsenena maccunā.
“Evaṃ vihāriṃ ātāpiṃ, ahorattamatanditaṃ;
Taṃ ve bhaddekarattoti, santo ācikkhate munī”ti.
Idamavoca bhagavā; idaṃ vatvāna sugato uṭṭhāyāsanā vihāraṃ pāvisi. Atha kho tesaṃ bhikkhūnaṃ acirapakkantassa bhagavato, etadahosi– “idaṃ kho no, āvuso, bhagavā saṃkhittena uddesaṃ uddisitvā vitthārena atthaṃ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ paviṭṭho –
“Atītaṃ nānvāgameyya, nappaṭikaṅkhe anāgataṃ;
Yadatītaṃ pahīnaṃ taṃ, appattañca anāgataṃ.
“Paccuppannañca yo dhammaṃ, tattha tattha vipassati;
Asaṃhīraṃ asaṃkuppaṃ, taṃ vidvā manubrūhaye.
“Ajjeva kiccamātappaṃ, ko jaññā maraṇaṃ suve;
Na hi no saṅgaraṃ tena, mahāsenena maccunā.
“Evaṃ vihāriṃ ātāpiṃ, ahorattamatanditaṃ;
Taṃ ve bhaddekarattoti, santo ācikkhate munī”ti.
“Ko nu kho imassa bhagavatā saṃkhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaṃ avibhattassa vitthārena atthaṃ vibhajeyyā”ti?
Atha kho tesaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi– “ayaṃ kho āyasmā mahākaccāno satthu ceva saṃvaṇṇito sambhāvito ca viññūnaṃ sabrahmacārīnaṃ; pahoti cāyasmā mahākaccāno imassa bhagavatā saṃkhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaṃ avibhattassa vitthārena atthaṃ vibhajituṃ. Yaṃnūna mayaṃ yenāyasmā mahākaccāno tenupasaṅkameyyāma; upasaṅkamitvā āyasmantaṃ mahākaccānaṃ etamatthaṃ paṭipuccheyyāmā”ti.
281. Atha kho te bhikkhū yenāyasmā mahākaccāno tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā āyasmatā mahākaccānena saddhiṃ sammodiṃsu. Sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Ekamantaṃ nisinnā kho te bhikkhū āyasmantaṃ mahākaccānaṃ etadavocuṃ “idaṃ kho no, āvuso kaccāna, bhagavā saṃkhittena uddesaṃ uddisitvā vitthārena atthaṃ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ paviṭṭho–
“Atītaṃ nānvāgameyya …pe…
Taṃ ve bhaddekarattoti, santo ācikkhate munī”ti.
“Tesaṃ no, āvuso kaccāna, amhākaṃ, acirapakkantassa bhagavato, etadahosi– idaṃ kho no, āvuso, bhagavā saṃkhittena uddesaṃ uddisitvā vitthārena atthaṃ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ paviṭṭho–
“Atītaṃ nānvāgameyya …pe…
Taṃ ve bhaddekarattoti, santo ācikkhate munī”ti.
“Ko nu kho imassa bhagavatā saṃkhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaṃ avibhattassa vitthārena atthaṃ vibhajeyyāti? Tesaṃ no āvuso kaccāna, amhākaṃ etadahosi– ‘ayaṃ kho āyasmā mahākaccāno satthu ceva saṃvaṇṇito sambhāvito ca viññūnaṃ sabrahmacārīnaṃ. Pahoti cāyasmā mahākaccāno imassa bhagavatā saṃkhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaṃ avibhattassa vitthārena atthaṃ vibhajituṃ. Yaṃnūna mayaṃ yenāyasmā mahākaccāno tenupasaṅkameyyāma; upasaṅkamitvā āyasmantaṃ mahākaccānaṃ etamatthaṃ paṭipuccheyyāmā’ti. Vibhajatāyasmā mahākaccāno”ti.
“Seyyathāpi, āvuso, puriso sāratthiko sāragavesī sārapariyesanaṃ caramāno mahato rukkhassa tiṭṭhato sāravato atikkammeva mūlaṃ atikkamma khandhaṃ sākhāpalāse sāraṃ pariyesitabbaṃ maññeyya; evaṃ sampadamidaṃ āyasmantānaṃ satthari sammukhībhūte taṃ bhagavantaṃ atisitvā amhe etamatthaṃ paṭipucchitabbaṃ maññatha. So hāvuso, bhagavā jānaṃ jānāti, passaṃ passati, cakkhubhūto ñāṇabhūto dhammabhūto brahmabhūto vattā pavattā atthassa ninnetā amatassa dātā dhammassāmī tathāgato. So ceva panetassa kālo ahosi yaṃ bhagavantaṃyeva etamatthaṃ paṭipuccheyyātha, yathā vo bhagavā byākareyya tathā naṃ dhāreyyāthā”ti.
“Addhāvuso kaccāna, bhagavā jānaṃ jānāti, passaṃ passati, cakkhubhūto ñāṇabhūto dhammabhūto brahmabhūto vattā pavattā atthassa ninnetā amatassa dātā dhammassāmī tathāgato. So ceva panetassa kālo ahosi yaṃ bhagavantaṃyeva etamatthaṃ paṭipuccheyyāma; yathā no bhagavā byākareyya tathā naṃ dhāreyyāma. Api cāyasmā mahākaccāno satthuceva saṃvaṇṇito sambhāvito ca viññūnaṃ sabrahmacārīnaṃ; pahoti cāyasmā mahākaccāno imassa bhagavatā saṃkhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaṃ avibhattassa vitthārena atthaṃ vibhajituṃ. Vibhajatāyasmā mahākaccāno agaruṃ karitvā”ti.
“Tena hāvuso, suṇātha, sādhukaṃ manasi karotha; bhāsissāmī”ti. “Evamāvuso”ti kho te bhikkhū āyasmato mahākaccānassa paccassosuṃ. Āyasmā mahākaccāno etadavoca–
“Yaṃ kho no, āvuso, bhagavā saṃkhittena uddesaṃ uddisitvā vitthārena atthaṃ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ paviṭṭho–
“Atītaṃ nānvāgameyya …pe…
Taṃ ve bhaddekarattoti, santo ācikkhate munī”ti.
Imassa kho ahaṃ, āvuso, bhagavatā saṃkhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaṃ avibhattassa evaṃ vitthārena atthaṃ ājānāmi–
282. “Kathañca, āvuso, atītaṃ anvāgameti? Iti me cakkhu ahosi atītamaddhānaṃ iti rūpāti – tattha chandarāgappaṭibaddhaṃ hoti viññāṇaṃ, chandarāgappaṭibaddhattā viññāṇassa tadabhinandati, tadabhinandanto atītaṃ anvāgameti. Iti me sotaṃ ahosi atītamaddhānaṃ iti saddāti …pe… iti me ghānaṃ ahosi atītamaddhānaṃ iti gandhāti… iti me jivhā ahosi atītamaddhānaṃ iti rasāti… iti me kāyo ahosi atītamaddhānaṃ iti phoṭṭhabbāti… iti me mano ahosi atītamaddhānaṃ iti dhammāti – tattha chandarāgappaṭibaddhaṃ hoti viññāṇaṃ, chandarāgappaṭibaddhattā viññāṇassa tadabhinandati, tadabhinandanto atītaṃ anvāgameti– evaṃ kho, āvuso, atītaṃ anvāgameti.
“Kathañca āvuso, atītaṃ nānvāgameti? Iti me cakkhu ahosi atītamaddhānaṃ iti rūpāti– tattha na chandarāgappaṭibaddhaṃ hoti viññāṇaṃ, na chandarāgappaṭibaddhattā viññāṇassa na tadabhinandati, na tadabhinandanto atītaṃ nānvāgameti. Iti me sotaṃ ahosi atītamaddhānaṃ iti saddāti …pe… iti me ghānaṃ ahosi atītamaddhānaṃ iti gandhāti… iti me jivhā ahosi atītamaddhānaṃ iti rasāti… iti me kāyo ahosi atītamaddhānaṃ iti phoṭṭhabbāti… iti me mano ahosi atītamaddhānaṃ iti dhammāti – tattha na chandarāgappaṭibaddhaṃ hoti viññāṇaṃ, na chandarāgappaṭibaddhattā viññāṇassa, na tadabhinandati, na tadabhinandanto atītaṃ nānvāgameti– evaṃ kho, āvuso, atītaṃ nānvāgameti.
283. “Kathañca āvuso, anāgataṃ paṭikaṅkhati? Iti me cakkhu siyā anāgatamaddhānaṃ iti rūpāti– appaṭiladdhassa paṭilābhāya cittaṃ paṇidahati, cetaso paṇidhānapaccayā tadabhinandati, tadabhinandanto anāgataṃ paṭikaṅkhati. Iti me sotaṃ siyā anāgatamaddhānaṃ iti saddāti …pe… iti me ghānaṃ siyā anāgatamaddhānaṃ iti gandhāti… iti me jivhā siyā anāgatamaddhānaṃ iti rasāti… iti me kāyo siyā anāgatamaddhānaṃ iti phoṭṭhabbāti… iti me mano siyā anāgatamaddhānaṃ iti dhammāti– appaṭiladdhassa paṭilābhāya cittaṃ paṇidahati, cetaso paṇidhānapaccayā tadabhinandati, tadabhinandanto anāgataṃ paṭikaṅkhati– evaṃ kho, āvuso, anāgataṃ paṭikaṅkhati.
“Kathañca, āvuso, anāgataṃ nappaṭikaṅkhati? Iti me cakkhu siyā anāgatamaddhānaṃ iti rūpāti– appaṭiladdhassa paṭilābhāya cittaṃ nappaṇidahati cetaso appaṇidhānapaccayā na tadabhinandati, na tadabhinandanto anāgataṃ nappaṭikaṅkhati. Iti me sotaṃ siyā anāgatamaddhānaṃ iti saddāti …pe… iti me ghānaṃ siyā anāgatamaddhānaṃ iti gandhāti… iti me jivhā siyā anāgatamaddhānaṃ iti rasāti… iti me kāyo siyā anāgatamaddhānaṃ iti phoṭṭhabbāti… iti me mano siyā anāgatamaddhānaṃ iti dhammāti – appaṭiladdhassa paṭilābhāya cittaṃ nappaṇidahati, cetaso appaṇidhānapaccayā na tadabhinandati, na tadabhinandanto anāgataṃ nappaṭikaṅkhati– evaṃ kho, āvuso, anāgataṃ nappaṭikaṅkhati.
284. “Kathañca, āvuso, paccuppannesu dhammesu saṃhīrati? Yañcāvuso, cakkhu ye ca rūpā ubhayametaṃ paccuppannaṃ. Tasmiṃ ce paccuppanne chandarāgappaṭibaddhaṃ hoti viññāṇaṃ, chandarāgappaṭibaddhattā viññāṇassa tadabhinandati, tadabhinandanto paccuppannesu dhammesu saṃhīrati. Yañcāvuso, sotaṃ ye ca saddā …pe… yañcāvuso, ghānaṃ ye ca gandhā… yā cāvuso, jivhā ye ca rasā… yo cāvuso, kāyo ye ca phoṭṭhabbā… yo cāvuso, mano ye ca dhammā– ubhayametaṃ paccuppannaṃ. Tasmiṃ ce paccuppanne chandarāgappaṭibaddhaṃ hoti viññāṇaṃ, chandarāgappaṭibaddhattā viññāṇassa tadabhinandati, tadabhinandanto paccuppannesu dhammesu saṃhīrati– evaṃ kho, āvuso, paccuppannesu dhammesu saṃhīrati.
“Kathañca āvuso, paccuppannesu dhammesu na saṃhīrati? Yañcāvuso, cakkhu ye ca rūpā– ubhayametaṃ paccuppannaṃ. Tasmiṃ ce paccuppanne na chandarāgappaṭibaddhaṃ hoti viññāṇaṃ, na chandarāgappaṭibaddhattā viññāṇassa na tadabhinandati, na tadabhinandanto paccuppannesu dhammesu na saṃhīrati. Yañcāvuso, sotaṃ ye ca saddā …pe… yañcāvuso, ghānaṃ ye ca gandhā… yā cāvuso, jivhā ye ca rasā… yo cāvuso, kāyo ye ca phoṭṭhabbā… yo cāvuso, mano ye ca dhammā– ubhayametaṃ paccuppannaṃ. Tasmiṃ ce paccuppanne na chandarāgappaṭibaddhaṃ hoti viññāṇaṃ, na chandarāgappaṭibaddhattā viññāṇassa na tadabhinandati, na tadabhinandanto paccuppannesu dhammesu na saṃhīrati– evaṃ kho, āvuso, paccuppannesu dhammesu na saṃhīrati.
285. “Yaṃ kho no, āvuso, bhagavā saṃkhittena uddesaṃ uddisitvā vitthārena atthaṃ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ paviṭṭho–
“Atītaṃ nānvāgameyya …pe…
Taṃ ve bhaddekarattoti, santo ācikkhate munī”ti.
“Imassa kho ahaṃ, āvuso, bhagavatā saṃkhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaṃ avibhattassa evaṃ vitthārena atthaṃ ājānāmi. Ākaṅkhamānā ca pana tumhe āyasmanto bhagavantaṃyeva upasaṅkamitvā etamatthaṃ paṭipuccheyyātha, yathā vo bhagavā byākaroti tathā naṃ dhāreyyāthā”ti.
Atha kho te bhikkhū āyasmato mahākaccānassa bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāyāsanā yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Ekamantaṃ nisinnā kho te bhikkhū bhagavantaṃ etadavocuṃ– “yaṃ kho no, bhante, bhagavā saṃkhittena uddesaṃ uddisitvā vitthārena atthaṃ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ paviṭṭho–
“Atītaṃ nānvāgameyya …pe…
Taṃ ve bhaddekarattoti, santo ācikkhate munī”ti.
Tesaṃ no, bhante, amhākaṃ, acirapakkantassa bhagavato, etadahosi – “idaṃ kho no, āvuso, bhagavā saṃkhittena uddesaṃ uddisitvā vitthārena atthaṃ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ paviṭṭho–
“Atītaṃ nānvāgameyya, nappaṭikaṅkhe anāgataṃ;
Yadatītaṃ pahīnaṃ taṃ, appattañca anāgataṃ.
“Paccuppannañca yo dhammaṃ, tattha tattha vipassati;
Asaṃhīraṃ asaṃkuppaṃ, taṃ vidvā manubrūhaye.
“Ajjeva kiccamātappaṃ, ko jaññā maraṇaṃ suve;
Na hi no saṅgaraṃ tena, mahāsenena maccunā.
“Evaṃ vihāriṃ ātāpiṃ, ahorattamatanditaṃ;
Taṃ ve bhaddekarattoti, santo ācikkhate munī”ti.
“‘Ko nu kho imassa bhagavatā saṃkhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaṃ avibhattassa vitthārena atthaṃ vibhajeyyā’ti? Tesaṃ no, bhante, amhākaṃ etadahosi– ‘ayaṃ kho āyasmā mahākaccāno satthu ceva saṃvaṇṇito sambhāvito ca viññūnaṃ sabrahmacārīnaṃ. Pahoti cāyasmā mahākaccāno imassa bhagavatā saṃkhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaṃ avibhattassa vitthārena atthaṃ vibhajituṃ. Yaṃnūna mayaṃ yenāyasmā mahākaccāno tenupasaṅkameyyāma; upasaṅkamitvā āyasmantaṃ mahākaccānaṃ etamatthaṃ paṭipuccheyyāmā’ti. Atha kho mayaṃ, bhante, yenāyasmā mahākaccāno tenupasaṅkamimha; upasaṅkamitvā āyasmantaṃ mahākaccānaṃ etamatthaṃ paṭipucchimha. Tesaṃ no, bhante, āyasmatā mahākaccānena imehi ākārehi imehi padehi imehi byañjanehi attho vibhatto”ti.
“Paṇḍito, bhikkhave, mahākaccāno; mahāpañño, bhikkhave mahākaccāno. Maṃ cepi tumhe, bhikkhave, etamatthaṃ paṭipuccheyyātha, ahampi taṃ evamevaṃ byākareyyaṃ yathā taṃ mahākaccānena byākataṃ. Eso, cevetassa attho. Evañca naṃ dhārethā”ti.
Idamavoca bhagavā. Attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti.
Mahākaccānabhaddekarattasuttaṃ niṭṭhitaṃ tatiyaṃ.