經號:   
   (長部34經 更新)
長部34經/十增經(波梨品[第三])(莊春江譯)[DA.10]
  被我這麼聽聞
  有一次世尊與約五百位比丘的大比丘僧團共住在瞻波城伽伽羅蓮花池邊。在那裡,尊者舍利弗召喚比丘們:「比丘學友們!」「學友!」那些比丘回答尊者舍利弗。尊者舍利弗說這個:
  「我將說十增法:為了涅槃的達到,
   為了苦的作終結,使一切束縛的脫離。」(350)
一法
  學友們!有多所助益的一法,有應該被修習的一法,有應該被遍知的一法,有應該被捨斷的一法,有退分的一法,有勝進分的一法,有難貫通的一法,有應該使生起的一法,有應該被證知的一法,有應該被作證的一法。
  (一)哪個是多所助益的一法?在諸善法上不放逸,這是多所助益的一法。(Ka)
  (二)哪個是應該被修習的一法?悅意俱行的身至念,這是應該被修習的一法。(Kha)
  (三)哪個是應該被遍知的一法?有的、與執取有關的觸,這是應該被遍知的一法。(Ga)
  (四)哪個是應該被捨斷的一法?我是之慢,這是應該被捨斷的一法。(Gha)
  (五)哪個是退分的一法?不如理作意,這是退分的一法。(Ṅa)
  (六)哪個是勝進分的一法?如理作意,這是勝進分的一法。(Ca)
  (七)哪個是難貫通的一法?無間的心定,這是難貫通的一法。(Cha)
  (八)哪個是應該使生起的一法?不動智(不動搖的智),這是應該使生起的一法。(Ja)
  (九)哪個是應該被證知的一法?一切眾生是依食存續的,這是應該被證知的一法。(Jha)
  (十)哪個是應該被作證的一法?不動心解脫,這是應該被作證的一法。(Ña)
  像這樣,這些是真實的、真正的、如實的、無誤的、無例外的、被如來完全現正覺的十法。(351)
二法
  有多所助益的二法,有應該被修習的二法,有應該被遍知的二法,有應該被捨斷的二法,有退分的二法,有勝進分的二法,有難貫通的二法,有應該使生起的二法,有應該被證知的二法,有應該被作證的二法。
  (一)哪些是多所助益的二法?念與正知,這些是多所助益的二法。(Ka)
  (二)哪些是應該被修習的二法?止與觀,這些是應該被修習的二法。(Kha)
  (三)哪些是應該被遍知的二法?名與色,這些是應該被遍知的二法。(Ga)
  (四)哪些是應該被捨斷的二法?無明有的渴愛,這些是應該被捨斷的二法。(Gha)
  (五)哪些是退分的二法?不受諫性與惡友誼,這些是退分的二法。(Ṅa)
  (六)哪些是勝進分的二法?易受勸導性與善友誼,這些是勝進分的二法。(Ca)
  (七)哪些是難貫通的二法?凡因與凡對眾生的污染、凡因與凡緣對眾生的清淨,這些是難貫通的二法。(Cha)
  (八)哪些是應該使生起的二法?二智:在滅盡上的智、在無生上的智,這些是應該使生起的二法。(Ja)
  (九)哪些是應該被證知的二法?二界:有為界與無為界,這些是應該被證知的二法。(Jha)
  (十)哪些是應該被作證的二法?明與解脫,這些是應該被作證的二法。(Ña)
  像這樣,這些是真實的、真正的、如實的、無誤的、無例外的、被如來完全現正覺的二十法。(352)
三法
  有多所助益的三法,有應該被修習的三法……(中略)有應該被作證的三法。
  (一)哪些是多所助益的三法?結交善人,聽聞正法,法、隨法行,這些是多所助益的三法。(Ka)
  (二)哪些是應該被修習的三法?三定:有尋有伺定、無尋唯伺定、無尋無伺定,這些是應該被修習的三法。(Kha)
  (三)哪些是應該被遍知的三法?三受:樂受、苦受、不苦不樂受,這些是應該被遍知的三法。(Ga)
  (四)哪些是應該被捨斷的三法?三渴愛:欲的渴愛、有的渴愛、無有的渴愛,這些是應該被捨斷的三法。(Gha)
  (五)哪些是退分的三法?三不善根:貪不善根、瞋不善根、癡不善根,這些是退分的三法。(Ṅa)
  (六)哪些是勝進分的三法?三善根:無貪善根、無瞋善根、無癡善根,這些是勝進分的三法。(Ca)
  (七)哪些是難貫通的三法?三出離界:這是欲的出離,即:離欲。這是色的出離,即:無色。又,凡任何已生成的、有為的緣所生的,滅是它的出離。這些是難貫通的三法。(Cha)
  (八)哪些是應該使生起的三法?三智:關於過去部分之智、關於未來部分之智、關於現在部分之智,這些是應該使生起的三法。(Ja)
  (九)哪些是應該被證知的三法?由三界組成的:欲界、色界、無色界,這些是應該被證知的三法。(Jha)
  (十)哪些是應該被作證的三法?三明:前世住處回憶智明,眾生死亡與往生智明,在諸漏的滅盡上的智明,這些是應該被作證的三法。(Ña)
  像這樣,這些是真實的、真正的、如實的、無誤的、無例外的、被如來完全現正覺的三十法。(353)
四法
  有多所助益的四法,有應該被修習的四法……(中略)有應該被作證的四法。
  (一)哪些是多所助益的四法?四輪:適當地點的住所、善人的近依、自己正確的願求,以及以前已作的福德,這些是多所助益的四法。(Ka)
  (二)哪些是應該被修習的四法?四念住:學友們!這裡,比丘在身上隨看身地住:熱心的、正知的、有念的,調伏世間中的貪婪、憂後;在受上……在心上……在諸法上隨看法地住:熱心的、正知的、有念的,調伏世間中的貪婪、憂後,這些是應該被修習的四法。(Kha)
  (三)哪些是應該被遍知的四法?四食:或粗或細的物質食物,第二、,第三、意思,第四、,這些是應該被遍知的四法。(Ga)
  (四)哪些是應該被捨斷的四法?四暴流:欲的暴流、有的暴流、見的暴流、無明的暴流,這些是應該被捨斷的四法。(Gha)
  (五)哪些是退分的四法?四軛:欲軛、有軛、見軛、無明軛,這些是退分的四法。(Ṅa)
  (六)哪些是勝進分的四法?四離軛:欲軛的離軛、有軛的離軛、見軛的離軛、無明軛的離軛,這些是勝進分的四法。(Ca)
  (七)哪些是難貫通的四法?四定:退分定、住分定、勝進分定(有益於殊勝的定)、抉擇分定,這些是難貫通的四法。(Cha)
  (八)哪些是應該使生起的四法?四智:法智類比智他心智、世俗智,這些是應該使生起的四法。(Ja)
  (九)哪些是應該被證知的四法?四聖諦:苦聖諦、苦聖諦、苦聖諦、導向苦滅道跡聖諦,這些是應該被證知的四法。(Jha)
  (十)哪些是應該被作證的四法?四沙門果:入流果、一來果、不還果、阿羅漢果,這些是應該被作證的四法。(Ña)
  像這樣,這些是真實的、真正的、如實的、無誤的、無例外的、被如來完全現正覺的四十法。(354)
五法
  有多所助益的五法,有應該被修習的五法……(中略)有應該被作證的五法。
  (一)哪些是多所助益的五法?五勤奮支:學友們!這裡,比丘是有信者,相信如來的:『像這樣,那位世尊是阿羅漢、遍正覺者、明行具足者、善逝、世間知者、應該被調御人的無上調御者、天-人們的大師、佛陀、世尊。』是少病者、少病苦者,具備等熟力的消化力:不過寒的、不過熱的、中間的、承受勤奮的。是不狡猾者、不偽詐者,在大師或有智的同梵行者們中如實不誇大自己。為了不善法的捨斷、為了善法的具足,住於活力已被發動的、強力的、堅固努力的、在諸善法上不放下負擔的。是有慧者,具備導向生起與滅沒、聖、洞察、導向苦的完全滅盡之慧,這些是多所助益的五法。[MN.85, MN.90, MN.129](Ka)
  (二)哪些是應該被修習的五法?正定五支:的遍滿、樂的遍滿、心的遍滿、光明的遍滿、省察相,這些是應該被修習的五法。(Kha)
  (三)哪些是應該被遍知的五法?五取蘊:色取蘊、受取蘊、想取蘊、行取蘊、識取蘊,這些是應該被遍知的五法。(Ga)
  (四)哪些是應該被捨斷的五法?五蓋欲的意欲蓋、惡意蓋、惛沈睡眠蓋、掉舉後悔蓋、疑惑蓋,這些是應該被捨斷的五法。(Gha)
  (五)哪些是退分的五法?五心荒蕪:學友們!這裡,比丘在大師上疑惑、懷疑,不信解、不確信,學友們!凡那位學友在大師上疑惑、懷疑,不信解、不確信,他的心不彎向熱心、實踐、堅忍、勤奮,凡他的心不彎向熱心、實踐、堅忍、勤奮,這是第一個未捨斷的心荒蕪。再者,學友們!比丘在法上疑惑、懷疑……(中略)在僧團上疑惑、懷疑……(中略)在學上疑惑、懷疑……(中略)在同梵行者們上是發怒者、不滿意者,心被打擊者,生起荒蕪(礙)者,比丘們!凡那位比丘在同梵行者上是發怒者、不滿意者,心被打擊者,生起荒蕪者,他的心不彎向熱心、實踐、堅忍、勤奮;凡他的心不彎向熱心、實踐、堅忍、勤奮,這是第五個未捨斷的心荒蕪。這些是他的五個心荒蕪,這些是退分的五法。[MN.16, AN.5.205](Ṅa)
  (六)哪些是勝進分的五法?五根:信根、活力根、念根、定根、慧根,這些是勝進分的五法。(Ca)
  (七)哪些是難貫通的五法?五出離界:學友們!這裡,當比丘作意欲時,在欲上心不躍入、不變得明淨、不住立、不被解脫,而當作意離欲時,在離欲上心躍入、變得明淨、住立、志向,他的那個心善逝、善修習、善升起、善解脫、離被欲結縛,凡欲諸、惱害、熱惱生起,他從那些被釋放,他不感受那個感受,這被宣說為欲的出離。[AN.5.200]
  再者,學友們!當比丘作意惡意時,在惡意上心不躍入、不變得明淨、不住立、不被解脫,而當作意無惡意時,心在無惡意上躍入、變得明淨、住立、志向,他的那個心善逝、善修習、善升起、善解脫、離被惡意結縛,凡緣惡意諸漏、惱害、熱惱生起,他從那些被釋放,他不感受那個感受,這被宣說為惡意的出離。
  再者,學友們!當比丘作意加害時,在加害上心不躍入、不變得明淨、不住立、不被解脫,而當作意無加害時,在無加害上心躍入、變得明淨、住立、志向,他的那個心善逝、善修習、善升起、善解脫、離被加害結縛,凡緣加害諸漏、惱害、熱惱生起,他從那些被釋放,他不感受那個感受,這被宣說為加害的出離。
  再者,學友們!當比丘在色上作意時,在色上心不躍入、不變得明淨、不住立、不被解脫,而當作意非色時,在非色上心躍入、變得明淨、住立、志向,他的那個心善逝、善修習、善升起、善解脫、離被色結縛,凡緣色諸漏、惱害、熱惱生起,他從那些被釋放,他不感受那個感受,這被宣說為色的出離。
  再者,學友們!當比丘作意有身時,在有身上心不躍入、不變得明淨、不住立、不被解脫,而當作意有身滅時,在有身滅上心躍入、變得明淨、住立、志向,他的那個心善逝、善修習、善升起、善解脫、離被有身結縛,凡緣有身諸漏、惱害、熱惱生起,他從那些被釋放,他不感受那個感受,這被宣說為有身的出離。這些是難貫通的五法。(Cha)
  (八)哪些是應該使生起的五法?正定五智:『這個定有現樂在連同未來樂的果報。』各自的智就生起。『這個定是聖的、精神的(非物質的)。』各自的智就生起。『這個定被非邪惡人實行。』各自的智就生起。『這個定是寂靜的、勝妙的、得安息的、到達專一性的、不進入被有行折伏後妨礙狀態的。』各自的智就生起。『又,那個我就具念地進、具念地出這個定。』各自的智就生起,這些是應該使生起的五法。(Ja)
  (九)哪些是應該被證知的五法?五解脫處:學友們!這裡,比丘的大師或其他老師地位的同梵行者教導法,學友們!大師或某位老師地位的同梵行者為比丘教導法,他如此如此地在那些法上成為道理的感受者與法的感受者,對那位道理的感受者、法的感受者,欣悅被生起;對喜悅者,被生起;對意喜者,身變得寧靜身已寧靜者感受樂;對有樂者,心入定,這是第一個解脫處。[AN.5.26]
  再者,學友們!正無大師或某位老師地位的同梵行者為比丘教導法,但如聽聞的、如學得的法詳細地為他人教導法,學友們!比丘如是如是詳細地如聽聞的、如學得的法詳細地為他人教導法,他如此如此地在那些法上成為道理的感受者與法的感受者,對那位道理的感受者、法的感受者,欣悅被生起;對喜悅者喜被生,對意喜者身變得寧靜,身已寧靜者感受樂;對有樂者,心入定,這是第二個解脫處。
  再者,學友們!正無大師或某位老師地位的同梵行者為比丘教導法,也沒如聽聞的、如學得的法詳細地為他人教導法,但如聽聞的、如學得的法詳細地作誦讀,學友們!比丘如是如是如聽聞的、如學得的法詳細地作誦讀,他如此如此地在那些法上成為道理的感受者與法的感受者,對那位道理的感受者、法的感受者,欣悅被生起;對喜悅者喜被生,對意喜者身變得寧靜,身已寧靜者感受樂;對有樂者,心入定,這是第三個解脫處。
  再者,學友們!正無大師或某位老師地位的同梵行者為比丘教導法,也沒如聽聞的、如學得的法詳細地為他人教導法,也沒如聽聞的、如學得的法詳細地作誦讀,但以心隨尋思、隨伺察被心隨觀察所聞、所遍學得的法,學友們!比丘如是如是以心隨尋思、隨伺察,被心隨觀察所聞、所遍學得的法,他如此如此地在那些法上成為道理的感受者與法的感受者,對那位道理的感受者、法的感受者,欣悅被生起;對喜悅者喜被生,對意喜者身變得寧靜,身已寧靜者感受樂;對有樂者,心入定,這是第四個解脫處。
  再者,學友們!正無大師或某位老師地位的同梵行者為比丘教導法,也沒如聽聞的、如學得的法詳細地為他人教導法,也沒如聽聞的、如學得的法詳細地作誦讀,也沒以心隨尋思、隨伺察,被心隨觀察所聞、所遍學得的法,但某個定相被以慧善把握、善作意、善考慮、善貫通,學友們!比丘的某個定相被以慧如是如是地善把握、善作意、善考慮、善貫通,他如此如此地在那些法上成為道理的感受者與法的感受者,對那位道理的感受者、法的感受者,欣悅被生起;對喜悅者喜被生,對意喜者身變得寧靜,身已寧靜者感受樂;對有樂者,心入定,這是第五個解脫處。這些是應該被證知的五法。(Jha)
  (十)哪些是應該被作證的五法?五法蘊:戒蘊、定蘊、慧蘊、解脫蘊、解脫智見蘊,這些是應該被作證的五法。(Ña)
  像這樣,這些是真實的、真正的、如實的、無誤的、無例外的、被如來完全現正覺的五十法。(355)
六法
  有多所助益的六法,有應該被修習的六法……(中略)有應該被作證的六法。
  (一)哪些是多所助益的六法?六友好法:學友們!這裡,比丘的慈身業在同梵行者們上公開地連同私下地被現起,這是可愛所做的,尊重所做的友好法,轉起凝聚、無諍論、和合、一致性
  再者,學友們!比丘的慈語業……(中略)一致性的友好法。
  再者,學友們!比丘的慈意業……(中略)一致性的友好法。
  再者,學友們!凡那些如法所得的如法利得,乃至連鉢裡(鉢繫屬)的量,比丘是以像這樣利得平等受用者、與持有同梵行者共同受用者,這也是可愛所做的,尊重所做的友好法,轉起凝聚、無諍論、和合、一致性。
  再者,學友們!凡那些無毀壞的、無瑕疵的、無污點的、無雜色的、自由的、智者稱讚的、不取著的、轉起定的戒,比丘在像這樣的諸戒上與同梵行者們公開地連同私下地住於戒達到一致的,這也是可愛所做的,尊重所做的友好法,轉起凝聚、無諍論、和合、一致性。
  再者,學友們!凡這聖的、出離的、引導那樣的行為者到苦的完全滅盡之見,在像這樣的見上與同梵行者們公開地連同私下地住於見的一致,這也是可愛所做的,尊重所做的友好法,轉起凝聚、無諍論、和合、一致性。這些是多所助益的六法。(Ka)
  (二)哪些是應該被修習的六法?六隨念處佛隨念、法隨念、僧團隨念、戒隨念、施捨隨念、天隨念,這些是應該被修習的六法。(Kha)
  (三)哪些是應該被遍知的六法?六內處:眼處、耳處、鼻處、舌處、身處、意處,這些是應該被遍知的六法。(Ga)
  (四)哪些是應該被捨斷的六法?六類渴愛(六渴愛身):色的渴愛、聲的渴愛、氣味的渴愛、味道的渴愛、所觸的渴愛、法的渴愛,這些是應該被捨斷的六法。(Gha)
  (五)哪些是退分的六法?六不尊敬:學友們!這裡,比丘在大師上住於不尊敬的、不順從的[SN.16.13],在法上住於……(中略)在僧團上住於……(中略)在學上住於……(中略)在不放逸上住於不尊敬的、不順從的,在歡迎上住於不尊敬的、不順從的,這些是退分的六法。(Ṅa)
  (六)哪些是勝進分的六法?六尊敬:學友們!這裡,比丘在大師上住於尊敬的、順從的,在法上住於……(中略)在僧團上住於……(中略)在學上住於……(中略)在不放逸上住於尊敬的、順從的,在歡迎上住於尊敬的、順從的,這些是勝進分的六法。(Ca)
  (七)哪些是難貫通的六法?六出離界:學友們!這裡,如果比丘這麼說:『我的慈心解脫被修習、被多作、被作為車輛、被作為基礎、被實行、被累積、被善努力,然而,惡意持續遍取我的心。』他應該被回答:『不要這樣,尊者不要這麼說,不要誹謗世尊,對世尊的誹謗是不好的,世尊確實不這麼說。學友!這是無可能性、無機會的:凡在慈心解脫被修習、被多作、被作為車輛、被作為基礎、被實行、被累積、被善努力時,然而,惡意持續遍取他的心,這不存在可能性。學友!這是惡意的出離,即:慈心解脫。』[AN.6.13]
  學友們!又,這裡,如果比丘這麼說:『我的悲心解脫被修習、被多作、被作為車輛、被作為基礎、被實行、被累積、被善努力,然而,加害持續遍取我的心。』他應該被回答:『不要這麼說!尊者!不要這麼說!不要誹謗世尊……(中略)學友!這是加害的出離,即:悲心解脫。』
  學友們!又,這裡,如果比丘這麼說:『我的喜悅心解脫已修習……(中略)然而,不樂持續遍取我的心。』他應該被回答:『不要這麼說!尊者!……(中略)學友!這是不樂的出離,即:喜悅心解脫。』
  學友們!又,這裡,如果比丘這麼說:『我的平靜心解脫已修習……(中略),然而,貪持續遍取我的心。』他應該被回答:『不要這麼說!尊者!……(中略)學友!這是貪的出離,即:平靜心解脫。』
  學友們!又,這裡,如果比丘這麼說:『我的無相心解脫已修習……(中略)然而,我的識是相的隨行者。』他應該被回答:『不要這麼說!尊者!……(中略)學友!這是一切相的出離,即:無相心解脫。』
  學友們!又,這裡,如果比丘這麼說:『「我是」被我驅離,我不認為「我是這個」,然而,疑惑、懷疑之箭持續遍取我的心。』他應該被回答:『不要這樣,尊者不要這麼說,不要誹謗世尊,對世尊的誹謗是不好的,世尊確實不這麼說。學友們!這是無可能性、無機會的:凡在「我是」被驅離時,當不認為「我是這個」時,然而,疑惑、懷疑之箭持續遍取他的心,這不存在可能性。學友們!這是疑惑、懷疑之箭的出離,即:我是之慢的根除。』這些是難貫通的六法。(Cha)
  (八)哪些是應該使生起的六法?六常住處:學友們!這裡,比丘以眼見色後,是既非快樂的也非不快樂的,住於平靜的、具念的、正知的;以耳聽聲音後……(中略)以意識知法後,是既非快樂的也非不快樂的,住於平靜的、具念的、正知的[AN.6.1, AN.10.20],這些是應該使生起的六法。(Ja)
  (九)哪些是應該被證知的六法?六無上:看見無上、聽聞無上、利得無上、學無上、侍奉無上、隨念無上[AN.6.8, AN.6.30],這些是應該被證知的六法。(Jha)
  (十)哪些是應該被作證的六法?六證智:學友們!這裡,比丘體驗各種神通種類:是一個後變成多個,又,是多個後變成一個;現身、隱身、穿牆、穿壘、穿山無阻礙地行走猶如在虛空中;在地中作浮沈猶如在水中,又,在不被破裂的水上行走猶如在地上;在空中以盤腿來去猶如有翅膀的鳥,又,以手碰觸、撫摸這些這麼大神通力、這麼大威力的日月;以身體行使自在直到梵天世界。
  他以清淨、超越常人的天耳界聽到二者的聲音:「天與人,以及在遠處、近處。」
  他對其他眾生、其他個人以心熟知心後知道:有貪的心為『有貪的心』……(中略)知道未解脫的心為『未解脫的心』。
  他回憶(隨念)許多前世住處,即:一生……(中略)像這樣,回憶許多有行相的、有境遇的前世住處。
  他以清淨、超越常人的天眼看見死沒往生的眾生:下劣的、勝妙的,美的、醜的,善去的、惡去的,知道依業到達的眾生:……(中略)。
  他以諸漏的滅盡,以證智自作證後,在當生中進入後住於無漏心解脫慧解脫。這些是應該被作證的六法。(Ña)
  像這樣,這些是真實的、真正的、如實的、無誤的、無例外的、被如來完全現正覺的六十法。(356)
七法
  有多所助益的七法,有應該被修習的七法……(中略)有應該被作證的七法。
  (一)哪些是多所助益的七法?七聖財:信財、戒財、慚財、愧財、聽聞財、施捨財、慧財,這些是多所助益的七法。(Ka)
  (二)哪些是應該被修習的七法?七覺支念覺支擇法覺支活力覺支喜覺支寧靜覺支、定覺支、平靜覺支,這些是應該被修習的七法。(Kha)
  (三)哪些是應該被遍知的七法?七識住:學友們!有種種身、種種想的眾生,猶如:人、某些天、某些墮下界者,這是第一識住。[AN.7.44]
  學友們!有種種身、單一想的眾生,猶如:以第一[禪]往生的梵眾天,這是第二識住。
  學友們!有單一身、種種想的眾生,猶如:光音天,這是第三識住。
  學友們!有單一身、單一想的眾生,猶如:遍淨天,這是第四識住。
  學友們!有以一切色想的超越……(中略)『虛空是無邊的』,到達虛空無邊處的眾生,這是第五識住。
  學友們!有超越一切虛空無邊處後[而知]:『識是無邊的』,到達識無邊處的眾生,這是第六識住。
  學友們!有超越一切識無邊處後[而知]:『什麼都沒有』,到無所有處的眾生,這是第七識住。這些是應該被遍知的七法。(Ga)
  (四)哪些是應該被捨斷的七法?七煩惱潛在趨勢欲貪煩惱潛在趨勢嫌惡煩惱潛在趨勢見煩惱潛在趨勢疑煩惱潛在趨勢慢煩惱潛在趨勢有貪煩惱潛在趨勢無明煩惱潛在趨勢,這些是應該被捨斷的七法。(Gha)
  (五)哪些是退分的七法?七非正法:學友們!這裡,比丘是不信者、無者、無者、少聞者、懈怠者、念已忘失者、劣慧者,這些是退分的七法。(Ṅa)
  (六)哪些是勝進分的七法?七正法:學友們!這裡,比丘是有信者,是有慚者,是有愧者,是多聞者,是活力已發動者,是念已現起者,是有慧者,這些是勝進分的七法。(Ca)
  (七)哪些是難貫通的七法?七善人法:學友們!這裡,比丘是知法者、知義者、知自己者、知量者、知適時者、知群眾者、知人者[知人之勝劣者-AN.7.68],這些是難貫通的七法。(Cha)
  (八)哪些是應該使生起的七法?七想:無常想、無我想、不淨想、過患想、捨斷想、離貪想、滅想,這些是應該使生起的七法。(Ja)
  (九)哪些是應該被證知的七法?七無十之事:學友們!這裡,比丘是在學的受持上極意欲者,且未來在學的受持上是不離愛情者;是在法的注意上極意欲者,且未來在法的注意上是不離愛情者;是在欲求的調伏上極意欲者,且未來在欲求的調伏上是不離愛情者;是在獨坐上極意欲者,且未來在獨坐上是不離愛情者;是在活力發動上極意欲者,且未來在活力發動上是不離愛情者;是在念與聰敏上極意欲者,且未來在念與聰敏上是不離愛情者;是在見的通達上極意欲者,且未來在見的通達上是不離愛情者[AN.7.20]。這些是應該被證知的七法。(Jha)
  (十)哪些是應該被作證的七法?七漏已滅盡者之力:學友們!這裡,一切行是無常的被漏已滅盡比丘以正確之慧善見。學友們!又,凡一切行是無常的被漏已滅盡比丘以正確之慧善見,這是漏已滅盡比丘之力,由於該力,漏已滅盡比丘自稱諸的滅盡:『我的諸漏已滅盡。』[AN.8.28]
  再者,學友們!這裡,諸欲如炭火坑被漏已滅盡比丘以正確之慧善見。學友們!又,凡……(中略)『我的諸漏已滅盡。』
  再者,學友們!這裡,漏已滅盡比丘的心是傾向遠離的、斜向遠離的、坡斜向遠離的、住立遠離的、極樂於離欲的從能被一切漏住立的法終結的。學友們!又,凡……(中略)『我的諸漏已滅盡。』
  再者,學友們!這裡,漏已滅盡比丘的四念住已修習、已善修習。學友們!又,凡……(中略)『我的諸漏已滅盡。』
  再者,學友們!這裡,漏已滅盡比丘的五根已修習、已善修習。學友們!又,凡……(中略)『我的諸漏已滅盡。』
  再者,學友們!這裡,漏已滅盡比丘的七覺支已修習、已善修習。學友們!又,凡……(中略)『我的諸漏已滅盡。』
  再者,學友們!這裡,漏已滅盡比丘的八支聖道已修習、已善修習。學友們!又,凡漏已滅盡比丘的八支聖道已修習、已善修習,這也是漏盡比丘之力,由於該力,漏已滅盡比丘自稱諸漏的滅盡:『我的諸漏已滅盡。』這些是應該被作證的七法。(Ña)
  像這樣,這些是真實的、真正的、如實的、無誤的、無例外的、被如來完全現正覺的七十法。(357)
  初誦分終了。
八法
  有多所助益的八法,有應該被修習的八法……(中略)有應該被作證的八法。
  (一)哪些是多所助益的八法?八因八緣對未獲得梵行的基礎慧的獲得,對已獲得的之增大、成滿、修習圓滿轉起。哪八個?學友們!這裡,比丘依止大師或某位老師地位的同梵行者住,於該處他的極、情愛與恭敬被現起,這是第一因第一緣對未獲得梵行的基礎慧的獲得,對已獲得的之增大、成滿、修習圓滿轉起。[AN.8.2]
  又,依止那位大師或某位老師地位的同梵行者住的他:於該處他的極慚愧、情愛與恭敬被現起,經常地往見他們後,遍詢問、遍提問:『大德!這是為什麼?這個道理是什麼?』那些尊者們為他揭開未揭開的,同時也闡明未闡明的,也在各種會懷疑處的諸法上除去疑惑,這是第二因第二緣對未獲得梵行的基礎慧的獲得,對已獲得的之增大、成滿、修習圓滿轉起。
  又,聽聞那個法後,以二種遠離努力:身遠離與心遠離,這是第三因第三緣對未獲得梵行的基礎慧的獲得,對已獲得的之增大、成滿、修習圓滿轉起。
  再者,學友們!比丘是持戒者,住於被波羅提木叉自制自制,具足正行行境,在諸微罪中看見可怕的,在諸學處上受持後學習,這是第四因第四緣對未獲得梵行的基礎慧的獲得,對已獲得的之增大、成滿、修習圓滿轉起。
  再者,學友們!比丘是多聞者、所聽聞的憶持者、所聽聞的蓄積者,凡那些開頭是善的、中間是善的、結尾是善的;有意義的有文字的諸法:那些宣說完全圓滿、遍純淨的梵行,像這樣的諸法被他多聞、被憶持、被言語累積、被心隨觀察、被見善貫通,這是第五因第五緣對未獲得梵行的基礎慧的獲得,對已獲得的之增大、成滿、修習圓滿轉起。
  再者,學友們!比丘為了不善法的捨斷、為了善法的具足,住於活力已被發動的、強力的、堅固努力的、在諸善法上不放下負擔的,這是第六因第六緣對未獲得梵行的基礎慧的獲得,對已獲得的之增大、成滿、修習圓滿轉起。
  再者,學友們!比丘是有念者,具備最高的念與聰敏,是很久以前做過的及很久以前說過的記得者、回憶者,這是第七因第七緣對未獲得梵行的基礎慧的獲得,對已獲得的之增大、成滿、修習圓滿轉起。
  再者,學友們!比丘在五取蘊上住於隨看生滅的:『這樣是色,這樣是色的集,這樣是色的滅沒;這樣是受,這樣是受的集,這樣是受的滅沒;這樣是想,這樣是想的集,這樣是想的滅沒;這樣是行,這樣是行的集,這樣是行的滅沒;這樣是識,這樣是識的集,這樣是識的滅沒。』這是第八因第八緣對未獲得梵行的基礎慧的獲得,對已獲得的之增大、成滿、修習圓滿轉起。這些是多所助益的八法。(Ka)
  (二)哪些是應該被修習的八法?八支聖道:正見、正志、正語、正業、正命、正精進、正念、正定,這些是應該被修習的八法。(Kha)
  (三)哪些是應該被遍知的八法?八世間法:得到與沒得到、有名與無名、毀與譽、樂與苦,這些是應該被遍知的八法。[AN.8.5](Ga)
  (四)哪些是應該被捨斷的八法?八邪性:邪見、邪志、邪語、邪業、邪命、邪精進、邪念、邪定,這些是應該被捨斷的八法。(Gha)
  (五)哪些是退分的八法?八懈怠事:學友們!這裡,有應該被比丘做的工作,他這麼想:『將有應該被我做的工作,但我做工作的身體將會疲勞,來吧!我躺臥。』他躺臥,不對應該得而未得的、應該達到而未達到的、應該作證而未作證的發動活力。這是第一懈怠事。[AN.8.80]
  再者,學友們!這裡,有應該被比丘做的工作,他這麼想:『我做工作,但我做工作的身體已疲勞,來吧!我躺臥。』他躺臥,不……(中略)發動活力。這是第二懈怠事。
  再者,學友們!這裡,有應該被比丘行走的道路,他這麼想:『將有應該被我行走的道路,但我行走道路的身體將會疲勞,來吧!我躺臥。』他躺臥,不……(中略)發動活力。這是第三懈怠事。
  再者,學友們!這裡,有應該被比丘行走的道路,他這麼想:『我行走道路,但我行走道路的身體已疲勞,來吧!我躺臥。』他躺臥,不……(中略)發動活力。這是第四懈怠事。
  再者,學友們!這裡,為了托鉢行走村落或城鎮的比丘沒完全盡所需地得到或粗或勝妙的食物,他這麼想:『為了托鉢行走村落或城鎮的我沒完全盡所需地得到或粗或勝妙的食物,那個我的身體是疲勞的、不適合作業的,來吧!我躺臥。』他躺臥,不……(中略)發動活力。這是第五懈怠事。
  再者,學友們!這裡,為了托鉢行走村落或城鎮的比丘完全盡所需地得到或粗或勝妙的食物,他這麼想:『為了托鉢行走村落或城鎮的我完全盡所需地得到或粗或勝妙的食物,那個我的身體是沉重的、不適合作業的,看起來像被豆子堆積,來吧!我躺臥。』他躺臥,不……(中略)發動活力。這是第六懈怠事。
  再者,學友們!這裡,比丘有生起的小病,他這麼想:『我有這生起的小病,是適合躺臥的,來吧!我躺臥。』他躺臥,不……(中略)發動活力。這是第七懈怠事。
  再者,學友們!這裡,比丘已從病痊癒,已從病痊癒不久,他這麼想:『我已從病痊癒,已從病痊癒不久,那個我的身體是無力的、不適合作業的,來吧!我躺臥。』他躺臥,不為了未得到的之得到、未達到的之達到、未作證的之作證發動活力。這是第八懈怠事。這些是退分的八法。(Ṅa)
  (六)哪些是勝進分的八法?八發勤事:學友們!這裡,有應該被比丘做的工作,他這麼想:『將有應該被我做的工作,但世尊的教說不容易被做工作的我作意,來吧!我就提前為了未得到的之得到、未達到的之達到、未作證的之作證發動活力。』他為了未得到的之得到、未達到的之達到、未作證的之作證發動活力。這是第一發勤事。
  再者,學友們!這裡,有應該被比丘做的工作,他這麼想:『我做工作,但做工作的我不能夠作意世尊的教說,來吧!我為了未得到的之得到、未達到的之達到、未作證的之作證發動活力。』他……(中略)發動活力。這是第二發勤事。
  再者,學友們!這裡,有應該被比丘行走的道路,他這麼想:『將有應該被我行走的道路,但世尊的教說不容易被行走道路的我作意,來吧!我……(中略)發動活力。』他……發動活力。這是第三發勤事。
  再者,學友們!這裡,有應該被比丘行走的道路,他這麼想:『我行走道路,但世尊的教說不能夠被行走道路的我作意,來吧!我……(中略)發動活力。』他……發動活力。這是第四發勤事。
  再者,學友們!這裡,為了托鉢行走村落或城鎮的比丘沒完全盡所需地得到或粗或勝妙的食物,他這麼想:『為了托鉢行走村落或城鎮的我沒完全盡所需地得到或粗或勝妙的食物,那個我的身體是輕盈的、適合作業,來吧!我……(中略)發動活力。』他……發動活力。這是第五發勤事。
  再者,學友們!這裡,為了托鉢行走村落或城鎮的比丘完全盡所需地得到或粗或勝妙的食物,他這麼想:『為了托鉢行走村落或城鎮的我完全盡所需地得到或粗或勝妙的食物,那個我的身體是有力的、適合作業,來吧!我……(中略)發動活力。』他……發動活力。這是第六發勤事。
  再者,學友們!這裡,比丘有生起的小病,他這麼想:『我有這生起的小病,這存在可能性:凡我的病會增大,來吧!我……(中略)發動活力。』他……發動活力。這是第七發勤事。
  再者,學友們!這裡,比丘已從病痊癒,已從病痊癒不久,他這麼想:『我已從病痊癒,已從病痊癒不久,這存在可能性:凡我的病會回轉,來吧!我為了未得到的之得到、未達到的之達到、未作證的之作證發動活力。』他為了未得到的之得到、未達到的之達到、未作證的之作證發動活力。這是第八發勤事。這些是勝進分的八法。(Ca)
  (七)哪些是難貫通的八法?八對梵行生活的非時節、不適時:學友們!這裡,如來、阿羅漢、遍正覺者在世間出現,以及使寂靜的、般涅槃的、導向正覺的、善逝宣說的法被教導,但,這位個人已往生地獄,對梵行生活,這是第一個非時節、不適時。[AN.8.29]
  再者,學友們!如來、阿羅漢、遍正覺者在世間出現,以及使寂靜的、般涅槃的、導向正覺、善逝宣說的法被教導,但,這位個人已往生畜生界,對梵行生活,這是第二個非時節、不適時。
  再者……(中略)已往生餓鬼界,對梵行生活,這是第三個非時節、不適時。
  再者……(中略)已往生某個長壽天眾,對梵行生活,這是第四個非時節、不適時。
  再者……(中略)再生於邊地地方無知蠻族中,於該處沒有比丘、比丘尼、優婆塞優婆夷,對梵行生活,這是第五個非時節、不適時。
  再者……(中略)已再生在中央地方,但他有邪見、顛倒見:『沒有施與的[果報],沒有祭祀的,沒有供養的,沒有善作惡作業的果、果報,沒有這個世間,沒有其他世間,沒有母親,沒有父親,沒有化生眾生,在世間中沒有正行的、正行道的沙門婆羅門凡以證智自作證後告知這個世間與其他世間。』對梵行生活,這是第六個非時節、不適時。
  再者……(中略)已再生在中央地方,但他是劣慧者、愚鈍者、聾啞者,無能力了知善說與惡說的道理,對梵行生活,這是第七個非時節、不適時。
  再者,學友們!如來、阿羅漢、遍正覺者不在世間出現,以及使寂靜的、般涅槃的、導向正覺、善逝宣說的法不被教導,而這位個人已再生在中央地方,且他是有慧者、非愚鈍者、非聾啞者,有能力了知善說與惡說的道理,對梵行生活,這是第八個非時節、不適時。(Cha)
  (八)哪些是應該使生起的八法?八大丈夫之尋:這是少欲者的法,這不是大欲求者的法;這是知足者的法,這不是不知足者的法;這是獨居者的法,這不是樂於聚會者的法;這是活力已發動者的法,這不是懈怠者的法;這是念已現起者的法,這不是念已忘失者的法;這是得定者的法,這不是未得定者的法;這是有慧者的法,這不是劣慧者的法;這是樂於無虛妄者的法,這不是樂於虛妄者的法[AN.8.30]。這些是應該使生起的八法。(Ja)
  (九)哪些是應該被證知的八法?八勝處:某位內有色想者看見少的美醜的諸外色,征服它們後,成為這樣想者:『我知道,我看見。』這是第一個勝處。[MN.77, 249段, AN.8.65]
  某位內有色想者看見無量的美醜的諸外色,征服它們後,成為這樣想者:『我知道,我看見。』這是第二個勝處。
  某位內無色想者看見少的美醜的諸外色,征服它們後,成為這樣想者:『我知道,我看見。』這是第三個勝處。
  某位內無色想者看見無量的美醜的諸外色,征服它們後,成為這樣想者:『我知道,我看見。』這是第四個勝處。
  某位內無色想者看見青的、青色、青色外觀的、青色光澤的諸外色,猶如青的、青色、青色外觀的、青色光澤的亞麻花;又或猶如那個青的、青色、青色外觀的、青色光澤波羅奈生產的、兩邊光滑的衣服。同樣的,內無色想者看見青的、青色、青色外觀的、青色光澤的諸外色,征服它們後,成為這樣想者:『我知道,我看見。』這是第五個勝處。
  某位內無色想者看見黃的、黃色、黃色外觀的、黃色光澤的諸外色,猶如黃的、黃色、黃色外觀的、黃色光澤的黃花樹花;又或猶如那個黃的、黃色、黃色外觀的、黃色光澤波羅奈生產的、兩邊光滑的衣服。同樣的,內無色想者看見黃的、黃色、黃色外觀的、黃色光澤的諸外色,征服它們後,成為這樣想者:『我知道,我看見。』這是第六個勝處。
  某位內無色想者看見赤的、赤色、赤色外觀的、赤色光澤的諸外色,猶如赤的、赤色、赤色外觀的、赤色光澤的朱槿花;又或猶如那個赤的、赤色、赤色外觀的、赤色光澤波羅奈生產的、兩邊光滑的衣服。同樣的,內無色想者看見赤的、赤色、赤色外觀的、赤色光澤的諸外色,征服它們後,成為這樣想者:『我知道,我看見。』這是第七個勝處。
  某位內無色想者看見白的、白色、白色外觀的、白色光澤的諸外色,猶如白的、白色、白色外觀的、白色光澤的太白星;又或猶如那個白的、白色、白色外觀的、白色光澤波羅奈生產的、兩邊光滑的衣服。同樣的,內無色想者看見白的、白色、白色外觀的、白色光澤的諸外色,征服它們後,成為這樣想者:『我知道,我看見。』這是第八個勝處。這些是應該被證知的八法。(Jha)
  (十)哪些是應該被作證的八法?八解脫有色者看見諸色,這是第一解脫。[MN.77, 246段, AN.8.66]
  內無色想者看見外諸色,這是第二解脫。
  只志向『清淨的』,這是第三解脫。
  從一切色想的超越,從有對想的滅沒,從不作意種種想[而知]:『虛空是無邊的』,進入後住於虛空無邊處,這是第四解脫。
  超越一切虛空無邊處後[而知]:『識是無邊的』,進入後住於識無邊處,這是第五解脫。
  超越一切識無邊處後[而知]:『什麼都沒有』,進入後住於無所有處,這是第六解脫。
  超越一切無所有處後,進入後住於非想非非想處,這是第七解脫。
  超越一切非想非非想處後,進入後住於想受滅,這是第八解脫。這些是應該被作證的八法。(Ña)
  像這樣,這些是真實的、真正的、如實的、無誤的、無例外的、被如來完全現正覺的八十法。(358)
九法
  有多所助益的九法,有應該被修習的九法……(中略)有應該被作證的九法。
  (一)哪些是多所助益的九法?九以如理作意為根的法:當如理作意時,欣悅被生起;對喜悅者,被生起;對意喜者,身變得寧靜身已寧靜者感受樂;對有樂者,心入定;在心得定時,如實知見;如實知見者;厭者離染,從離貪被解脫,這些是多所助益的九法。(Ka)
  (二)哪些是應該被修習的九法?九遍純淨勤奮支:戒清淨遍純淨勤奮支、心清淨遍純淨勤奮支、見清淨遍純淨勤奮支、度疑清淨遍純淨勤奮支、道非道智見清淨遍純淨勤奮支、道跡智見清淨遍純淨勤奮支、知見清淨遍純淨勤奮支、慧清淨遍純淨勤奮支、解脫清淨遍純淨勤奮支,這些是應該被修習的九法。(Kha)
  (三)哪些是應該被遍知的九法?九眾生住處:學友們!有種種身、種種想的眾生,猶如:人、某些天、某些墮下界者,這是第一眾生住所。[AN.9.24]
  學友們!有種種身、單一想的眾生,猶如:以第一[禪]往生的梵眾天,這是第二眾生住所。
  學友們!有單一身、種種想的眾生,猶如:光音天,這是第三眾生住所。
  學友們!有單一身、單一想的眾生,猶如:遍淨天,這是第四眾生住所。
  學友們!有無想、無感知的眾生,猶如:無想眾生天,這是第五眾生住所。
  學友們!有從一切色想的超越,從有對想的滅沒,從不作意種種想[而知]:『虛空是無邊的』,到達虛空無邊處的眾生,這是第六眾生住所。
  學友們!有超越一切虛空無邊處後[而知]:『識是無邊的』,到達識無邊處的眾生,這是第七眾生住所。
  學友們!有超越一切識無邊處後[而知]:『什麼都沒有』,到達無所有處的眾生,這是第八眾生住所。
  學友們!有超越一切無所有處後,到非想非非想處的眾生,這是第九眾生住所。這些是應該被遍知的九法。(Ga)
  (四)哪些是應該被捨斷的九法?以渴愛為根的九法:緣於渴愛而有遍求;緣於遍求而有得到;緣於得到而有判斷;緣於判斷而有欲貪;緣於欲貪而有取著;緣於取著而持有;緣於持有而有慳吝;緣於慳吝而有守護;因為守護之故而有拿杖、拿刀、鬥諍、異執、諍論、指責、離間語妄語等種種惡不善法生成,這些是應該被捨斷的九法。[DN.15, 103段, AN.9.23](Gha)
  (五)哪些是退分的九法?九嫌恨事:『他曾對我行不利(無利益)。』而嫌恨、『他對我行不利。』而懷嫌恨、『他將對我行不利。』而懷嫌恨、『他曾對我的可愛者、合意者行不利。』……(中略)、『……行不利。』……(中略)、『……將行不利。』……(中略)、『他曾對我的不可愛者、不合意者行有利(有利益)。』而懷嫌恨、『……行有利。』……(中略)、『他將對我的不可愛者、不合意者行有利。』而懷嫌恨,這些是退分的九法。[AN.9.29](Ṅa)
  (六)哪些是勝進分的九法?九嫌恨的調伏:『他曾對我行不利,在這裡,那如何可得。』而調伏嫌恨、『他對我行不利,在這裡,那如何可得。』而調伏嫌恨、『他將對我行不利,在這裡,那如何可得。』而調伏嫌恨、『他曾對我的可愛者、合意者行不利……(中略)。』……、『行不利……(中略)。』……、『將……行不利……。』而調伏嫌恨、『他曾對我的不可愛者、不合意者行有利……(中略)。』……、『行有利……(中略)。』……、『他將對我的不可愛者、不合意者行有利,在這裡,那如何可得。』而調伏嫌恨,這些是勝進分的九法。[AN.9.30](Ca)
  (七)哪些是難貫通的九法?九種種性:緣於種種界(界種種性)種種觸生起;緣於種種觸種種受生起;緣於種種受種種想生起;緣於種種想種種意向生起;緣於種種意向種種意欲生起;緣於種種意欲種種熱惱生起;緣於種種熱惱種種遍求生起;緣種種遍求種種獲得生起,這些是難貫通的九法。(Cha)
  (八)哪些是應該使生起的九法?九想:不淨想、死想、在食物上厭逆想、在世間一切上不極喜樂想、無常想、在無常上苦想、在苦上無我想、捨斷想、離貪想[AN.9.16, AN.9.93],這些是應該使生起的九法。(Ja)
  (九)哪些是應該被證知的九法?九次第住處:學友們!這裡,比丘就從離諸欲後,從離諸不善法後,進入後住於有尋、有伺離而生喜、樂的初禪;從尋與伺的平息……(中略)進入後住於……第二禪;從喜的褪去……(中略)進入後住於……第三禪;從樂的捨斷……(中略)進入後住於……第四禪。比丘以一切色想的超越……(中略)進入後住於虛空無邊處;超越一切虛空無邊處後[而知]:『識是無邊的』,進入後住於識無邊處;超越一切識無邊處後[而知]:『什麼都沒有』,進入後住於無所有處;超越一切無所有處後,進入後住於非想非非想處。超越一切非想非非想處後,進入後住於想受滅。這些是應該被證知的九法。(Jha)
  (十)哪些是應該被作證的九法?九次第滅:對入初禪者,欲想被滅。對入第二禪者,尋伺被滅。對入第三禪者,喜被滅。對入第四禪者,入息出息被滅。對入虛空無邊處者,色想被滅。對入識無邊處者,虛空無邊處想被滅。對入無所有處者,識無邊處想被滅。對入非想非非想處者,無所有處想被滅。對入想受滅者,想與受被滅。這些是應該被作證的九法。[AN.9.31](Ña)
  像這樣,這些是真實的、真正的、如實的、無誤的、無例外的、被如來完全現正覺的九十法。(359)
十法
  有多所助益的十法,有應該被修習的十法……(中略)有應該被作證的十法。
  (一)哪些是多所助益的十法?十作為保護的法:學友們!這裡,比丘是持戒者,住於被波羅提木叉的自制自制,具足正行行境,在諸微罪中看見可怕的,在諸學處上受持後學習,學友們!又,凡比丘是持戒者……(中略)在諸學處上受持後學習,這是作為保護的法。[AN.10.17]
  再者,學友們!比丘是多聞者……(中略)被見善貫通,學友們!又,凡比丘是多聞者……(中略)被見善貫通,這也是作為保護的法。
  再者,學友們!比丘有善的朋友、善的同伴、善的親密朋友,學友們!又,凡比丘有……(中略)善的親密朋友,這也是作為保護的法。
  再者,學友們!比丘是易受勸導者,具備作易受勸導法,是接受者,善於理解教誡者,學友們!又,凡比丘是易受勸導者,具備作易受勸導法,是接受者,善於理解教誡者,這也是作為保護的法。
  再者,學友們!凡比丘為同梵行者們種種什麼應該被作的,在那裡,他是熟練者、不懶惰者,具備完整方法、考察:足以執行、足以安排,學友們!又,凡比丘為同梵行者……(中略)足以安排,這也是作為保護的法。
  再者,學友們!比丘是想要法者,可愛的對話者,在阿毘達磨、阿毘毘奈耶上廣大欣喜者,學友們!又,凡比丘是想要法者……(中略)廣大欣喜者,這也是作為保護的法。
  再者,學友們!比丘是任何衣服、施食、臥坐處、病人需物、醫藥必需品的知足者,學友們!又,凡比丘是……(中略)醫藥必需品的知足,這也是作為保護的法。
  再者,學友們!比丘住於為了不善法的捨斷……(中略)在諸善法上不放下負擔的,學友們!又,凡比丘住於為了不善法的捨斷……(中略)在諸善法上不放下負擔,這也是作為保護的法。
  再者,學友們!比丘是有念者,具備最高的念與聰敏,是很久以前做過的及很久以前說過的記得者、回憶者,學友們!又,凡比丘是有念者……(中略)很久以前說過的記憶者與回憶,這也是作為保護的法。
  再者,學友們!比丘是有慧者,具備導向生起與滅沒、聖、洞察、導向苦的完全滅盡之慧,學友們!又,凡比丘是有慧者……(中略)導向苦的完全滅盡[之慧],這也是作為保護的法。這些是多所助益的十法。(Ka)
  (二)哪些是應該被修習的十法?十遍處:某位認知地遍:上、下、水平四方無二種的、無量的;某位認知水遍……(中略)某位認知火遍……(中略)某位認知風遍……(中略)某位認知青遍……(中略)某位認知黃遍……(中略)某位認知赤遍……(中略)某位認知白遍……(中略)某位認知虛空遍……(中略)某位認知識遍:上、下、水平四方無二種的、無量的,這些是應該被修習的十法。(Kha)
  (三)哪些是應該被遍知的十法?十處:眼處、色處、耳處、聲處、鼻處、氣味處、舌處、味道處、身處、所觸處,這些是應該被遍知的十法。(Ga)
  (四)哪些是應該被捨斷的十法?十邪性:邪見、邪志、邪語、邪業、邪命、邪精進、邪念、邪定、邪智邪解脫,這些是應該被捨斷的十法。(Gha)
  (五)哪些是退分的十法?十不善業之路:殺生、未給予而取邪淫妄語離間語粗惡語雜穢語貪婪、惡意、邪見,這些是退分的十法。(Ṅa)
  (六)哪些是勝進分的十法?十善業之路:殺生的戒絕、未給予而取的戒絕、邪淫的戒絕、妄語的戒絕、離間語的戒絕、粗惡語的戒絕、雜穢語的戒絕、不貪婪、無惡意、正見,這些是勝進分的十法。(Ca)
  (七)哪些是難貫通的十法?十聖者住所:學友們!這裡,比丘是五支捨斷者、六支具備者,有一個守護、四個倚靠,是各自真理除去者、尋求完全消散放捨者、無混濁意向者、身行已寧靜者、心善解脫者、慧善解脫者。[AN.10.20]
  學友們!而怎樣比丘是五支捨斷者?學友們!這裡,比丘的欲的意欲已被捨斷,惡意已被捨斷,惛沈睡眠已被捨斷,掉舉後悔已被捨斷,疑惑已被捨斷,學友們!這樣,比丘是五支捨斷者。
  學友們!而怎樣比丘是六支具備者?學友們!這裡,比丘以眼見色後,是既非快樂的也非不快樂的,住於平靜的、具念的、正知的;以耳聽聲音後……(中略)以鼻聞氣味後……以舌嚐味道後……以身觸所觸後……以意識知法後,是既非快樂的也非不快樂的,住於平靜的、具念的、正知的,學友們!這樣,比丘是六支具備者。
  學友們!而怎樣比丘有一個守護?學友們!這裡,比丘具備念守護心,學友們!這樣,比丘有一個守護。
  學友們!而怎樣比丘有四個倚靠?學友們!這裡,比丘考量後受用一事,考量後忍受一事,考量後避開一事,考量後除去一事,學友們!這樣,比丘有四個倚靠。
  學友們!而怎樣比丘是各自真理除去者?學友們!這裡,比丘的凡那些個個沙門婆羅門的個個各自真理,那些全部被破除、被除去、被捨、被吐、被釋放、被捨斷、被斷念,學友們!這樣,比丘是各自真理除去者。
  學友們!而怎樣比丘是尋求完全消散放捨者?學友們!這裡,比丘的欲的尋求被捨斷、有的尋求被捨斷、梵行的尋求被安息,學友們!這樣,比丘是尋求完全消散放捨者。
  學友們!而怎樣比丘是無混濁意向者?學友們!這裡,比丘的欲的意向被捨斷、惡意的意向被捨斷、加害的意向被捨斷,學友們!這樣,比丘是無混濁意向者。
  學友們!而怎樣比丘是身行已寧靜者?學友們!這裡,比丘從樂的捨斷與從苦的捨斷,就在之前諸喜悅、憂的滅沒,進入後住於不苦不樂,平靜、念遍純淨的第四禪,學友們!這樣,比丘是身行已寧靜者。
  學友們!而怎樣比丘是心善解脫者?學友們!這裡,比丘的貪心被解脫、瞋心被解脫、癡心被解脫,學友們!這樣,比丘是心善解脫者。
  學友們!而怎樣比丘是慧善解脫者?學友們!這裡,比丘知道:『我的貪已被捨斷,根已被切斷,[如]已斷根的棕櫚樹成為非有為未來不生之物。』了知:『我的瞋已被捨斷……(中略)為未來不生之物。』知道:『我的癡已被捨斷……(中略)為未來不生之物。』學友們!這樣,比丘是慧善解脫者。這些是難貫通的十法。(Cha)
  (八)哪些是應該使生起的十法?十想:不淨想、死想、在食物上厭逆想、在世間一切上不極喜樂想、無常想、在無常上苦想、在苦上無我想、捨斷想、離貪想、滅想[AN.10.56],這些是應該使生起的十法。(Ja)
  (九)哪些是應該被證知的十法?十滅盡事:對正見者,邪見被滅盡,以及凡以邪見為緣各種惡不善法生成,他的那些也被滅盡。對正志者,邪志……(中略)。對正語者,邪語……。對正業者,邪業……。對正命者,邪命……。對正精進者,邪精進……。對正念者,邪念……。對正定者,邪定……。對正智者,邪智……(中略)。對正解脫者,邪解脫被滅盡,凡以邪解脫為緣各種惡不善法生成,他的那些也被滅盡[AN.10.106]。這些是應該被證知的十法。(Jha)
  (十)哪些是應該被作證的十法?十無學法:無學正見、無學正志、無學正語、無學正業、無學正命、無學正精進、無學正念、無學正定、無學正智、無學正解脫,這些是應該被作證的十法。(Ña)
  像這樣,這些是真實的、真正的、如實的、無誤的、無例外的、被如來完全現正覺的百法。
  尊者舍利弗說這個,那些悅意的比丘歡喜尊者舍利弗所說。(360)
  十增經第十一終了。
  波梨品終了,其攝頌
  「波梨與烏頓玻利額,轉輪王、世界開端,
   能淨信的、清淨,大丈夫相,
   辛額勒、稻竿、結集與十增,以十一經被稱為『波梨品』。」
  波梨品篇終了。
  全部由三品組成。
  長部完成。
DN.34/(11) Dasuttarasuttaṃ
   350. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā campāyaṃ viharati gaggarāya pokkharaṇiyā tīre mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ pañcamattehi bhikkhusatehi. Tatra kho āyasmā sāriputto bhikkhū āmantesi– “āvuso bhikkhave”ti! “Āvuso”ti kho te bhikkhū āyasmato sāriputtassa paccassosuṃ. Āyasmā sāriputto etadavoca–
   “Dasuttaraṃ pavakkhāmi, dhammaṃ nibbānapattiyā;
   Dukkhassantakiriyāya, sabbaganthappamocanaṃ”.
Eko dhammo
   351. “Eko, āvuso, dhammo bahukāro, eko dhammo bhāvetabbo, eko dhammo pariññeyyo, eko dhammo pahātabbo, eko dhammo hānabhāgiyo, eko dhammo visesabhāgiyo, eko dhammo duppaṭivijjho, eko dhammo uppādetabbo, eko dhammo abhiññeyyo, eko dhammo sacchikātabbo.
   (Ka) “katamo eko dhammo bahukāro? Appamādo kusalesu dhammesu. Ayaṃ eko dhammo bahukāro.
   (Kha) “katamo eko dhammo bhāvetabbo? Kāyagatāsati sātasahagatā. Ayaṃ eko dhammo bhāvetabbo.
   (Ga) “katamo eko dhammo pariññeyyo? Phasso sāsavo upādāniyo. Ayaṃ eko dhammo pariññeyyo.
   (Gha) “katamo eko dhammo pahātabbo? Asmimāno. Ayaṃ eko dhammo pahātabbo.
   (Ṅa) “katamo eko dhammo hānabhāgiyo? Ayoniso manasikāro. Ayaṃ eko dhammo hānabhāgiyo.
   (Ca) “katamo eko dhammo visesabhāgiyo? Yoniso manasikāro. Ayaṃ eko dhammo visesabhāgiyo.
   (Cha) “katamo eko dhammo duppaṭivijjho? Ānantariko cetosamādhi. Ayaṃ eko dhammo duppaṭivijjho.
   (Ja) “katamo eko dhammo uppādetabbo? Akuppaṃ ñāṇaṃ. Ayaṃ eko dhammo uppādetabbo.
   (Jha) “katamo eko dhammo abhiññeyyo? Sabbe sattā āhāraṭṭhitikā. Ayaṃ eko dhammo abhiññeyyo.
   (Ña) “katamo eko dhammo sacchikātabbo? Akuppā cetovimutti. Ayaṃ eko dhammo sacchikātabbo.
   “Iti ime dasa dhammā bhūtā tacchā tathā avitathā anaññathā sammā tathāgatena abhisambuddhā.
Dve dhammā
   352. “Dve dhammā bahukārā, dve dhammā bhāvetabbā, dve dhammā pariññeyyā, dve dhammā pahātabbā dve dhammā hānabhāgiyā, dve dhammā visesabhāgiyā, dve dhammā duppaṭivijjhā, dve dhammā uppādetabbā, dve dhammā abhiññeyyā, dve dhammā sacchikātabbā.
   (Ka) “katame dve dhammā bahukārā? Sati ca sampajaññañca. Ime dve dhammā bahukārā.
   (Kha) “katame dve dhammā bhāvetabbā? Samatho ca vipassanā ca. Ime dve dhammā bhāvetabbā.
   (Ga) “katame dve dhammā pariññeyyā? Nāmañca rūpañca. Ime dve dhammā pariññeyyā.
   (Gha) “katame dve dhammā pahātabbā? Avijjā ca bhavataṇhā ca. Ime dve dhammā pahātabbā.
   (Ṅa) “katame dve dhammā hānabhāgiyā? Dovacassatā ca pāpamittatā ca. Ime dve dhammā hānabhāgiyā.
   (Ca) “katame dve dhammā visesabhāgiyā? Sovacassatā ca kalyāṇamittatā ca. Ime dve dhammā visesabhāgiyā.
   (Cha) “katame dve dhammā duppaṭivijjhā? Yo ca hetu yo ca paccayo sattānaṃ saṃkilesāya, yo ca hetu yo ca paccayo sattānaṃ visuddhiyā. Ime dve dhammā duppaṭivijjhā.
   (Ja) “katame dve dhammā uppādetabbā? Dve ñāṇāni– khaye ñāṇaṃ, anuppāde ñāṇaṃ. Ime dve dhammā uppādetabbā.
   (Jha) “katame dve dhammā abhiññeyyā? Dve dhātuyo– saṅkhatā ca dhātu asaṅkhatā ca dhātu. Ime dve dhammā abhiññeyyā.
   (Ña) “katame dve dhammā sacchikātabbā? Vijjā ca vimutti ca. Ime dve dhammā sacchikātabbā.
   “Iti ime vīsati dhammā bhūtā tacchā tathā avitathā anaññathā sammā tathāgatena abhisambuddhā.
Tayo dhammā
   353. “Tayo dhammā bahukārā, tayo dhammā bhāvetabbā …pe… tayo dhammā sacchikātabbā.
   (Ka) “katame tayo dhammā bahukārā? Sappurisasaṃsevo, saddhammassavanaṃ, dhammānudhammappaṭipatti. Ime tayo dhammā bahukārā.
   (Kha) “katame tayo dhammā bhāvetabbā? Tayo samādhī – savitakko savicāro samādhi, avitakko vicāramatto samādhi, avitakko avicāro samādhi. Ime tayo dhammā bhāvetabbā.
   (Ga) “katame tayo dhammā pariññeyyā? Tisso vedanā – sukhā vedanā, dukkhā vedanā, adukkhamasukhā vedanā. Ime tayo dhammā pariññeyyā.
   (Gha) “katame tayo dhammā pahātabbā? Tisso taṇhā– kāmataṇhā, bhavataṇhā, vibhavataṇhā. Ime tayo dhammā pahātabbā.
   (Ṅa) “katame tayo dhammā hānabhāgiyā? Tīṇi akusalamūlāni– lobho akusalamūlaṃ, doso akusalamūlaṃ, moho akusalamūlaṃ. Ime tayo dhammā hānabhāgiyā.
   (Ca) “katame tayo dhammā visesabhāgiyā? Tīṇi kusalamūlāni– alobho kusalamūlaṃ, adoso kusalamūlaṃ, amoho kusalamūlaṃ. Ime tayo dhammā visesabhāgiyā.
   (Cha) “katame tayo dhammā duppaṭivijjhā? Tisso nissaraṇiyā dhātuyo– kāmānametaṃ nissaraṇaṃ yadidaṃ nekkhammaṃ, rūpānametaṃ nissaraṇaṃ yadidaṃ arūpaṃ, yaṃ kho pana kiñci bhūtaṃ saṅkhataṃ paṭiccasamuppannaṃ, nirodho tassa nissaraṇaṃ. Ime tayo dhammā duppaṭivijjhā.
   (Ja) “katame tayo dhammā uppādetabbā? Tīṇi ñāṇāni– atītaṃse ñāṇaṃ, anāgataṃse ñāṇaṃ, paccuppannaṃse ñāṇaṃ. Ime tayo dhammā uppādetabbā.
   (Jha) “katame tayo dhammā abhiññeyyā? Tisso dhātuyo– kāmadhātu, rūpadhātu, arūpadhātu. Ime tayo dhammā abhiññeyyā.
   (Ña) “katame tayo dhammā sacchikātabbā? Tisso vijjā– pubbenivāsānussatiñāṇaṃ vijjā, sattānaṃ cutūpapāte ñāṇaṃ vijjā, āsavānaṃ khaye ñāṇaṃ vijjā. Ime tayo dhammā sacchikātabbā.
   “Iti ime tiṃsa dhammā bhūtā tacchā tathā avitathā anaññathā sammā tathāgatena abhisambuddhā.
Cattāro dhammā
   354. “Cattāro dhammā bahukārā, cattāro dhammā bhāvetabbā …pe… cattāro dhammā sacchikātabbā.
   (Ka) “katame cattāro dhammā bahukārā? Cattāri cakkāni– patirūpadesavāso, sappurisūpanissayo, attasammāpaṇidhi, pubbe ca katapuññatā. Ime cattāro dhammā bahukārā.
   (Kha) “katame cattāro dhammā bhāvetabbā? Cattāro satipaṭṭhānā– idhāvuso, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ. Vedanāsu …pe… citte… dhammesu dhammānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ. Ime cattāro dhammā bhāvetabbā.
   (Ga) “katame cattāro dhammā pariññeyyā? Cattāro āhārā– kabaḷīkāro āhāro oḷāriko vā sukhumo vā, phasso dutiyo, manosañcetanā tatiyā, viññāṇaṃ catutthaṃ. Ime cattāro dhammā pariññeyyā.
   (Gha) “katame cattāro dhammā pahātabbā? Cattāro oghā – kāmogho, bhavogho, diṭṭhogho, avijjogho. Ime cattāro dhammā pahātabbā.
   (Ṅa) “katame cattāro dhammā hānabhāgiyā? Cattāro yogā– kāmayogo, bhavayogo, diṭṭhiyogo, avijjāyogo. Ime cattāro dhammā hānabhāgiyā.
   (Ca) “katame cattāro dhammā visesabhāgiyā? Cattāro visaññogā– kāmayogavisaṃyogo, bhavayogavisaṃyogo, diṭṭhiyogavisaṃyogo, avijjāyogavisaṃyogo. Ime cattāro dhammā visesabhāgiyā.
   (Cha) “katame cattāro dhammā duppaṭivijjhā? Cattāro samādhī– hānabhāgiyo samādhi, ṭhitibhāgiyo samādhi, visesabhāgiyo samādhi, nibbedhabhāgiyo samādhi. Ime cattāro dhammā duppaṭivijjhā.
   (Ja) “katame cattāro dhammā uppādetabbā? Cattāri ñāṇāni– dhamme ñāṇaṃ, anvaye ñāṇaṃ, pariye ñāṇaṃ, sammutiyā ñāṇaṃ. Ime cattāro dhammā uppādetabbā.
   (Jha) “katame cattāro dhammā abhiññeyyā? Cattāri ariyasaccāni– dukkhaṃ ariyasaccaṃ, dukkhasamudayaṃ ariyasaccaṃ, dukkhanirodhaṃ ariyasaccaṃ, dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ. Ime cattāro dhammā abhiññeyyā.
   (Ña) “katame cattāro dhammā sacchikātabbā? Cattāri sāmaññaphalāni– sotāpattiphalaṃ, sakadāgāmiphalaṃ, anāgāmiphalaṃ, arahattaphalaṃ Ime cattāro dhammā sacchikātabbā.
   “Iti ime cattārīsadhammā bhūtā tacchā tathā avitathā anaññathā sammā tathāgatena abhisambuddhā.
Pañca dhammā
   355. “Pañca dhammā bahukārā …pe… pañca dhammā sacchikātabbā.
   (Ka) “katame pañca dhammā bahukārā? Pañca padhāniyaṅgāni– idhāvuso, bhikkhu saddho hoti, saddahati tathāgatassa bodhiṃ– ‘itipi so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi satthā devamanussānaṃ buddho bhagavā’ti. Appābādho hoti appātaṅko samavepākiniyā gahaṇiyā samannāgato nātisītāya nāccuṇhāya majjhimāya padhānakkhamāya. Asaṭho hoti amāyāvī yathābhūtamattānaṃ āvīkattā satthari vā viññūsu vā sabrahmacārīsu. Āraddhavīriyo viharati akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya, kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadāya, thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu. Paññavā hoti udayatthagāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammā dukkhakkhayagāminiyā. Ime pañca dhammā bahukārā.
   (Kha) “katame pañca dhammā bhāvetabbā? Pañcaṅgiko sammāsamādhi– pītipharaṇatā, sukhapharaṇatā, cetopharaṇatā ālokapharaṇatā, paccavekkhaṇanimittaṃ. Ime pañca dhammā bhāvetabbā.
   (Ga) “katame pañca dhammā pariññeyyā? Pañcupādānakkhandhā – rūpupādānakkhandho, vedanupādānakkhandho, saññupādānakkhandho, saṅkhārupādānakkhandho viññāṇupādānakkhandho. Ime pañca dhammā pariññeyyā.
   (Gha) “katame pañca dhammā pahātabbā? Pañca nīvaraṇāni– kāmacchandanīvaraṇaṃ, byāpādanīvaraṇaṃ, thinamiddhanīvaraṇaṃ, uddhaccakukuccanīvaraṇaṃ, vicikicchānīvaraṇaṃ. Ime pañca dhammā pahātabbā.
   (Ṅa) “katame pañca dhammā hānabhāgiyā? Pañca cetokhilā– idhāvuso, bhikkhu satthari kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati na sampasīdati. Yo so, āvuso, bhikkhu satthari kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati na sampasīdati, tassa cittaṃ na namati ātappāya anuyogāya sātaccāya padhānāya. Yassa cittaṃ na namati ātappāya anuyogāya sātaccāya padhānāya Ayaṃ paṭhamo cetokhilo. Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu dhamme kaṅkhati vicikicchati …pe… saṅghe kaṅkhati vicikicchati …pe… sikkhāya kaṅkhati vicikicchati …pe… sabrahmacārīsu kupito hoti anattamano āhatacitto khilajāto, yo so, āvuso, bhikkhu sabrahmacārīsu kupito hoti anattamano āhatacitto khilajāto, tassa cittaṃ na namati ātappāya anuyogāya sātaccāya padhānāya. Yassa cittaṃ na namati ātappāya anuyogāya sātaccāya padhānāya. Ayaṃ pañcamo cetokhilo. Ime pañca dhammā hānabhāgiyā.
   (Ca) “katame pañca dhammā visesabhāgiyā? Pañcindriyāni– saddhindriyaṃ, vīriyindriyaṃ, satindriyaṃ, samādhindriyaṃ, paññindriyaṃ. Ime pañca dhammā visesabhāgiyā.
   (Cha) “katame pañca dhammā duppaṭivijjhā? Pañca nissaraṇiyā dhātuyo– idhāvuso, bhikkhuno kāme manasikaroto kāmesu cittaṃ na pakkhandati na pasīdati na santiṭṭhati na vimuccati. Nekkhammaṃ kho panassa manasikaroto nekkhamme cittaṃ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati. Tassa taṃ cittaṃ sugataṃ subhāvitaṃ suvuṭṭhitaṃ suvimuttaṃ visaṃyuttaṃ kāmehi. Ye ca kāmapaccayā uppajjanti āsavā vighātā pariḷāhā, mutto so tehi. Na so taṃ vedanaṃ vedeti. Idamakkhātaṃ kāmānaṃ nissaraṇaṃ.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhuno byāpādaṃ manasikaroto byāpāde cittaṃ na pakkhandati na pasīdati na santiṭṭhati na vimuccati. Abyāpādaṃ kho panassa manasikaroto abyāpāde cittaṃ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati. Tassa taṃ cittaṃ sugataṃ subhāvitaṃ suvuṭṭhitaṃ suvimuttaṃ visaṃyuttaṃ byāpādena. Ye ca byāpādapaccayā uppajjanti āsavā vighātā pariḷāhā, mutto so tehi. Na so taṃ vedanaṃ vedeti. Idamakkhātaṃ byāpādassa nissaraṇaṃ.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhuno vihesaṃ manasikaroto vihesāya cittaṃ na pakkhandati na pasīdati na santiṭṭhati na vimuccati. Avihesaṃ kho panassa manasikaroto avihesāya cittaṃ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati Tassa taṃ cittaṃ sugataṃ subhāvitaṃ suvuṭṭhitaṃ suvimuttaṃ visaṃyuttaṃ vihesāya. Ye ca vihesāpaccayā uppajjanti āsavā vighātā pariḷāhā, mutto so tehi. Na so taṃ vedanaṃ vedeti. Idamakkhātaṃ vihesāya nissaraṇaṃ.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhuno rūpe manasikaroto rūpesu cittaṃ na pakkhandati na pasīdati na santiṭṭhati na vimuccati. Arūpaṃ kho panassa manasikaroto arūpe cittaṃ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati. Tassa taṃ cittaṃ sugataṃ subhāvitaṃ suvuṭṭhitaṃ suvimuttaṃ visaṃyuttaṃ rūpehi. Ye ca rūpapaccayā uppajjanti āsavā vighātā pariḷāhā, mutto so tehi. Na so taṃ vedanaṃ vedeti. Idamakkhātaṃ rūpānaṃ nissaraṇaṃ.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhuno sakkāyaṃ manasikaroto sakkāye cittaṃ na pakkhandati na pasīdati na santiṭṭhati na vimuccati. Sakkāyanirodhaṃ kho panassa manasikaroto sakkāyanirodhe cittaṃ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati. Tassa taṃ cittaṃ sugataṃ subhāvitaṃ suvuṭṭhitaṃ suvimuttaṃ visaṃyuttaṃ sakkāyena. Ye ca sakkāyapaccayā uppajjanti āsavā vighātā pariḷāhā, mutto so tehi. Na so taṃ vedanaṃ vedeti. Idamakkhātaṃ sakkāyassa nissaraṇaṃ. Ime pañca dhammā duppaṭivijjhā.
   (Ja) “katame pañca dhammā uppādetabbā? Pañca ñāṇiko sammāsamādhi– ‘ayaṃ samādhi paccuppannasukho ceva āyatiñca sukhavipāko’ti paccattaṃyeva ñāṇaṃ uppajjati. ‘Ayaṃ samādhi ariyo nirāmiso’ti paccattaññeva ñāṇaṃ uppajjati. ‘Ayaṃ samādhi akāpurisasevito’ti paccattaṃyeva ñāṇaṃ uppajjati. ‘Ayaṃ samādhi santo paṇīto paṭippassaddhaladdho ekodibhāvādhigato, na sasaṅkhāraniggayhavāritagato’ti paccattaṃyeva ñāṇaṃ uppajjati. ‘So kho panāhaṃ imaṃ samādhiṃ satova samāpajjāmi sato vuṭṭhahāmī’ti paccattaṃyeva ñāṇaṃ uppajjati. Ime pañca dhammā uppādetabbā.
   (Jha) “katame pañca dhammā abhiññeyyā? Pañca vimuttāyatanāni– idhāvuso, bhikkhuno satthā dhammaṃ deseti aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī. Yathā yathā, āvuso, bhikkhuno satthā dhammaṃ deseti, aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī, tathā tathā so tasmiṃ dhamme atthappaṭisaṃvedī ca hoti dhammapaṭisaṃvedī ca. Tassa atthappaṭisaṃvedino dhammapaṭisaṃvedino pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyati. Idaṃ paṭhamaṃ vimuttāyatanaṃ.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhuno na heva kho satthā dhammaṃ deseti, aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī, api ca kho yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena paresaṃ deseti yathā yathā, āvuso, bhikkhu yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena paresaṃ deseti. Tathā tathā so tasmiṃ dhamme atthappaṭisaṃvedī ca hoti dhammapaṭisaṃvedī ca. Tassa atthappaṭisaṃvedino dhammapaṭisaṃvedino pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyati. Idaṃ dutiyaṃ vimuttāyatanaṃ.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhuno na heva kho satthā dhammaṃ deseti, aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī, nāpi yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena paresaṃ deseti. Api ca kho, yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena sajjhāyaṃ karoti. Yathā yathā, āvuso, bhikkhu yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena sajjhāyaṃ karoti tathā tathā so tasmiṃ dhamme atthappaṭisaṃvedī ca hoti dhammapaṭisaṃvedī ca. Tassa atthappaṭisaṃvedino dhammapaṭisaṃvedino pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyati. Idaṃ tatiyaṃ vimuttāyatanaṃ.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhuno na heva kho satthā dhammaṃ deseti, aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī, nāpi yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena paresaṃ deseti, nāpi yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena sajjhāyaṃ karoti. Api ca kho, yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ cetasā anuvitakketi anuvicāreti manasānupekkhati. Yathā yathā āvuso bhikkhu yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ cetasā anuvitakketi anuvicāreti manasānupekkhati tathā tathā so tasmiṃ dhamme atthappaṭisaṃvedī ca hoti dhammapaṭisaṃvedī ca. Tassa atthappaṭisaṃvedino dhammapaṭisaṃvedino pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyati. Idaṃ catutthaṃ vimuttāyatanaṃ.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhuno na heva kho satthā dhammaṃ deseti, aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī, nāpi yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena paresaṃ deseti, nāpi yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena sajjhāyaṃ karoti, nāpi yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ cetasā anuvitakketi anuvicāreti manasānupekkhati; api ca khvassa aññataraṃ samādhinimittaṃ suggahitaṃ hoti sumanasikataṃ sūpadhāritaṃ suppaṭividdhaṃ paññāya. Yathā yathā, āvuso, bhikkhuno aññataraṃ samādhinimittaṃ suggahitaṃ hoti sumanasikataṃ sūpadhāritaṃ suppaṭividdhaṃ paññāya tathā tathā so tasmiṃ dhamme atthappaṭisaṃvedī ca hoti dhammappaṭisaṃvedī ca. Tassa atthappaṭisaṃvedino dhammappaṭisaṃvedino pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyati. Idaṃ pañcamaṃ vimuttāyatanaṃ. Ime pañca dhammā abhiññeyyā.
   (Ña) “katame pañca dhammā sacchikātabbā? Pañca dhammakkhandhā– sīlakkhandho samādhikkhandho, paññākkhandho, vimuttikkhandho, vimuttiñāṇadassanakkhandho. Ime pañca dhammā sacchikātabbā.
   “Iti ime paññāsa dhammā bhūtā tacchā tathā avitathā anaññathā sammā tathāgatena abhisambuddhā.
Cha dhammā
   356. “Cha dhammā bahukārā …pe… cha dhammā sacchikātabbā.
   (Ka) “katame cha dhammā bahukārā? Cha sāraṇīyā dhammā. Idhāvuso, bhikkhuno mettaṃ kāyakammaṃ paccupaṭṭhitaṃ hoti sabrahmacārīsu āvi ceva raho ca, ayampi dhammo sāraṇīyo piyakaraṇo garukaraṇo saṅgahāya avivādāya sāmaggiyā ekībhāvāya saṃvattati.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhuno mettaṃ vacīkammaṃ …pe… ekībhāvāya saṃvattati.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhuno mettaṃ manokammaṃ …pe… ekībhāvāya saṃvattati.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu ye te lābhā dhammikā dhammaladdhā antamaso pattapariyāpannamattampi, tathārūpehi lābhehi appaṭivibhattabhogī hoti sīlavantehi sabrahmacārīhi sādhāraṇabhogī, ayampi dhammo sāraṇīyo …pe… ekībhāvāya saṃvattati.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu, yāni tāni sīlāni akhaṇḍāni acchiddāni asabalāni akammāsāni bhujissāni viññuppasatthāni aparāmaṭṭhāni samādhisaṃvattanikāni, tathārūpesu sīlesu sīlasāmaññagato viharati sabrahmacārīhi āvi ceva raho ca, ayampi dhammo sāraṇīyo …pe… ekībhāvāya saṃvattati.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu yāyaṃ diṭṭhi ariyā niyyānikā niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāya, tathārūpāya diṭṭhiyā diṭṭhi sāmaññagato viharati sabrahmacārīhi āvi ceva raho ca, ayampi dhammo sāraṇīyo piyakaraṇo garukaraṇo, saṅgahāya avivādāya sāmaggiyā ekībhāvāya saṃvattati. Ime cha dhammā bahukārā.
   (Kha) “katame cha dhammā bhāvetabbā? Cha anussatiṭṭhānāni– buddhānussati, dhammānussati, saṅghānussati, sīlānussati, cāgānussati, devatānussati. Ime cha dhammā bhāvetabbā.
   (Ga) “katame cha dhammā pariññeyyā? Cha ajjhattikāni āyatanāni– cakkhāyatanaṃ, sotāyatanaṃ, ghānāyatanaṃ, jivhāyatanaṃ, kāyāyatanaṃ, manāyatanaṃ. Ime cha dhammā pariññeyyā.
   (Gha) “katame cha dhammā pahātabbā? Cha taṇhākāyā– rūpataṇhā, saddataṇhā, gandhataṇhā, rasataṇhā, phoṭṭhabbataṇhā, dhammataṇhā. Ime cha dhammā pahātabbā.
   (Ṅa) “katame cha dhammā hānabhāgiyā? Cha agāravā– idhāvuso, bhikkhu satthari agāravo viharati appatisso. Dhamme …pe… saṅghe… sikkhāya… appamāde… paṭisanthāre agāravo viharati appatisso. Ime cha dhammā hānabhāgiyā.
   (Ca) “katame cha dhammā visesabhāgiyā? Cha gāravā– idhāvuso, bhikkhu satthari sagāravo viharati sappatisso dhamme …pe… saṅghe… sikkhāya… appamāde… paṭisanthāre sagāravo viharati sappatisso. Ime cha dhammā visesabhāgiyā.
   (Cha) “katame cha dhammā duppaṭivijjhā? Cha nissaraṇiyā dhātuyo– idhāvuso, bhikkhu evaṃ vadeyya– ‘mettā hi kho me, cetovimutti bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā, atha ca pana me byāpādo cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī’ti. So ‘mā hevaṃ’ tissa vacanīyo ‘māyasmā evaṃ avaca, mā bhagavantaṃ abbhācikkhi. Na hi sādhu bhagavato abbhakkhānaṃ, na hi bhagavā evaṃ vadeyya. Aṭṭhānametaṃ āvuso anavakāso yaṃ mettāya cetovimuttiyā bhāvitāya bahulīkatāya yānīkatāya vatthukatāya anuṭṭhitāya paricitāya susamāraddhāya. Atha ca panassa byāpādo cittaṃ pariyādāya ṭhassatīti, netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Nissaraṇaṃ hetaṃ, āvuso, byāpādassa, yadidaṃ mettācetovimuttī’ti.
   “Idha panāvuso, bhikkhu evaṃ vadeyya– ‘karuṇā hi kho me cetovimutti bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā. Atha ca pana me vihesā cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī’ti. So– ‘mā hevaṃ’ tissa vacanīyo, ‘māyasmā evaṃ avaca, mā bhagavantaṃ abbhācikkhi …pe… nissaraṇaṃ hetaṃ, āvuso, vihesāya, yadidaṃ karuṇācetovimuttī’ti.
   “Idha panāvuso, bhikkhu evaṃ vadeyya– ‘muditā hi kho me cetovimutti bhāvitā …pe… atha ca pana me arati cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī’ti. So– ‘mā hevaṃ’ tissa vacanīyo ‘māyasmā evaṃ avaca …pe… nissaraṇaṃ hetaṃ, āvuso aratiyā, yadidaṃ muditācetovimuttī’ti.
   “Idha panāvuso, bhikkhu evaṃ vadeyya– ‘upekkhā hi kho me cetovimutti bhāvitā …pe… atha ca pana me rāgo cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī’ti. So– ‘mā hevaṃ’ tissa vacanīyo ‘māyasmā evaṃ avaca …pe… nissaraṇaṃ hetaṃ, āvuso, rāgassa yadidaṃ upekkhācetovimuttī’ti.
   “Idha panāvuso, bhikkhu evaṃ vadeyya– ‘animittā hi kho me cetovimutti bhāvitā …pe… atha ca pana me nimittānusāri viññāṇaṃ hotī’ti. So– ‘mā hevaṃ’ tissa vacanīyo ‘māyasmā evaṃ avaca …pe… nissaraṇaṃ hetaṃ, āvuso, sabbanimittānaṃ yadidaṃ animittā cetovimuttī’ti.
   “Idha panāvuso, bhikkhu evaṃ vadeyya– ‘asmīti kho me vigataṃ, ayamahamasmīti na samanupassāmi, atha ca pana me vicikicchākathaṃkathāsallaṃ cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī’ti. So– ‘mā hevaṃ’ tissa vacanīyo ‘māyasmā evaṃ avaca, mā bhagavantaṃ abbhācikkhi, na hi sādhu bhagavato abbhakkhānaṃ, na hi bhagavā evaṃ vadeyya. Aṭṭhānametaṃ, āvuso, anavakāso yaṃ asmīti vigate ayamahamasmīti asamanupassato. Atha ca panassa vicikicchākathaṃkathāsallaṃ cittaṃ pariyādāya ṭhassati, netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Nissaraṇaṃ hetaṃ, āvuso, vicikicchākathaṃkathāsallassa, yadidaṃ asmimānasamugghāṭo’ti. Ime cha dhammā duppaṭivijjhā.
   (Ja) “katame cha dhammā uppādetabbā? Cha satatavihārā. Idhāvuso, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno. Sotena saddaṃ sutvā …pe… ghānena gandhaṃ ghāyitvā… jivhāya rasaṃ sāyitvā… kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā… manasā dhammaṃ viññāya neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno. Ime cha dhammā uppādetabbā.
   (Jha) “katame cha dhammā abhiññeyyā? Cha anuttariyāni– dassanānuttariyaṃ, savanānuttariyaṃ, lābhānuttariyaṃ, sikkhānuttariyaṃ, pāricariyānuttariyaṃ, anussatānuttariyaṃ. Ime cha dhammā abhiññeyyā.
   (Ña) “katame cha dhammā sacchikātabbā? Cha abhiññā – idhāvuso, bhikkhu anekavihitaṃ iddhividhaṃ paccanubhoti– ekopi hutvā bahudhā hoti bahudhāpi hutvā eko hoti. Āvibhāvaṃ tirobhāvaṃ. Tirokuṭṭaṃ tiropākāraṃ tiropabbataṃ asajjamāno gacchati seyyathāpi ākāse Pathaviyāpi ummujjanimujjaṃ karoti seyyathāpi udake. Udakepi abhijjamāne gacchati seyyathāpi pathaviyaṃ. Ākāsepi pallaṅkena kamati seyyathāpi pakkhī sakuṇo. Imepi candimasūriye evaṃmahiddhike evaṃmahānubhāve pāṇinā parāmasati parimajjati. Yāva brahmalokāpi kāyena vasaṃ vatteti.
   “Dibbāya sotadhātuyā visuddhāya atikkantamānusikāya ubho sadde suṇāti dibbe ca mānuse ca, ye dūre santike ca.
   “Parasattānaṃ parapuggalānaṃ cetasā ceto paricca pajānāti, sarāgaṃ vā cittaṃ sarāgaṃ cittanti pajānāti …pe… avimuttaṃ vā cittaṃ avimuttaṃ cittanti pajānāti.
   “So anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati, seyyathidaṃ ekampi jātiṃ …pe… iti sākāraṃ sa-uddesaṃ anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati.
   “Dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate yathākammūpage satte pajānāti …pe…
   “Āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati. Ime cha dhammā sacchikātabbā.
   “Iti ime saṭṭhi dhammā bhūtā tacchā tathā avitathā anaññathā sammā tathāgatena abhisambuddhā.
Satta dhammā
   357. “Satta dhammā bahukārā …pe… satta dhammā sacchikātabbā.
   (Ka) “katame satta dhammā bahukārā? Satta ariyadhanāni– saddhādhanaṃ, sīladhanaṃ, hiridhanaṃ, ottappadhanaṃ, sutadhanaṃ, cāgadhanaṃ, paññādhanaṃ. Ime satta dhammā bahukārā.
   (Kha) “katame satta dhammā bhāvetabbā? Satta sambojjhaṅgā– satisambojjhaṅgo, dhammavicayasambojjhaṅgo, vīriyasambojjhaṅgo, pītisambojjhaṅgo, passaddhisambojjhaṅgo, samādhisambojjhaṅgo, upekkhāsambojjhaṅgo Ime satta dhammā bhāvetabbā.
   (Ga) “katame satta dhammā pariññeyyā? Satta viññāṇaṭṭhitiyo– santāvuso, sattā nānattakāyā nānattasaññino, seyyathāpi manussā ekacce ca devā ekacce ca vinipātikā. Ayaṃ paṭhamā viññāṇaṭṭhiti.
   “Santāvuso sattā nānattakāyā ekattasaññino, seyyathāpi devā brahmakāyikā paṭhamābhinibbattā. Ayaṃ dutiyā viññāṇaṭṭhiti.
   “Santāvuso, sattā ekattakāyā nānattasaññino, seyyathāpi devā ābhassarā. Ayaṃ tatiyā viññāṇaṭṭhiti.
   “Santāvuso, sattā ekattakāyā ekattasaññino, seyyathāpi devā subhakiṇhā. Ayaṃ catutthī viññāṇaṭṭhiti.
   “Santāvuso, sattā sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā …pe… ‘ananto ākāso’ti ākāsānañcāyatanūpagā. Ayaṃ pañcamī viññāṇaṭṭhiti.
   “Santāvuso, sattā sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma ‘anantaṃ viññāṇan’ti viññāṇañcāyatanūpagā. Ayaṃ chaṭṭhī viññāṇaṭṭhiti.
   “Santāvuso, sattā sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma ‘natthi kiñcī’ti ākiñcaññāyatanūpagā. Ayaṃ sattamī viññāṇaṭṭhiti. Ime satta dhammā pariññeyyā.
   (Gha) “katame satta dhammā pahātabbā? Sattānusayā– kāmarāgānusayo, paṭighānusayo, diṭṭhānusayo, vicikicchānusayo, mānānusayo, bhavarāgānusayo avijjānusayo. Ime satta dhammā pahātabbā.
   (Ṅa) “katame satta dhammā hānabhāgiyā? Satta asaddhammā– idhāvuso, bhikkhu assaddho hoti, ahiriko hoti, anottappī hoti, appassuto hoti, kusīto hoti, muṭṭhassati hoti, duppañño hoti. Ime satta dhammā hānabhāgiyā.
   (Ca) “katame satta dhammā visesabhāgiyā? Satta saddhammā– idhāvuso, bhikkhu saddho hoti, hirimā hoti, ottappī hoti, bahussuto hoti, āraddhavīriyo hoti, upaṭṭhitassati hoti, paññavā hoti. Ime satta dhammā visesabhāgiyā.
   (Cha) “katame satta dhammā duppaṭivijjhā? Satta sappurisadhammā– idhāvuso, bhikkhu dhammaññū ca hoti atthaññū ca attaññū ca mattaññū ca kālaññū ca parisaññū ca puggalaññū ca. Ime satta dhammā duppaṭivijjhā.
   (Ja) “katame satta dhammā uppādetabbā? Satta saññā – aniccasaññā, anattasaññā, asubhasaññā, ādīnavasaññā, pahānasaññā, virāgasaññā, nirodhasaññā. Ime satta dhammā uppādetabbā.
   (Jha) “katame satta dhammā abhiññeyyā? Satta niddasavatthūni– idhāvuso, bhikkhu sikkhāsamādāne tibbacchando hoti, āyatiñca sikkhāsamādāne avigatapemo. Dhammanisantiyā tibbacchando hoti, āyatiñca dhammanisantiyā avigatapemo. Icchāvinaye tibbacchando hoti, āyatiñca icchāvinaye avigatapemo. Paṭisallāne tibbacchando hoti, āyatiñca paṭisallāne avigatapemo. Vīriyāramme tibbacchando hoti, āyatiñca vīriyāramme avigatapemo. Satinepakke tibbacchando hoti, āyatiñca satinepakke avigatapemo. Diṭṭhipaṭivedhe tibbacchando hoti, āyatiñca diṭṭhipaṭivedhe avigatapemo. Ime satta dhammā abhiññeyyā.
   (Ña) “katame satta dhammā sacchikātabbā? Satta khīṇāsavabalāni– idhāvuso, khīṇāsavassa bhikkhuno aniccato sabbe saṅkhārā yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhā honti. Yaṃpāvuso, khīṇāsavassa bhikkhuno aniccato sabbe saṅkhārā yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhā honti, idampi khīṇāsavassa bhikkhuno balaṃ hoti, yaṃ balaṃ āgamma khīṇāsavo bhikkhu āsavānaṃ khayaṃ paṭijānāti– ‘khīṇā me āsavā’ti.
   “Puna caparaṃ, āvuso, khīṇāsavassa bhikkhuno aṅgārakāsūpamā kāmā yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhā honti. Yaṃpāvuso …pe… ‘khīṇā me āsavā’ti.
   “Puna caparaṃ, āvuso, khīṇāsavassa bhikkhuno vivekaninnaṃ cittaṃ hoti vivekapoṇaṃ vivekapabbhāraṃ vivekaṭṭhaṃ nekkhammābhirataṃ byantībhūtaṃ sabbaso āsavaṭṭhāniyehi dhammehi. Yaṃpāvuso …pe… ‘khīṇā me āsavā’ti.
   “Puna caparaṃ, āvuso, khīṇāsavassa bhikkhuno cattāro satipaṭṭhānā bhāvitā honti subhāvitā Yaṃpāvuso …pe… ‘khīṇā me āsavā’ti.
   “Puna caparaṃ, āvuso, khīṇāsavassa bhikkhuno pañcindriyāni bhāvitāni honti subhāvitāni. Yaṃpāvuso …pe… ‘khīṇā me āsavā’ti.
   “Puna caparaṃ, āvuso, khīṇāsavassa bhikkhuno satta bojjhaṅgā bhāvitā honti subhāvitā. Yaṃpāvuso …pe… ‘khīṇā me āsavā’ti.
   “Puna caparaṃ, āvuso, khīṇāsavassa bhikkhuno ariyo aṭṭhaṅgiko maggo bhāvito hoti subhāvito. Yaṃpāvuso, khīṇāsavassa bhikkhuno ariyo aṭṭhaṅgiko maggo bhāvito hoti subhāvito, idampi khīṇāsavassa bhikkhuno balaṃ hoti, yaṃ balaṃ āgamma khīṇāsavo bhikkhu āsavānaṃ khayaṃ paṭijānāti– ‘khīṇā me āsavā’ti. Ime satta dhammā sacchikātabbā.
   “Itime sattati dhammā bhūtā tacchā tathā avitathā anaññathā sammā tathāgatena abhisambuddhā.
   Paṭhamabhāṇavāro niṭṭhito.
Aṭṭha dhammā
   358. “Aṭṭha dhammā bahukārā …pe… aṭṭha dhammā sacchikātabbā.
   (Ka) “katame aṭṭha dhammā bahukārā? Aṭṭha hetū aṭṭha paccayā ādibrahmacariyikāya paññāya appaṭiladdhāya paṭilābhāya paṭiladdhāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattanti. Katame aṭṭha? Idhāvuso, bhikkhu satthāraṃ upanissāya viharati aññataraṃ vā garuṭṭhāniyaṃ sabrahmacāriṃ, yatthassa tibbaṃ hirottappaṃ paccupaṭṭhitaṃ hoti pemañca gāravo ca. Ayaṃ paṭhamo hetu paṭhamo paccayo ādibrahmacariyikāya paññāya appaṭiladdhāya paṭilābhāya Paṭiladdhāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattati.
   “Taṃ kho pana satthāraṃ upanissāya viharati aññataraṃ vā garuṭṭhāniyaṃ sabrahmacāriṃ yatthassa tibbaṃ hirottappaṃ paccupaṭṭhitaṃ hoti pemañca gāravo ca. Te kālena kālaṃ upasaṅkamitvā paripucchati paripañhati– ‘idaṃ, bhante, kathaṃ? Imassa ko attho’ti? Tassa te āyasmanto avivaṭañceva vivaranti, anuttānīkatañca uttānī karonti, anekavihitesu ca kaṅkhāṭṭhāniyesu dhammesu kaṅkhaṃ paṭivinodenti. Ayaṃ dutiyo hetu dutiyo paccayo ādibrahmacariyikāya paññāya appaṭiladdhāya paṭilābhāya, paṭiladdhāya bhiyyobhāvāya, vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattati.
   “Taṃ kho pana dhammaṃ sutvā dvayena vūpakāsena sampādeti– kāyavūpakāsena ca cittavūpakāsena ca. Ayaṃ tatiyo hetu tatiyo paccayo ādibrahmacariyikāya paññāya appaṭiladdhāya paṭilābhāya, paṭiladdhāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattati.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu sīlavā hoti, pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharati ācāragocarasampanno, aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī samādāya sikkhati sikkhāpadesu. Ayaṃ catuttho hetu catuttho paccayo ādibrahmacariyikāya paññāya appaṭiladdhāya paṭilābhāya, paṭiladdhāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattati.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu bahussuto hoti sutadharo sutasannicayo. Ye te dhammā ādikalyāṇā majjhekalyāṇā pariyosānakalyāṇā sātthā sabyañjanā kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ abhivadanti, tathārūpāssa dhammā bahussutā honti dhātā vacasā paricitā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā. Ayaṃ pañcamo hetu pañcamo paccayo ādibrahmacariyikāya paññāya appaṭiladdhāya paṭilābhāya, paṭiladdhāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattati.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu āraddhavīriyo viharati akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya, kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadāya, thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu. Ayaṃ chaṭṭho hetu chaṭṭho paccayo ādibrahmacariyikāya paññāya appaṭiladdhāya paṭilābhāya, paṭiladdhāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattati.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu satimā hoti paramena satinepakkena samannāgato. Cirakatampi cirabhāsitampi saritā anussaritā. Ayaṃ sattamo hetu sattamo paccayo ādibrahmacariyikāya paññāya appaṭiladdhāya paṭilābhāya, paṭiladdhāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattati.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu pañcasu upādānakkhandhesu, udayabbayānupassī viharati– ‘iti rūpaṃ iti rūpassa samudayo iti rūpassa atthaṅgamo; iti vedanā iti vedanāya samudayo iti vedanāya atthaṅgamo; iti saññā iti saññāya samudayo iti saññāya atthaṅgamo; iti saṅkhārā iti saṅkhārānaṃ samudayo iti saṅkhārānaṃ atthaṅgamo; iti viññāṇaṃ iti viññāṇassa samudayo iti viññāṇassa atthaṅgamo’ti. Ayaṃ aṭṭhamo hetu aṭṭhamo paccayo ādibrahmacariyikāya paññāya appaṭiladdhāya paṭilābhāya, paṭiladdhāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattati. Ime aṭṭha dhammā bahukārā.
   (Kha) “katame aṭṭha dhammā bhāvetabbā? Ariyo aṭṭhaṅgiko maggo seyyathidaṃ– sammādiṭṭhi, sammāsaṅkappo, sammāvācā, sammākammanto, sammā-ājīvo, sammāvāyāmo, sammāsati, sammāsamādhi. Ime aṭṭha dhammā bhāvetabbā.
   (Ga) “katame aṭṭha dhammā pariññeyyā? Aṭṭha lokadhammā – lābho ca, alābho ca, yaso ca, ayaso ca, nindā ca, pasaṃsā ca, sukhañca, dukkhañca. Ime aṭṭha dhammā pariññeyyā.
   (Gha) “katame aṭṭha dhammā pahātabbā? Aṭṭha micchattā micchādiṭṭhi, micchāsaṅkappo, micchāvācā, micchākammanto, micchā-ājīvo, micchāvāyāmo, micchāsati, micchāsamādhi. Ime aṭṭha dhammā pahātabbā.
   (Ṅa) “katame aṭṭha dhammā hānabhāgiyā? Aṭṭha kusītavatthūni. Idhāvuso, bhikkhunā kammaṃ kātabbaṃ hoti, tassa evaṃ hoti– ‘kammaṃ kho me kātabbaṃ bhavissati, kammaṃ kho pana me karontassa kāyo kilamissati, handāhaṃ nipajjāmī’ti. So nipajjati, na vīriyaṃ ārabhati appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya. Idaṃ paṭhamaṃ kusītavatthu.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhunā kammaṃ kataṃ hoti Tassa evaṃ hoti– ‘ahaṃ kho kammaṃ akāsiṃ, kammaṃ kho pana me karontassa kāyo kilanto, handāhaṃ nipajjāmī’ti. So nipajjati, na vīriyaṃ ārabhati …pe… idaṃ dutiyaṃ kusītavatthu.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhunā maggo gantabbo hoti. Tassa evaṃ hoti– ‘maggo kho me gantabbo bhavissati, maggaṃ kho pana me gacchantassa kāyo kilamissati, handāhaṃ nipajjāmī’ti. So nipajjati, na vīriyaṃ ārabhati …pe… idaṃ tatiyaṃ kusītavatthu.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhunā maggo gato hoti. Tassa evaṃ hoti– ‘ahaṃ kho maggaṃ agamāsiṃ, maggaṃ kho pana me gacchantassa kāyo kilanto, handāhaṃ nipajjāmī’ti. So nipajjati, na vīriyaṃ ārabhati …pe… idaṃ catutthaṃ kusītavatthu.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya caranto na labhati lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṃ pāripūriṃ. Tassa evaṃ hoti– ‘ahaṃ kho gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya caranto nālatthaṃ lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṃ pāripūriṃ, tassa me kāyo kilanto akammañño, handāhaṃ nipajjāmī’ti …pe… idaṃ pañcamaṃ kusītavatthu.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya caranto labhati lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṃ pāripūriṃ. Tassa evaṃ hoti– ‘ahaṃ kho gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya caranto alatthaṃ lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṃ pāripūriṃ tassa me kāyo garuko akammañño, māsācitaṃ maññe, handāhaṃ nipajjāmī’ti. So nipajjati …pe… idaṃ chaṭṭhaṃ kusītavatthu.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhuno uppanno hoti appamattako ābādho, tassa evaṃ hoti ‘uppanno kho me ayaṃ appamattako ābādho atthi kappo nipajjituṃ, handāhaṃ nipajjāmī’ti. So nipajjati …pe… idaṃ sattamaṃ kusītavatthu.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu gilānāvuṭṭhito hoti aciravuṭṭhito gelaññā. Tassa evaṃ hoti– ‘ahaṃ kho gilānāvuṭṭhito aciravuṭṭhito gelaññā. Tassa me kāyo dubbalo akammañño, handāhaṃ nipajjāmī’ti. So nipajjati …pe… idaṃ aṭṭhamaṃ kusītavatthu. Ime aṭṭha dhammā hānabhāgiyā.
   (Ca) “katame aṭṭha dhammā visesabhāgiyā? Aṭṭha ārambhavatthūni. Idhāvuso, bhikkhunā kammaṃ kātabbaṃ hoti, tassa evaṃ hoti– ‘kammaṃ kho me kātabbaṃ bhavissati, kammaṃ kho pana me karontena na sukaraṃ buddhānaṃ sāsanaṃ manasikātuṃ, handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmi appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāyā’ti. So vīriyaṃ ārabhati appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya. Idaṃ paṭhamaṃ ārambhavatthu.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhunā kammaṃ kataṃ hoti. Tassa evaṃ hoti– ‘ahaṃ kho kammaṃ akāsiṃ, kammaṃ kho panāhaṃ karonto nāsakkhiṃ buddhānaṃ sāsanaṃ manasikātuṃ, handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmi …pe… idaṃ dutiyaṃ ārambhavatthu.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhunā maggo gantabbo hoti. Tassa evaṃ hoti– ‘maggo kho me gantabbo bhavissati, maggaṃ kho pana me gacchantena na sukaraṃ buddhānaṃ sāsanaṃ manasikātuṃ, handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmi …pe… idaṃ tatiyaṃ ārambhavatthu.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhunā maggo gato hoti. Tassa evaṃ hoti– ‘ahaṃ kho maggaṃ agamāsiṃ, maggaṃ kho panāhaṃ gacchanto nāsakkhiṃ buddhānaṃ sāsanaṃ manasikātuṃ, handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmi …pe… idaṃ catutthaṃ ārambhavatthu.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya caranto na labhati lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṃ pāripūriṃ. Tassa evaṃ hoti– ‘ahaṃ kho gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya caranto nālatthaṃ lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṃ pāripūriṃ tassa me kāyo lahuko kammañño, handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmi …pe… idaṃ pañcamaṃ ārambhavatthu.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya caranto labhati lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṃ pāripūriṃ. Tassa evaṃ hoti– ‘ahaṃ kho gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya caranto alatthaṃ lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṃ pāripūriṃ. Tassa me kāyo balavā kammañño, handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmi …pe… idaṃ chaṭṭhaṃ ārambhavatthu.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhuno uppanno hoti appamattako ābādho. Tassa evaṃ hoti– ‘uppanno kho me ayaṃ appamattako ābādho ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati, yaṃ me ābādho pavaḍḍheyya, handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmi …pe… idaṃ sattamaṃ ārambhavatthu.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu gilānā vuṭṭhito hoti aciravuṭṭhito gelaññā. Tassa evaṃ hoti– ‘ahaṃ kho gilānā vuṭṭhito aciravuṭṭhito gelaññā, ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati, yaṃ me ābādho paccudāvatteyya, handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmi appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāyā’ti. So vīriyaṃ ārabhati appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya. Idaṃ aṭṭhamaṃ ārambhavatthu. Ime aṭṭha dhammā visesabhāgiyā.
   (Cha) “katame aṭṭha dhammā duppaṭivijjhā? Aṭṭha akkhaṇā asamayā brahmacariyavāsāya. Idhāvuso, tathāgato ca loke uppanno hoti arahaṃ sammāsambuddho, dhammo ca desiyati opasamiko parinibbāniko sambodhagāmī sugatappavedito. Ayañca puggalo nirayaṃ upapanno hoti. Ayaṃ paṭhamo akkhaṇo asamayo brahmacariyavāsāya.
   “Puna caparaṃ, āvuso, tathāgato ca loke uppanno hoti arahaṃ sammāsambuddho, dhammo ca desiyati opasamiko parinibbāniko sambodhagāmī sugatappavedito, ayañca puggalo tiracchānayoniṃ upapanno hoti. Ayaṃ dutiyo akkhaṇo asamayo brahmacariyavāsāya.
   “Puna caparaṃ …pe… pettivisayaṃ upapanno hoti. Ayaṃ tatiyo akkhaṇo asamayo brahmacariyavāsāya.
   “Puna caparaṃ …pe… aññataraṃ dīghāyukaṃ devanikāyaṃ upapanno hoti. Ayaṃ catuttho akkhaṇo asamayo brahmacariyavāsāya.
   “Puna caparaṃ …pe… paccantimesu janapadesu paccājāto hoti milakkhesu aviññātāresu, yattha natthi gati bhikkhūnaṃ bhikkhunīnaṃ upāsakānaṃ upāsikānaṃ. Ayaṃ pañcamo akkhaṇo asamayo brahmacariyavāsāya.
   “Puna caparaṃ …pe… ayañca puggalo majjhimesu janapadesu paccājāto hoti, so ca hoti micchādiṭṭhiko viparītadassano– ‘natthi dinnaṃ, natthi yiṭṭhaṃ, natthi hutaṃ, natthi sukatadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko, natthi ayaṃ loko, natthi paro loko, natthi mātā, natthi pitā, natthi sattā opapātikā, natthi loke samaṇabrāhmaṇā sammaggatā sammāpaṭipannā ye imañca lokaṃ parañca lokaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedentī’ti. Ayaṃ chaṭṭho akkhaṇo asamayo brahmacariyavāsāya.
   “Puna caparaṃ …pe… ayañca puggalo majjhimesu janapadesu paccājāto hoti so ca hoti duppañño jaḷo eḷamūgo, nappaṭibalo subhāsitadubbhāsitānamatthamaññātuṃ. Ayaṃ sattamo akkhaṇo asamayo brahmacariyavāsāya.
   “Puna caparaṃ …pe… ayañca puggalo majjhimesu janapadesu paccājāto hoti, so ca hoti paññavā ajaḷo aneḷamūgo, paṭibalo subhāsitadubbhāsitānamatthamaññātuṃ. Ayaṃ aṭṭhamo akkhaṇo asamayo brahmacariyavāsāya. Ime aṭṭha dhammā duppaṭivijjhā.
   (Ja) “katame aṭṭha dhammā uppādetabbā? Aṭṭha mahāpurisavitakkā– appicchassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo mahicchassa. Santuṭṭhassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo asantuṭṭhassa. Pavivittassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo saṅgaṇikārāmassa. Āraddhavīriyassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo kusītassa. Upaṭṭhitasatissāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo muṭṭhassatissa. Samāhitassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo asamāhitassa Paññavato ayaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo duppaññassa. Nippapañcassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo papañcārāmassāti ime aṭṭha dhammā uppādetabbā.
   (Jha) “katame aṭṭha dhammā abhiññeyyā? Aṭṭha abhibhāyatanāni– ajjhattaṃ rūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti– evaṃsaññī hoti. Idaṃ paṭhamaṃ abhibhāyatanaṃ.
   “Ajjhattaṃ rūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti– evaṃsaññī hoti. Idaṃ dutiyaṃ abhibhāyatanaṃ.
   “Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ tatiyaṃ abhibhāyatanaṃ.
   “Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ catutthaṃ abhibhāyatanaṃ.
   “Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati nīlāni nīlavaṇṇāni nīlanidassanāni nīlanibhāsāni. Seyyathāpi nāma umāpupphaṃ nīlaṃ nīlavaṇṇaṃ nīlanidassanaṃ nīlanibhāsaṃ. Seyyathā vā pana taṃ vatthaṃ bārāṇaseyyakaṃ ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ nīlaṃ nīlavaṇṇaṃ nīlanidassanaṃ nīlanibhāsaṃ, evameva ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati nīlāni nīlavaṇṇāni nīlanidassanāni nīlanibhāsāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ pañcamaṃ abhibhāyatanaṃ.
   “Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati pītāni pītavaṇṇāni pītanidassanāni pītanibhāsāni. Seyyathāpi nāma kaṇikārapupphaṃ pītaṃ pītavaṇṇaṃ pītanidassanaṃ pītanibhāsaṃ. Seyyathā vā pana taṃ vatthaṃ bārāṇaseyyakaṃ ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ pītaṃ pītavaṇṇaṃ pītanidassanaṃ pītanibhāsaṃ evameva ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati pītāni pītavaṇṇāni pītanidassanāni pītanibhāsāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ chaṭṭhaṃ abhibhāyatanaṃ.
   “Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati lohitakāni lohitakavaṇṇāni lohitakanidassanāni lohitakanibhāsāni. Seyyathāpi nāma bandhujīvakapupphaṃ lohitakaṃ lohitakavaṇṇaṃ lohitakanidassanaṃ lohitakanibhāsaṃ, seyyathā vā pana taṃ vatthaṃ bārāṇaseyyakaṃ ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ lohitakaṃ lohitakavaṇṇaṃ lohitakanidassanaṃ lohitakanibhāsaṃ, evameva ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati lohitakāni lohitakavaṇṇāni lohitakanidassanāni lohitakanibhāsāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ sattamaṃ abhibhāyatanaṃ.
   “Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati odātāni odātavaṇṇāni odātanidassanāni odātanibhāsāni. Seyyathāpi nāma osadhitārakā odātā odātavaṇṇā odātanidassanā odātanibhāsā, seyyathā vā pana taṃ vatthaṃ bārāṇaseyyakaṃ ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ odātaṃ odātavaṇṇaṃ odātanidassanaṃ odātanibhāsaṃ, evameva ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati odātāni odātavaṇṇāni odātanidassanāni odātanibhāsāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ aṭṭhamaṃ abhibhāyatanaṃ. Ime aṭṭha dhammā abhiññeyyā.
   (Ña) “katame aṭṭha dhammā sacchikātabbā? Aṭṭha vimokkhā– rūpī rūpāni passati. Ayaṃ paṭhamo vimokkho.
   “Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati. Ayaṃ dutiyo vimokkho.
   “Subhanteva adhimutto hoti. Ayaṃ tatiyo vimokkho.
   “Sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ‘ananto ākāso’ti ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ catuttho vimokkho.
   “Sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma ‘anantaṃ viññāṇan’ti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ pañcamo vimokkho.
   “Sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma ‘natthi kiñcī’ti ākiñcaññāyatanaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ chaṭṭho vimokkho.
   “Sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ sattamo vimokkho.
   “Sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṃ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ aṭṭhamo vimokkho. Ime aṭṭha dhammā sacchikātabbā.
   “Iti ime asīti dhammā bhūtā tacchā tathā avitathā anaññathā sammā tathāgatena abhisambuddhā.
Nava dhammā
   359. “Nava dhammā bahukārā …pe… nava dhammā sacchikātabbā.
   (Ka) “katame nava dhammā bahukārā? Nava yonisomanasikāramūlakā dhammā, yonisomanasikaroto pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyati, samāhite citte yathābhūtaṃ jānāti passati, yathābhūtaṃ jānaṃ passaṃ nibbindati, nibbindaṃ virajjati, virāgā vimuccati. Ime nava dhammā bahukārā.
   (Kha) “katame nava dhammā bhāvetabbā? Nava pārisuddhipadhāniyaṅgāni– sīlavisuddhi pārisuddhipadhāniyaṅgaṃ, cittavisuddhi pārisuddhipadhāniyaṅgaṃ, diṭṭhivisuddhi pārisuddhipadhāniyaṅgaṃ, kaṅkhāvitaraṇavisuddhi pārisuddhipadhāniyaṅgaṃ, maggāmaggañāṇadassana– visuddhi pārisuddhipadhāniyaṅgaṃ, paṭipadāñāṇadassanavisuddhi pārisuddhipadhāniyaṅgaṃ, ñāṇadassanavisuddhi pārisuddhipadhāniyaṅgaṃ, paññāvisuddhi pārisuddhipadhāniyaṅgaṃ, vimuttivisuddhi pārisuddhipadhāniyaṅgaṃ. Ime nava dhammā bhāvetabbā.
   (Ga) “katame nava dhammā pariññeyyā? Nava sattāvāsā – santāvuso, sattā nānattakāyā nānattasaññino, seyyathāpi manussā ekacce ca devā ekacce ca vinipātikā. Ayaṃ paṭhamo sattāvāso.
   “Santāvuso sattā nānattakāyā ekattasaññino, seyyathāpi devā brahmakāyikā paṭhamābhinibbattā. Ayaṃ dutiyo sattāvāso.
   “Santāvuso, sattā ekattakāyā nānattasaññino, seyyathāpi devā ābhassarā. Ayaṃ tatiyo sattāvāso.
   “Santāvuso, sattā ekattakāyā ekattasaññino, seyyathāpi devā subhakiṇhā. Ayaṃ catuttho sattāvāso.
   “Santāvuso, sattā asaññino appaṭisaṃvedino, seyyathāpi devā asaññasattā. Ayaṃ pañcamo sattāvāso.
   “Santāvuso, sattā sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ‘ananto ākāso’ti ākāsānañcāyatanūpagā. Ayaṃ chaṭṭho sattāvāso.
   “Santāvuso, sattā sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma ‘anantaṃ viññāṇan’ti viññāṇañcāyatanūpagā. Ayaṃ sattamo sattāvāso.
   “Santāvuso, sattā sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma ‘natthi kiñcī’ti ākiñcaññāyatanūpagā. Ayaṃ aṭṭhamo sattāvāso.
   “Santāvuso, sattā sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanūpagā. Ayaṃ navamo sattāvāso. Ime nava dhammā pariññeyyā.
   (Gha) “katame nava dhammā pahātabbā? Nava taṇhāmūlakā dhammā– taṇhaṃ paṭicca pariyesanā, pariyesanaṃ paṭicca lābho, lābhaṃ paṭicca vinicchayo, vinicchayaṃ paṭicca chandarāgo chandarāgaṃ paṭicca ajjhosānaṃ, ajjhosānaṃ paṭicca pariggaho, pariggahaṃ paṭicca macchariyaṃ, macchariyaṃ paṭicca ārakkho, ārakkhādhikaraṇaṃ daṇḍādānasatthādānakalahaviggahavivādatuvaṃtuvaṃpesuññamusāvādā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti. Ime nava dhammā pahātabbā.
   (Ṅa) “katame nava dhammā hānabhāgiyā? Nava āghātavatthūni– ‘anatthaṃ me acarī’ti āghātaṃ bandhati, ‘anatthaṃ me caratī’ti āghātaṃ bandhati, ‘anatthaṃ me carissatī’ti āghātaṃ bandhati; ‘piyassa me manāpassa anatthaṃ acarī’ti āghātaṃ bandhati …pe… ‘anatthaṃ caratī’ti āghātaṃ bandhati …pe… ‘anatthaṃ carissatī’ti āghātaṃ bandhati; ‘appiyassa me amanāpassa atthaṃ acarī’ti āghātaṃ bandhati …pe… ‘atthaṃ caratī’ti āghātaṃ bandhati …pe… ‘atthaṃ carissatī’ti āghātaṃ bandhati. Ime nava dhammā hānabhāgiyā.
   (Ca) “katame nava dhammā visesabhāgiyā? Nava āghātapaṭivinayā– ‘anatthaṃ me acari, taṃ kutettha labbhā’ti āghātaṃ paṭivineti; ‘anatthaṃ me carati, taṃ kutettha labbhā’ti āghātaṃ paṭivineti; ‘anatthaṃ me carissati, taṃ kutettha labbhā’ti āghātaṃ paṭivineti; ‘piyassa me manāpassa anatthaṃ acari …pe… anatthaṃ carati …pe… anatthaṃ carissati, taṃ kutettha labbhā’ti āghātaṃ paṭivineti; ‘appiyassa me amanāpassa atthaṃ acari …pe… atthaṃ carati …pe… atthaṃ carissati, taṃ kutettha labbhā’ti āghātaṃ paṭivineti. Ime nava dhammā visesabhāgiyā.
   (Cha) “katame nava dhammā duppaṭivijjhā? Nava nānattā – dhātunānattaṃ paṭicca uppajjati phassanānattaṃ, phassanānattaṃ paṭicca uppajjati vedanānānattaṃ, vedanānānattaṃ paṭicca uppajjati saññānānattaṃ, saññānānattaṃ paṭicca uppajjati saṅkappanānattaṃ, saṅkappanānattaṃ paṭicca uppajjati chandanānattaṃ, chandanānattaṃ paṭicca uppajjati pariḷāhanānattaṃ, pariḷāhanānattaṃ paṭicca uppajjati pariyesanānānattaṃ, pariyesanānānattaṃ paṭicca uppajjati lābhanānattaṃ. Ime nava dhammā duppaṭivijjhā.
   (Ja) “katame nava dhammā uppādetabbā? Nava saññā– asubhasaññā, maraṇasaññā, āhārepaṭikūlasaññā sabbaloke-anabhiratisaññā, aniccasaññā, anicce dukkhasaññā, dukkhe anattasaññā, pahānasaññā, virāgasaññā. Ime nava dhammā uppādetabbā.
   (Jha) “katame nava dhammā abhiññeyyā? Nava anupubbavihārā– idhāvuso, bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Vitakkavicārānaṃ vūpasamā …pe… dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Pītiyā ca virāgā …pe… tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Sukhassa ca pahānā …pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā …pe… ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharati. Sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma ‘anantaṃ viññāṇan’ti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharati. Sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma ‘natthi kiñcī’ti ākiñcaññāyatanaṃ upasampajja viharati. Sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati. Sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṃ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṃ upasampajja viharati. Ime nava dhammā abhiññeyyā.
   (Ña) “katame nava dhammā sacchikātabbā? Nava anupubbanirodhā– paṭhamaṃ jhānaṃ samāpannassa kāmasaññā niruddhā hoti, dutiyaṃ jhānaṃ samāpannassa vitakkavicārā niruddhā honti, tatiyaṃ jhānaṃ samāpannassa pīti niruddhā hoti, catutthaṃ jhānaṃ samāpannassa assāsapassāssā niruddhā honti, ākāsānañcāyatanaṃ samāpannassa rūpasaññā niruddhā hoti, viññāṇañcāyatanaṃ samāpannassa ākāsānañcāyatanasaññā niruddhā hoti, ākiñcaññāyatanaṃ samāpannassa viññāṇañcāyatanasaññā niruddhā hoti, nevasaññānāsaññāyatanaṃ samāpannassa ākiñcaññāyatanasaññā niruddhā hoti, saññāvedayitanirodhaṃ samāpannassa saññā ca vedanā ca niruddhā honti. Ime nava dhammā sacchikātabbā.
   “Iti ime navuti dhammā bhūtā tacchā tathā avitathā anaññathā sammā tathāgatena abhisambuddhā.
Dasa dhammā
   360. “Dasa dhammā bahukārā …pe… dasa dhammā sacchikātabbā.
   (Ka) “katame dasa dhammā bahukārā? Dasa nāthakaraṇādhammā– idhāvuso, bhikkhu sīlavā hoti, pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharati ācāragocarasampanno, aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī samādāya sikkhati sikkhāpadesu, yaṃpāvuso, bhikkhu sīlavā hoti …pe… sikkhati sikkhāpadesu. Ayampi dhammo nāthakaraṇo.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu bahussuto …pe… diṭṭhiyā suppaṭividdhā, yaṃpāvuso, bhikkhu bahussuto …pe… ayampi dhammo nāthakaraṇo.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu kalyāṇamitto hoti kalyāṇasahāyo kalyāṇasampavaṅko. Yaṃpāvuso, bhikkhu …pe… kalyāṇasampavaṅko. Ayampi dhammo nāthakaraṇo.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu suvaco hoti sovacassakaraṇehi dhammehi samannāgato, khamo padakkhiṇaggāhī anusāsaniṃ. Yaṃpāvuso, bhikkhu …pe… anusāsaniṃ. Ayampi dhammo nāthakaraṇo.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu yāni tāni sabrahmacārīnaṃ uccāvacāni kiṃkaraṇīyāni tattha dakkho hoti analaso tatrupāyāya vīmaṃsāya samannāgato, alaṃ kātuṃ, alaṃ saṃvidhātuṃ. Yaṃpāvuso, bhikkhu …pe… alaṃ saṃvidhātuṃ. Ayampi dhammo nāthakaraṇo.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu dhammakāmo hoti piyasamudāhāro abhidhamme abhivinaye uḷārapāmojjo. Yaṃpāvuso, bhikkhu …pe… uḷārapāmojjo. Ayampi dhammo nāthakaraṇo.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu santuṭṭho hoti itarītarehi cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānappaccayabhesajjaparikkhārehi. Yaṃpāvuso, bhikkhu …pe… ayampi dhammo nāthakaraṇo.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu āraddhavīriyo viharati …pe… kusalesu dhammesu. Yaṃpāvuso, bhikkhu …pe… ayampi dhammo nāthakaraṇo.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu satimā hoti, paramena satinepakkena samannāgato, cirakatampi cirabhāsitampi saritā anussaritā. Yaṃpāvuso, bhikkhu …pe… ayampi dhammo nāthakaraṇo.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu paññavā hoti udayatthagāminiyā paññāya samannāgato, ariyāya nibbedhikāya sammā dukkhakkhayagāminiyā. Yaṃpāvuso, bhikkhu …pe… ayampi dhammo nāthakaraṇo. Ime dasa dhammā bahukārā.
   (Kha) “katame dasa dhammā bhāvetabbā? Dasa kasiṇāyatanāni– pathavīkasiṇameko sañjānāti uddhaṃ adho tiriyaṃ advayaṃ appamāṇaṃ. Āpokasiṇameko sañjānāti …pe… tejokasiṇameko sañjānāti… vāyokasiṇameko sañjānāti… nīlakasiṇameko sañjānāti… pītakasiṇameko sañjānāti… lohitakasiṇameko sañjānāti… odātakasiṇameko sañjānāti… ākāsakasiṇameko sañjānāti… viññāṇakasiṇameko sañjānāti uddhaṃ adho tiriyaṃ advayaṃ appamāṇaṃ Ime dasa dhammā bhāvetabbā.
   (Ga) “katame dasa dhammā pariññeyyā? Dasāyatanāni – cakkhāyatanaṃ, rūpāyatanaṃ, sotāyatanaṃ, saddāyatanaṃ, ghānāyatanaṃ, gandhāyatanaṃ, jivhāyatanaṃ, rasāyatanaṃ, kāyāyatanaṃ, phoṭṭhabbāyatanaṃ. Ime dasa dhammā pariññeyyā.
   (Gha) “katame dasa dhammā pahātabbā? Dasa micchattā– micchādiṭṭhi, micchāsaṅkappo, micchāvācā, micchākammanto, micchā-ājīvo, micchāvāyāmo, micchāsati, micchāsamādhi, micchāñāṇaṃ, micchāvimutti. Ime dasa dhammā pahātabbā.
   (Ṅa) “katame dasa dhammā hānabhāgiyā? Dasa akusalakammapathā– pāṇātipāto, adinnādānaṃ, kāmesumicchācāro, musāvādo, pisuṇā vācā, pharusā vācā, samphappalāpo, abhijjhā, byāpādo, micchādiṭṭhi. Ime dasa dhammā hānabhāgiyā.
   (Ca) “katame dasa dhammā visesabhāgiyā? Dasa kusalakammapathā– pāṇātipātā veramaṇī, adinnādānā veramaṇī, kāmesumicchācārā veramaṇī, musāvādā veramaṇī, pisuṇāya vācāya veramaṇī, pharusāya vācāya veramaṇī, samphappalāpā veramaṇī, anabhijjhā, abyāpādo, sammādiṭṭhi. Ime dasa dhammā visesabhāgiyā.
   (Cha) “katame dasa dhammā duppaṭivijjhā? Dasa ariyavāsā– idhāvuso bhikkhu pañcaṅgavippahīno hoti, chaḷaṅgasamannāgato, ekārakkho, caturāpasseno, paṇunnapaccekasacco, samavayasaṭṭhesano, anāvilasaṅkappo, passaddhakāyasaṅkhāro, suvimuttacitto, suvimuttapañño.
   “Kathañcāvuso bhikkhu pañcaṅgavippahīno hoti? Idhāvuso, bhikkhuno kāmacchando pahīno hoti, byāpādo pahīno hoti, thinamiddhaṃ pahīnaṃ hoti, uddhaccakukkuccaṃ pahīnaṃ hoti, vicikicchā pahīnā hoti. Evaṃ kho, āvuso, bhikkhu pañcaṅgavippahīno hoti.
   “Kathañcāvuso, bhikkhu chaḷaṅgasamannāgato hoti? Idhāvuso, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno. Sotena saddaṃ sutvā …pe… ghānena gandhaṃ ghāyitvā… jivhāya rasaṃ sāyitvā… kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā… manasā dhammaṃ viññāya neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno. Evaṃ kho, āvuso, bhikkhu chaḷaṅgasamannāgato hoti.
   “Kathañcāvuso, bhikkhu ekārakkho hoti? Idhāvuso, bhikkhu satārakkhena cetasā samannāgato hoti. Evaṃ kho, āvuso, bhikkhu ekārakkho hoti.
   “Kathañcāvuso, bhikkhu caturāpasseno hoti? Idhāvuso, bhikkhu saṅkhāyekaṃ paṭisevati, saṅkhāyekaṃ adhivāseti, saṅkhāyekaṃ parivajjeti, saṅkhāyekaṃ vinodeti. Evaṃ kho, āvuso, bhikkhu caturāpasseno hoti.
   “Kathañcāvuso, bhikkhu paṇunnapaccekasacco hoti? Idhāvuso, bhikkhuno yāni tāni puthusamaṇabrāhmaṇānaṃ puthupaccekasaccāni, sabbāni tāni nunnāni honti paṇunnāni cattāni vantāni muttāni pahīnāni paṭinissaṭṭhāni. Evaṃ kho, āvuso, bhikkhu paṇunnapaccekasacco hoti.
   “Kathañcāvuso, bhikkhu samavayasaṭṭhesano hoti? Idhāvuso, bhikkhuno kāmesanā pahīnā hoti, bhavesanā pahīnā hoti, brahmacariyesanā paṭippassaddhā. Evaṃ kho, āvuso, bhikkhu samavayasaṭṭhesano hoti.
   “Kathañcāvuso bhikkhu anāvilasaṅkappā hoti? Idhāvuso, bhikkhuno kāmasaṅkappo pahīno hoti, byāpādasaṅkappo pahīno hoti, vihiṃsāsaṅkappo pahīno hoti. Evaṃ kho, āvuso, bhikkhu anāvilasaṅkappo hoti.
   “Kathañcāvuso, bhikkhu passaddhakāyasaṅkhāro hoti? Idhāvuso, bhikkhu sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Evaṃ kho, āvuso, bhikkhu passaddhakāyasaṅkhāro hoti.
   “Kathañcāvuso, bhikkhu suvimuttacitto hoti? Idhāvuso, bhikkhuno rāgā cittaṃ vimuttaṃ hoti, dosā cittaṃ vimuttaṃ hoti, mohā cittaṃ vimuttaṃ hoti. Evaṃ kho, āvuso, bhikkhu suvimuttacitto hoti.
   “Kathañcāvuso, bhikkhu suvimuttapañño hoti? Idhāvuso, bhikkhu ‘rāgo me pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvaṃkato āyatiṃ anuppādadhammo’ti pajānāti. ‘Doso me pahīno …pe… āyatiṃ anuppādadhammo’ti pajānāti. ‘Moho me pahīno …pe… āyatiṃ anuppādadhammo’ti pajānāti. Evaṃ kho, āvuso, bhikkhu suvimuttapañño hoti. Ime dasa dhammā duppaṭivijjhā.
   (Ja) “katame dasa dhammā uppādetabbā? Dasa saññā– asubhasaññā, maraṇasaññā, āhārepaṭikūlasaññā, sabbaloke-anabhiratisaññā, aniccasaññā, anicce dukkhasaññā, dukkhe anattasaññā, pahānasaññā, virāgasaññā, nirodhasaññā. Ime dasa dhammā uppādetabbā.
   (Jha) “katame dasa dhammā abhiññeyyā? Dasa nijjaravatthūni– sammādiṭṭhissa micchādiṭṭhi nijjiṇṇā hoti. Ye ca micchādiṭṭhipaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti, te cassa nijjiṇṇā honti. Sammāsaṅkappassa micchāsaṅkappo …pe… sammāvācassa micchāvācā… sammākammantassa micchākammanto… sammā-ājīvassa micchā-ājīvo… sammāvāyāmassa micchāvāyāmo… sammāsatissa micchāsati… sammāsamādhissa micchāsamādhi… sammāñāṇassa micchāñāṇaṃ nijjiṇṇaṃ hoti. Sammāvimuttissa micchāvimutti nijjiṇṇā hoti. Ye ca micchāvimuttipaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti, te cassa nijjiṇṇā honti. Ime dasa dhammā abhiññeyyā.
   (Ña) “katame dasa dhammā sacchikātabbā? Dasa asekkhā dhammā– asekkhā sammādiṭṭhi, asekkho sammāsaṅkappo, asekkhā sammāvācā, asekkho sammākammanto, asekkho sammā-ājīvo, asekkho sammāvāyāmo, asekkhā sammāsati, asekkho sammāsamādhi, asekkhaṃ sammāñāṇaṃ, asekkhā sammāvimutti. Ime dasa dhammā sacchikātabbā.
   “Iti ime satadhammā bhūtā tacchā tathā avitathā anaññathā sammā tathāgatena abhisambuddhā”ti. Idamavocāyasmā sāriputto. Attamanā te bhikkhū āyasmato sāriputtassa bhāsitaṃ abhinandunti.
   Dasuttarasuttaṃ niṭṭhitaṃ ekādasamaṃ.
   Pāthikavaggo niṭṭhito.
   Tassuddānaṃ–
   Pāthiko ca udumbaraṃ, cakkavatti aggaññakaṃ.
   Sampasādanapāsādaṃ, mahāpurisalakkhaṇaṃ.
   Siṅgālāṭānāṭiyakaṃ saṅgīti ca dasuttaraṃ;
   Ekādasahi suttehi, pāthikavaggoti vuccati.
   Pāthikavaggapāḷi niṭṭhitā.
   Tīhi vaggehi paṭimaṇḍito sakalo
   Dīghanikāyo samatto.
漢巴經文比對(莊春江作):
  「十上(DA.10)」,南傳作「十增」(Dasuttaraṃ,逐字譯為「十+更上」),Maurice Walshe先生英譯為「由十組成的擴大」(expanding decades)
  「無間定(DA.10)」,南傳作「無間的心定」(Ānantariko cetosamādhi),Maurice Walshe先生英譯為「不中斷的心之集中」(Uninterrupted mental concentration)。按:《吉祥悅意》說,不同的(aññattha)無間道果(maggānantaraṃ phalaṃ)名為無間的心定。
  「悅意俱行的身至念」(sātasahagatā ca … kāyagatāsati),菩提比丘長老英譯為「指向身體的深切注意與喜悅結合」(mindfulness directed to the body associated with joy, SN.16.11)。按:《顯揚真義》說,「悅意俱行的身至念」指在不淨觀與入出息念中因初禪而與樂相應的身至念(SN.16.11),《吉祥悅意》說,「悅意俱行」指住立第四禪[外]的其它處有樂相應的喜悅俱行,「身至念」指安那般那、四舉止行為有念正知、三十二行相(身分)、四界分別、十不淨、棄屍處碎破作意、在頭髮等上之四色[界]禪(esādīsu cattāri rūpajjhānānīti),在這裡生起念(DN.34)。
  「省察相」(paccavekkhaṇānimittaṃ),菩提比丘長老英譯為「省察之對象」(the object of reviewing, AN),Maurice Walshe先生英譯為「省察之形跡」(the "reviewing" sign, DN)。按:「省察」(paccavekkhaṇa),另譯為「觀察」,《吉祥悅意》說,省察智名為省察相(Paccavekkhaṇañāṇaṃ paccavekkhaṇanimittaṃ nāma, DN.34),《滿足希求》說,就是省察智(paccavekkhaṇañāṇameva, AN.5.28),長老說,這比較像是被毘婆舍那檢察的相(the object being examined by insight),先生說是出禪定後的「省察識」(The 'reviewing consciousness' on emerging from jhāna)。
  「退分定、住分定、勝進分定、抉擇分定」(hānabhāgiyo samādhi, ṭhitibhāgiyo samādhi, visesabhāgiyo samādhi, nibbedhabhāgiyo samādhi),Maurice Walshe先生英譯為「導致衰退…停滯…區別…洞察的集中」([concentrations] conducing to decline…stasis…distinction…penetration)。按:《吉祥悅意》分別以「初禪的證得者與欲俱行的想、作意被執行(想起)(kāmasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti)、保持該隨法狀態的持續(Tadanudhammatā sati santiṭṭhati)、與尋俱行的想、作意被執行(Vitakkasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti)、與厭俱行的想、作意被執行而有利離貪及寂靜(Nibbidāsahagatā saññāmanasikārā samudācaranti virāgūpasañhito)」解說。
  「戒清淨……知見清淨」,參看MA.9/MN.24。