經號:   
   (長部33經 更新)
長部33經/結集經(波梨品[第三])(莊春江譯)[DA.9]
  被我這麼聽聞
  有一次,在末羅進行遊行的世尊與約五百位比丘的大比丘僧團一起抵達名叫波婆的末羅族城市,在那裡,世尊住在波婆城鐵匠之子純陀的芒果園中。(296)
屋巴大葛的新集會所
  當時,波婆城末羅人名為屋巴大葛的新集會所被建造不久,未被沙門婆羅門或任何生為人的居住。波婆城的末羅人聽聞:「聽說在末羅進行遊行的世尊與約五百位比丘的大比丘僧團一起已抵達波婆城,住在鐵匠之子純陀的芒果園中。」那時,波婆城的末羅人去見世尊。抵達後,向世尊問訊後,在一旁坐下。在一旁坐下的波婆城的末羅人對世尊說這個:「大德!這裡,波婆城末羅人名為屋巴大葛的新集會所被建造不久,未被沙門或婆羅門或任何生為人的居住,大德!請世尊第一個使用它,世尊第一個使用後,波婆城末羅人將使用它,那對波婆城末羅人有長久的利益、安樂。」世尊以沈默狀態同意。(297)
  那時,波婆城的末羅人知道世尊同意了後,從座位起來、向世尊問訊、作右繞後,去集會所。抵達後,鋪設集會所的一切鋪設物、設置世尊的座位、使水瓶設立、懸掛油燈後,去見世尊。抵達後,向世尊問訊後,在一旁站立。在一旁站立的那些波婆城的末羅人對世尊說這個:「大德!集會所的一切鋪設物已鋪設、世尊的座位已設置、已使水瓶設立、油燈已懸掛,大德!現在是那個世尊考量的時間。」(298)
  那時,世尊穿衣、拿起衣鉢後,與比丘僧團一起去新集會所。抵達後,使腳洗滌、進入集會所後,依止中央柱子面向東坐下,比丘僧團也使腳洗滌、進入集會所後,依止西邊牆壁面向東,置世尊在前面後坐下,波婆城的末羅人使腳洗滌、進入集會所後,依止東邊牆壁面向西,面對世尊坐下。那時,世尊對波婆城的末羅人大部分夜晚以法說開示、勸導、鼓勵、使歡喜後,使離開:「襪謝德們!夜已過,現在是那個你們考量的時間。」「是的,大德!」波婆城的末羅人回答世尊後,從座位起來、向世尊問訊、作右繞後離開。(299)
  那時,在末羅族人離開不久,那時,世尊觀察沈默的比丘僧團後,召喚尊者舍利弗:「舍利弗!比丘僧團離惛沈睡眠,舍利弗!請你為比丘們顯現法的談論,我的背痛,我要伸展它。」「是的,大德!」尊者舍利弗回答世尊。那時,世尊摺大衣成四折後,[左]腳放在[右]腳上、作意起來想後,具念正知地以右脅作獅子臥。(300)
已破碎尼乾陀的事
  當時,尼乾陀若提子剛死在波婆城。以他的死,尼乾陀破裂為二,他們住於生起爭論的、生起爭吵的、來到爭辯的、以舌鋒互刺的
  「你不了知這法、律,我了知這法、律;你了知這法、律什麼!你是邪行者,我是正行者;應該先說的你後說,應該後說的你先說;我的是一致的,你的是不一致的;你長時間熟練的是顛倒的;你已被論破(你的理論已被反駁),請你去救(使脫離)理論;你已被折伏,或請你解開,如果你能夠。」
  在尼乾陀若提子中看起來只存在打殺,凡連尼乾陀若提子的白衣在家人弟子們,他們也在尼乾陀若提子們上是厭形色的、脫離形色的、逃脫形色的,如那個在惡說的、惡宣說的、不出離的、不轉起寂靜的、非遍正覺者宣說的、破裂塔的、無歸依處的法律處。(301)
  那時,尊者舍利弗召喚比丘們:「學友們!尼乾陀若提子剛死在波婆城。他的死,尼乾陀破裂為二……(中略)破裂塔的、無歸依處的法律處。學友們!因為,在惡說的、惡宣說的、不出離的、不轉起寂靜的、非遍正覺者宣說的法律處這是這樣。學友們!但這個法被世尊對我們善說、善宣說,是出離的、轉起寂靜的、遍正覺者宣說的,在那裡,應該就全部被結集,不應該被諍論,如是,這個梵行會是長時間、長久住立的,那會是為了眾人的利益,為了眾人的安樂,為了世間的憐愍,為了天-人們的需要、利益、安樂。
  學友們!而什麼法被世尊對我們善說、善宣說,是出離的、轉起寂靜的、遍正覺者宣說的,在那裡,應該就全部被結集,不應該被諍論,如是,這個梵行會是長時間、長久住立的,那會是為了眾人的利益,為了眾人的安樂,為了世間的憐愍,為了天-人們的需要、利益、安樂?(302)
一的
  學友們!有一法,被那位有知、有見的世尊、阿羅漢、遍正覺者正確地告知,在那裡,應該就全部被結集,不應該被諍論,如是,這個梵行會是長時間、長久住立的,那會是為了眾人的利益,為了眾人的安樂,為了世間的憐愍,為了天-人們的需要、利益、安樂。哪一法?一切眾生是依食存續的、一切眾生是依行存續的,這是一法,被那位有知、有見的世尊、阿羅漢、遍正覺者正確地告知,在那裡,應該就全部被結集,不應該被諍論,如是,這個梵行會是長時間、長久住立的,那會是為了眾人的利益,為了眾人的安樂,為了世間的憐愍,為了天-人們的需要、利益、安樂。(303)
二的
  學友們!有二法,被那位有知、有見的世尊、阿羅漢、遍正覺者正確地告知,在那裡,應該就全部被結集,不應該被諍論,如是,這個梵行會是長時間、長久住立的,那會是為了眾人的利益,為了眾人的安樂,為了世間的憐愍,為了天-人們的需要、利益、安樂。哪些二?
  名與色。
  無明有的渴愛
  有見與無有見
  無與無
  慚與愧。
  不受諫性與惡友誼。
  易受勸導性與善友誼。
  入罪善巧性與出罪善巧性。
  等至善巧性與出等至善巧性。
  界善巧性與作意善巧性。
  處善巧性與緣起善巧性。
  處善巧性與非處善巧性。
  正直與柔和。
  忍耐與溫順。
  和順與承迎。
  無加害與純淨。
  忘失念與不正知。
  念與正知。
  在諸根上不守護門性與在飲食上不知適量性。
  在諸根上守護門性與在飲食上知適量性。
  思擇力修習力
  念力與定力。
  止與觀
  止相與策勵相。
  策勵與不散亂。
  戒壞失與見壞失。
  戒具足與見具足。
  戒清淨與見清淨。
  還有見清淨與依見的勤奮。
  在使能被激起急迫感處上的急迫感與急迫感的如理勤奮。
  在諸善法上不知足性與在勤奮上不畏縮性。
  明與解脫。
  在滅盡上之智(滅盡智)與在無生上之智。
  學友們!這些是二法,被那位有知、有見的世尊、阿羅漢、遍正覺者正確地告知,在那裡,應該就全部被結集,不應該被諍論,如是,這個梵行會是長時間、長久住立的,那會是為了眾人的利益,為了眾人的安樂,為了世間的憐愍,為了天-人們的需要、利益、安樂。(304)
三的
  學友們!有三法,被那位有知、有見的世尊、阿羅漢、遍正覺者正確地告知,在那裡,應該就全部被結集……(中略)為了天-人們的利益、福利、安樂。哪些三?
  三不善根:貪不善根、瞋不善根、癡不善根。
  三善根:無貪善根、無瞋善根、無癡善根。
  三惡行:身惡行、語惡行、意惡行。
  三善行:身善行、語善行、意善行。
  三不善尋:欲尋、惡意尋、加害尋
  三善尋:離欲尋、無惡意尋、無加害尋。
  三不善意向:欲的意向、惡意的意向、加害的意向。
  三善意向:離欲的意向無惡意的意向無加害的意向
  三不善想:欲想、惡意想、加害想
  三善想:離欲想、無惡意想、無加害想。
  三不善界:欲界、惡意界、加害界。
  三善界:離欲界、無惡意界、無加害界。
  另外的三界:欲界、色界、無色界。
  另外的三界:色界、無色界、滅界。
  另外的三界:低劣界、中界、勝妙界。
  三渴愛:欲的渴愛、有的渴愛、無有的渴愛
  另外的三渴愛:欲的渴愛、色的渴愛、無色的渴愛。
  另外的三渴愛:色的渴愛、無色的渴愛、滅的渴愛。
  三結:有身見、疑、戒禁取
  三:欲漏、有漏、無明漏
  三有:欲有、色有、無色有
  三尋求:欲的尋求、有的尋求梵行的尋求
  三:『我是優勝者』之慢、『我是同等者』之慢、『我是下劣者』之慢。
  三時:過去時、未來時、現在時。
  三邊:有身邊、有身邊、有身邊。
  三受:樂受、苦受、不苦不樂受。
  三苦性:苦苦性、行苦性、變易苦性
  三積集:邪性決定的積集、正性決定的積集、不決定的積集。
  三黑暗(無知):疑惑、懷疑、不信解、不確信關於過去世的,或疑惑、懷疑、不信解、不確信關於未來世的,或疑惑、懷疑、不信解、不確信關於現在世的。
  三如來不會守護的:學友們!如來有遍純淨的身正行,沒有如來的身惡行:凡如來會守護『不要他人知道我的這個』。學友們!如來有遍純淨的語正行,沒有如來的語惡行:凡如來會守護『不要他人知道我的這個』。學友們!如來有遍純淨的意正行,沒有如來的意惡行:凡如來會守護『不要他人知道我的這個』。
  三障礙:貪的障礙、瞋恚的障礙、癡的障礙。
  三火:貪火、瞋恚火、癡火。
  另外的三火:應該被奉獻者之火、屋主之火、應該被供養者之火
  三由色的攝集組成的:可見有對色、不可見有對色、不可見無對色
  三行:福的造作(福行)、非福的造作、不動的造作
  三人:有學人、無學人、非有學非無學人。
  三上座:出生[年長]上座、法上座、世俗上座
  三福業事:布施福業事、戒福業事、修習福業事
  三舉罪事:以看見、以聽聞、以懷疑。
  三欲的往生:學友們!有現起諸欲的眾生,他們在現起的諸欲上使影響力轉起,猶如:人、某些天、某些墮下界者,這是第一種欲的往生。學友們!有化作諸欲的眾生,他們在欲上一一化作後,使影響力轉起,猶如:化樂天天神們,這是第二種欲的往生。學友們!有他化作諸欲的眾生,他們在他化作的諸欲上使影響力轉起,猶如:他化自在天天神們,這是第三種欲的往生。
  三樂的往生:學友們!有眾生一一使樂生起而住,猶如梵眾天天神們,這是第一種樂的往生。學友們!有眾生被樂滿溢、灌滿、充滿、遍滿,他們偶爾吟出優陀那:『啊!樂,啊!樂。』猶如光音天天神們,這是第二種樂的往生。學友們!有眾生被樂滿溢、灌滿、充滿、遍滿,他們只感受寂靜的、滿足的樂,猶如遍淨天天神們,這是第三種樂的往生。
  三慧:有學慧、無學慧、非有學非無學慧。
  另外的三慧:思所成慧、聞所成慧、修所成慧。
  三武器:聽聞武器、獨居武器、慧武器。
  三根:『我將知未知的』根、完全智根、具知根
  三眼:肉眼、天眼、慧眼。
  三學:增上戒學、增上心學、增上慧學。
  三修習:身修習、心修習、慧修習。
  三無上:看見無上、道跡無上、解脫無上。
  三定:有尋有伺定、無尋唯伺定、無尋無伺定。
  另外的三定:空定、無相定、無願定
  三純淨:身純淨、語純淨、意純淨。
  三牟尼行:身牟尼行、語牟尼行、意牟尼行。
  三善巧:增益善巧、損減善巧、方法善巧。
  三驕慢:無病的驕慢、年輕的驕慢、活命的驕慢。
  三增上:自增上、世間增上、法增上。
  三談論事:關於過去時的談論會說:『過去時曾是這樣。』或關於未來時的談論會說:『未來時將是這樣。』或關於現在時的談論會說:『現在是這樣。』
  三明:前世住處回憶智明,眾生的在死亡與往生上智明,諸漏的在滅盡上智明。
  三住:天住、梵住、聖住
  三神變:神通神變、讀心神變、教誡神變
  學友們!這些是三法,被那位有知、有見的世尊、阿羅漢、遍正覺者正確地告知,在那裡,應該就全部被結集……(中略)為了天-人們的利益、福利、安樂。(305)
四的
  學友們!有四法,被那位有知、有見的世尊、阿羅漢、遍正覺者正確地告知,在那裡,應該就全部被結集……(中略)為了天-人們的利益、福利、安樂。哪些四?
  四念住:學友們!這裡,比丘在身上隨看身地住:熱心的、正知的、有念的,調伏世間中的貪婪、憂後;在諸受上隨看受地……在心上隨看心地……在諸法上隨看法地住:熱心的、正知的、有念的,調伏世間中的貪婪、憂後。
  四正勤:學友們!這裡,比丘為了未生起的惡不善法之不生起使意欲生起、努力、發動活力、盡心、勤奮;為了已生起的惡不善法之捨斷使意欲生起、努力、發動活力、盡心、勤奮;為了未生起的善法之生起使意欲生起、努力、發動活力、盡心、勤奮;為了已生起的諸善法之存續、不忘失、增大、成滿、修習圓滿使意欲生起、努力、發動活力、盡心、勤奮。
  四神足:學友們!這裡,比丘修習具備意欲定勤奮之行的神足,修習具備活力定勤奮之行的神足,修習具備心定勤奮之行的神足,修習具備考察定勤奮之行的神足
  四禪:學友們!這裡,比丘就從離諸欲後,從離諸不善法後,進入後住於有尋、有伺離而生喜、樂的初禪;從尋與伺的平息,自身內的明淨心的專一性,進入後住於無尋、無伺,定而生喜、樂的第二禪;從喜的褪去、住於平靜、有念正知、以身體感受樂,進入後住於這聖弟子宣說:『他是平靜、具念、住於樂者』的第三禪;從樂的捨斷與從苦的捨斷,就在之前諸喜悅、憂的滅沒,進入後住於不苦不樂,平靜、念遍純淨的第四禪。(306)
  四定的修習:學友們!有定的修習,當已修習、已多作,轉起當生的樂住。學友們!有定的修習,當已修習、已多作,轉起智與見的獲得。學友們!有定的修習,當已修習、已多作,轉起念與正知。學友們!有定的修習,當已修習、已多作,轉起諸漏的滅盡。
  學友們!而哪種定的修習,當已修習、已多作,轉起當生樂的住處?學友們!這裡,比丘就從離諸欲後,從離諸不善法後,進入後住於有尋、有伺……(中略)的第四禪,學友們!這是定的修習,當已修習、已多作,轉起當生樂的住處。
  學友們!而哪種定的修習,當已修習、已多作,轉起智與見的獲得?學友們!這裡,比丘作意光明想,決意白天想:在夜間如在白天那樣地,在白天如在夜間那樣地,像這樣,以打開的、無覆蓋的心,修習有光輝的心,學友們!這是定的修習,當已修習、已多作,轉起智與見的獲得。
  學友們!而哪種定的修習,當已修習、已多作,轉起念與正知?學友們!這裡,比丘的知道的諸受生起、知道的現起、知道的走到滅沒[Ps.3, 167段];知道的諸想生起、知道的現起、知道的走到滅沒;知道的諸生起、知道的現起、知道的走到滅沒,學友們!這是定的修習,當已修習、已多作,轉起念與正知。
  學友們!而哪種定的修習,當已修習、已多作,轉起諸漏的滅盡?學友們!這裡,比丘在五取蘊上住於隨看生滅的:『像這樣是色,像這樣是色的集,像這樣是色的滅沒;像這樣是受……像這樣是想……像這樣是諸行……像這樣是識,像這樣是識的集,像這樣是識的滅沒,學友們!這是定的修習,當已修習、已多作,轉起諸漏的滅盡。(307)
  四無量:學友們!這裡,比丘以與慈俱行之心遍滿一方後而住,像這樣第二的,像這樣第三的,像這樣第四的,像這樣上下、橫向、到處,以對一切如對自己,以與慈俱行的、廣大的、變大的、無量的、無怨恨的、無瞋害的心遍滿全部世間後而住。以與悲俱行之心……(中略)以與喜悅俱行之心……(中略)以與平靜俱行之心遍滿一方後而住,像這樣第二的,像這樣第三的,像這樣第四的,像這樣上下、橫向、到處,以對一切如對自己,以與平靜俱行的、廣大的、變大的、無量的、無怨恨的、無瞋害的心遍滿全部世間後而住。
  四無色:學友們!這裡,比丘從一切色想的超越,從有對想的滅沒,從不作意種種想[而知]:『虛空是無邊的』,進入後住於虛空無邊處;超越一切虛空無邊處後[而知]:『識是無邊的』,進入後住於識無邊處;超越一切識無邊處後[而知]:『什麼都沒有』,進入後住於無所有處;超越一切無所有處後,進入後住於非想非非想處
  四倚靠:學友們!這裡,比丘考量後受用一事,考量後忍受一事,考量後避開一事,考量後除去一事。(308)
  四聖種姓:學友們!這裡,比丘被無論怎樣的衣服滿足,以及是無論怎樣的衣服之滿足的稱讚者,以及不因衣服來到不適當的邪求,以及沒得到衣服後不戰慄,以及得到衣服後不繫結地、不迷昏頭地、無罪過地、看見過患地、出離慧地受用,而且以那個無論怎樣的衣服之滿足,既不讚揚自己,也不輕蔑他人。凡在那裡靈巧者、不懶惰者、正知者、朝向念者,學友們!這被稱為在往昔世界開端聖種姓上住立的比丘。
  再者,學友們!比丘被無論怎樣的施食滿足,以及是對無論怎樣的施食之滿足的稱讚者,以及不因施食來到不適當的邪求,以及沒得到施食後不戰慄,以及得到施食後不繫結地、不迷昏頭地、無罪過地、看見過患地、出離慧地受用,而且既不以那個無論怎樣的施食之滿足讚揚自己,也不輕蔑他,凡在那裡靈巧者、不懶惰者、正知者、朝向念者,學友們!這被稱為在往昔世界開端聖種姓上住立的比丘。
  再者,學友們!比丘被無論怎樣的住處之滿足,以及是對無論怎樣的住處之滿足的稱讚者,以及不因住處來到不適當的邪求,以及沒得到住處後不戰慄,以及得到住處後不繫結地、不迷昏頭地、無罪過地、看見過患地、出離慧地受用,而且以那個無論怎樣的住處之滿足,既不讚揚自己,也不輕蔑人。凡在那裡靈巧者、不懶惰者、正知者、朝向念者,學友們!這被稱為在往昔世界開端聖種姓上住立的比丘。
  再者,學友們!比丘是樂於捨斷者,愛好捨斷者;是樂於修習者,愛好修習者,而且以那個樂於捨斷情況,愛好捨斷情況,樂於修習情況,愛好修習情況,既不讚揚自己,也不輕蔑他人。凡在那裡靈巧者、不懶惰者、正知者、朝向念者,學友們!這被稱為在往昔世界開端聖種姓上住立的比丘。[AN.4.28](309)
  四勤奮自制的勤奮捨斷的勤奮修習的勤奮隨守護的勤奮
  學友們!而哪一種是自制的勤奮?學友們!這裡,比丘以眼見色後,不成為相的執取者、細相的執取者,因那個理由,貪婪、憂諸惡不善法會流入那位住於眼根不自制者。他走向為了那個的自制,守護眼根,在眼根上來到自制;以耳聽聲音後……以鼻聞氣味後……以舌嚐味道後……以身觸所觸後……以意識知法後,不成為相的執取者、細相的執取者,因那個理由,貪婪、憂諸惡不善法會流入那位住於意根不自制者。他走向為了那個的自制,保護意根,在意根上來到自制,學友們!這被稱為自制的勤奮。
  學友們!而哪一種是捨斷的勤奮?比丘們!這裡,比丘對生起的欲尋不容忍、捨斷、驅離、作終結、使之走到不存在;對生起的惡意尋……(中略)對生起的加害尋……對一一生起的惡不善法不容忍、捨斷、驅離、作終結、使之走到不存在,學友們!這被稱為捨斷的勤奮。
  學友們!而哪一種是修習的勤奮?比丘們!這裡,比丘依止遠離、依止離貪、依止滅、捨棄的成熟修習念覺支……修習擇法覺支……修習活力覺支……修習喜覺支……修習寧靜覺支……修習覺支;依止遠離、依止離貪、依止滅、捨棄的成熟修習平靜覺支,學友們!這被稱為修習的勤奮。
  學友們!而哪一種是隨守護的勤奮?比丘們!這裡,比丘隨守護生起的善定相:骨想、蟲食想、青瘀想、斷壞想、腫脹想,學友們!這被稱為隨守護的勤奮。[AN.4.14]
  四智:法智類比智他心智、世俗智。
  另外的四智:在苦上的智(苦智)、在苦集上的智、在苦滅上的智、在導向苦滅道跡上的智。(310)
  四入流支善人的結交、正法的聽聞、如理作意法隨法行
  四入流者的支:學友們!這裡,聖弟子在佛上具備不壞淨:『像這樣,那位世尊是阿羅漢遍正覺者明行具足者善逝世間知者應該被調御人的無上調御者天-人們的大師佛陀世尊。』在法上具備不壞淨:『被世尊善說的法是直接可見的、即時的、請你來看的、能引導的、應該被智者各自經驗的。』在僧團上具備不壞淨:『世尊的弟子僧團是善行者,世尊的弟子僧團是正直行者,世尊的弟子僧團是真理行者,世尊的弟子僧團是方正行者,即:四雙之人、八輩之士,這世尊的弟子僧團是應該被奉獻者、應該被供奉者、應該被供養者、應該被合掌者、世間的無上福田。』具備聖者喜愛的諸戒:無毀壞的、無瑕疵的、無污點的、無雜色的、自由的、智者稱讚的、不取著的、轉起定的。
  四沙門果:入流果一來果不還果阿羅漢果
  四界:地界、水界、火界、風界。
  四食:或粗或細的物質食物,第二、,第三、意思,第四、
  四識住:學友們!當識住立時,住立在攀住的色、所緣的色、所住立的色上,有喜的澆灑,來到成長、增長、成滿。學友們!當識住立時,住立在攀住的受……(中略)學友們!當識住立時,住立在攀住的想……(中略)學友們!當識住立時,住立在攀住的行、所緣的行、所住立的行上,有喜的澆灑,來到成長、增長、成滿。
  四非去處之行:到意欲的非去處、到瞋的非去處、到癡的非去處、到恐怖的非去處。
  四渴愛的生起:學友們!當比丘的渴愛生起時,或因衣服生起。學友們!當比丘的渴愛生起時,或因施食生起。學友們!當比丘的渴愛生起時,或因住所生起。學友們!當比丘的渴愛生起時,因如是有無生起。
  四行道:遲緩通達的苦行道、快速通達的苦行道、遲緩通達的樂行道、快速通達的樂行道。
  另外的四行道:不忍耐的行道、忍耐的行道、調御行道、寂靜行道
  四法足:無貪婪法足、無惡意法足、正念法足、正定法足。
  四法的受持:學友們!有法的受持現在是苦的,同時也未來有苦的果報。學友們!有法的受持現在是苦的,未來有樂的果報。學友們!有法的受持現在是樂的,未來有苦的果報。學友們!有法的受持現在是樂的,同時也未來有樂的果報。
  四法蘊:戒蘊、定蘊、慧蘊、解脫蘊。
  四力:活力之力、念力、定力、慧力。
  四依處:慧的依處、真實的依處、捨棄的依處、寂靜的依處[MN.140, 347段]。(311)
  四問題的回答:應該被一向回答的問題、應該被以反問回答的問題、分別後應該被回答的問題、應該被擱置的問題。
  四業:學友們!有黑果報的黑業。學友們!有白果報的白業。學友們!有黑白果報的黑白業。學友們!有非黑非白果報的非黑非白業:轉起業的滅盡。
  四能被作證的法:前世住處能被記憶作證、眾生死亡與往生能被眼作證、八解脫能被身作證、諸漏的滅盡能被慧作證。
  四暴流:欲的暴流、有的暴流、見的暴流、無明的暴流。
  四軛:欲軛、有軛、見軛、無明軛。
  四離軛:欲軛的離軛、有軛的離軛、見軛的離軛、無明軛的離軛。
  四繫縛:貪婪的身繫縛、惡意的身繫縛、戒禁取的身繫縛、這是真理之執著的身繫縛。
  四取:欲取、見取、戒禁取[真]我論取
  四胎:卵生胎、胎生胎、濕生胎、化生胎。
  四入胎:學友們!這裡,某一類者不正知地進入母親子宮,不正知地在母親的子宮中存續,不正知地從母親的子宮出來,這是第一種入胎。再者,學友們!這裡,某一類者正知地進入母親子宮,不正知地在母親的子宮中存續,不正知地從母親的子宮出來,這是第二種入胎。再者,學友們!這裡,某一類者正知地進入母親子宮,正知地在母親的子宮中存續,不正知地從母親的子宮出來,這是第三種入胎。再者,學友們!這裡,某一類者正知地進入母親子宮,正知地在母親的子宮中存續,正知地從母親的子宮出來,這是第四種入胎。
  四自體的得到:學友們!有自體的得到在凡自己自體的得到上僅自己的思(意志)走入,非他者的思。學友們!有自體的得到在凡自己自體的得到上僅他者的思走入,非自己的思。學友們!有自體的得到在凡自己自體的得到上自己的思連同他者的思走入。學友們!有自體的得到在凡自己自體的得到上非自己的思非他者的思走入。(312)
  四清淨的供養:學友們!有供養從施與者變成清淨,非領受者。學友們!有供養從領受者變成清淨,非施與者。學友們!有供養既非從施與者也非領受者變成清淨,學友們!有供養從施與者同時也從領受者變成清淨。[MN.142, 381段]
  四攝事:布施、愛語、利行、平等
  四非聖的言說:妄語離間語粗惡語雜穢語
  四聖的言說:妄語的戒絕、離間語的戒絕、粗惡語的戒絕、雜穢語的戒絕。
  另外的四非聖的言說:在未看見的上有看見的言說情況、在未聽聞的上有聽聞的言說情況、在未覺知的上有覺知的言說情況、在不了知的上有了知的言說情況。
  另外的四聖的言說:在未看見的上有未看見的言說情況、在未聽聞的上有未聽聞的言說情況、在未覺知的上有未覺知的言說情況、在不了知的上有不了知的言說情況。
  另外的四非聖的言說:在看見的上有未看見的言說情況、在聽聞的上有未聽聞的言說情況、在覺知的上有未覺知的言說情況、在了知的上有不了知的言說情況。
  另外的四聖的言說:在看見的上有看見的言說情況、在聽聞的上有聽聞的言說情況、在覺知的上有覺知的言說情況、在了知的上有了知的言說情況。[MN.112, AN.4.253](313)
  四人:學友們!這裡,某一類人是使自己痛苦者(自己苦行者),致力於使自己痛苦之實踐。屋主們!這裡,某一類人是使他人痛苦者,致力於使他人痛苦之實踐。學友們!這裡,某一類人是使自己痛苦者,致力於使自己痛苦之實踐,以及是使他人痛苦者,致力於使他人痛苦之實踐。學友們!這裡,某一類人是既不使自己痛苦者,不致力於使自己痛苦之實踐,也是不使他人痛苦者,不致力於使他人痛苦之實踐,他是不使自己痛苦者、不使他人痛苦者、當生無飢渴者、達涅槃者、清涼已生者、感受樂者,住於以自己為梵已生者。[MN.60, 105段]
  另外的四人:學友們!這裡,某人是為自己利益的行者,非為他者利益。學友們!這裡,某人是為他者利益的行者,非為自己利益。學友們!這裡,某人是既不為自己利益也不為他人利益的行者。學友們!這裡,某人是為自己利益同時也為他者利益的行者。
  另外的四人:闇黑到闇黑者、闇黑到光明者、光明到闇黑者、光明到光明者。[SN.3.21, AN.4.85]
  另外的四人:不動沙門、紅蓮花沙門、白蓮花沙門、沙門中的柔軟沙門。[AN.4.87]
  學友們!這些是四法,被那位有知、有見的世尊、阿羅漢、遍正覺者正確地告知,在那裡,應該就全部被結集……(中略)為了天-人們的利益、福利、安樂。(314)
  初誦分終了。
五的
  學友們!有五法,被那位有知、有見的世尊、阿羅漢、遍正覺者正確地告知,在那裡,應該就全部被結集……(中略)為了天-人們的利益、福利、安樂。哪些五?
  五蘊:色蘊、受蘊、想蘊、行蘊、識蘊。
  五取蘊:色取蘊、受取蘊、想取蘊、行取蘊、識取蘊。
  五種欲:能被眼識知的、想要的、喜愛的、合意的、可愛形色的、伴隨欲的、誘人的諸色,能被耳識知……的諸聲音……能被鼻識知……的諸氣味……能被舌識知……的諸味道……能被身識知的、想要的、喜愛的、合意的、可愛形色的、伴隨欲的、誘人的諸所觸。
  五趣:地獄、畜生、餓鬼、人、天。
  五慳吝:住處的慳吝、家的慳吝、利得的慳吝、稱讚的慳吝、法的慳吝。
  五蓋欲的意欲蓋、惡意蓋、惛沈睡眠蓋、掉舉後悔蓋、疑惑蓋。
  五下分結:有身見、疑、戒禁取、欲的意欲、惡意。
  五上分結:色貪、無色貪、慢、掉舉、無明。
  五學處:殺生的戒絕、未被給與的拿取的戒絕、邪淫的戒絕、妄語的戒絕、榖酒、果酒、酒放逸處的戒絕。(315)
  五不可能處:學友們!漏盡比丘不可能故意奪取生類生命,學友們!漏盡比丘不可能未被給與的拿取被稱為偷盜,學友們!漏盡比丘不可能從事婬欲法,學友們!漏盡比丘不可能故意虛妄地說,學友們!漏盡比丘不可能受用諸欲的貯藏物,猶如以前在家狀態。[MN.76, 234段]
  五損失:親族的損失、財富的損失、疾病的損失、戒的損失、見的損失。學友們!眾生非親族的損失之因或財富的損失之因或疾病的損失之因,以身體的崩解,死後往生苦界惡趣下界、地獄,學友們!眾生戒的損失之因或見的損失之因,以身體的崩解,死後往生苦界、惡趣、下界、地獄。
  五具足:親屬的具足、財富的具足、無病的具足、戒的具足、見的具足。學友們!眾生非親屬的具足之因或財富的具足之因或無病的具足之因,以身體的崩解,死後往生善趣、天界,學友們!眾生戒的具足之因或見的具足之因,以身體的崩解,死後往生善趣、天界。
  破戒者以戒壞失的五過患:學友們!這裡,破戒者、戒壞失者因為放逸遭受大財產的損失,這是第一種破戒者以戒壞失的過患。再者,學友們!破戒者以戒壞失的惡名聲傳播,這是第二種破戒者以戒壞失的過患。再者,學友們!破戒者、戒壞失者往見任何群眾:不論剎帝利眾,不論婆羅門眾,不論屋主眾,不論沙門眾,無自信地、羞愧地往見,這是第三種破戒者以戒壞失的過患。再者,學友們!破戒者、戒壞失者癡昧地命終,這是第四種破戒者以戒壞失的過患。再者,學友們!破戒者、戒壞失者以身體的崩解,死後往生苦界、惡趣、下界、地獄,這是第五種破戒者以戒壞失的過患。
  持戒者以戒具足的五效益:學友們!這裡,持戒者、戒具足者因為不放逸到達大財產的聚集,這是第一種持戒者以戒具足的效益。再者,學友們!持戒者、戒具足者的好名聲傳播,這是第二種持戒者以戒具足的效益。再者,學友們!持戒者、戒具足者往見任何群眾:不論剎帝利眾,不論婆羅門眾,不論屋主眾,不論沙門眾,有自信地、不羞愧地往見,這是第三種持戒者以戒具足的效益。再者,學友們!持戒者、戒具足者不癡昧地命終,這是第四種持戒者以戒具足的效益。再者,學友們!持戒者、戒具足者以身體的崩解,死後往生善趣、天界,這是第五種持戒者以戒具足的效益。[AN.5.213, DN.16, 149-150段]
  學友們!呵責者比丘想要對他人舉罪,在自身內準備五法後,他人應該被舉罪:我將以適當時機說,非以不適當時機;我將以事實說,非以非事實;我將以柔軟說,非以粗暴;我將以伴隨有利益的說,非以伴隨無利益的;我將以慈心說,非以內瞋說。學友們!呵責者比丘想要對他人舉罪,在自身內準備五法後他人應該被舉罪。[AN.5.167](316)
  五勤奮支:學友們!這裡,比丘是有信者,相信如來的:『像這樣,那位世尊是阿羅漢、遍正覺者、明行具足者、善逝、世間知者、應該被調御人的無上調御者、天-人們的大師、佛陀、世尊。』是少病者、少病苦者,具備等熟力的消化力:不過寒的、不過熱的、中間的、承受勤奮的。是不狡猾者、不偽詐者,在大師或有智的同梵行者們中如實不誇大自己。為了不善法的捨斷、為了善法的具足,住於活力已被發動的、強力的、堅固努力的、在諸善法上不放下負擔的。是有慧者,具備導向生起與滅沒、聖、洞察、導向苦的完全滅盡之慧。[MN.85, MN.90, MN.129](317)
  五淨居:無煩、無熱、善現、善見、阿迦膩吒
  五不還者:中般涅槃者、生般涅槃者、無行般涅槃者、有行般涅槃者、上流到阿迦膩吒者。(318)
  五心荒蕪:學友們!這裡,比丘在大師上疑惑、懷疑,不信解、不確信,學友們!凡那位學友在大師上疑惑、懷疑,不信解、不確信,他的心不彎向熱心、實踐、堅忍、勤奮,凡他的心不彎向熱心、實踐、堅忍、勤奮,這是第一個未捨斷的心荒蕪。再者,學友們!比丘在法上疑惑、懷疑……(中略)在僧團上疑惑、懷疑……在學上疑惑、懷疑……在同梵行者們上是發怒者、不滿意者,心被打擊者,生起荒蕪(礙)者,比丘們!凡那位比丘在同梵行者上是發怒者、不滿意者,心被打擊者,生起荒蕪者,他的心不彎向熱心、實踐、堅忍、勤奮,凡他的心不彎向熱心、實踐、堅忍、勤奮,這是第五個未捨斷的心荒蕪。[MN.16, AN.5.205](319)
  五心繫縛:學友們!這裡,比丘在諸欲上是未離貪者、未離意欲者、未離情愛者、未離渴望者、未離熱惱者、未離渴愛者,學友們!凡那位比丘在諸欲上是未離貪者、未離意欲者、未離情愛者、未離渴望者、未離熱惱者、未離渴愛者,他的心不彎向熱心、實踐、堅忍、勤奮,凡他的心不彎向熱心、實踐、堅忍、勤奮,這是第一個未斷除的心繫縛。學友們!比丘在身體上是未離貪者……(中略)在諸色上是未離貪者……再者,學友們!比丘盡情地、飽飽地吃後住於致力躺臥之樂、橫臥之樂、睡眠之樂……(中略)再者,學友們!比丘志向某個天眾後行梵行:『我將以這個戒,或禁戒,或苦行,或梵行成為天神,或某位天神。』學友們!凡那位比丘志向某個天眾後行梵行:『我將以這個戒,或禁戒,或苦行,或梵行成為天神,或某位天神。』他的心不彎向熱心、實踐、堅忍、勤奮,凡他的心不彎向熱心、實踐、堅忍、勤奮,這是第五個心繫縛。[AN.5.206]
  五根:眼根、耳根、鼻根、舌根、身根。
  另外的五根:樂根、苦根、喜悅根、憂根、平靜根。
  另外的五根:信根、活力根、念根、定根、慧根。(320)
  五出離界:學友們!這裡,當比丘作意欲時,在諸欲上心不躍入、不變得明淨、不住立、不被解脫,而當他作意離欲(出離)時,在離欲上心躍入、變得明淨、住立、志向,他的那個心已善去、已善修習、已善升起、已善解脫、已離被欲結縛,以及凡欲諸漏、惱害、熱惱生起,他已從那些脫離,他不感受那個感受,這被宣說為諸欲的出離。[AN.5.200]
  再者,學友們!當比丘作意惡意時,在惡意上心不躍入、不變得明淨、不住立、不被解脫,而當作意無惡意時,心在無惡意上躍入、變得明淨、住立、志向,他的那個心已善去、已善修習、已善升起、已善解脫、已離被惡意結縛,以及凡緣惡意諸漏、惱害、熱惱生起,他已從那些被釋放,他不感受那個感受,這被宣說為惡意的出離。
  再者,學友們!當比丘作意加害時,在加害上心不躍入、不變得明淨、不住立、不被解脫,而當作意無加害時,心在無加害上躍入、變得明淨、住立、志向,他的那個心已善去、已善修習、已善升起、已善解脫、已離被加害結縛,以及凡緣加害諸漏、惱害、熱惱生起,他已從那些被釋放,他不感受那個感受,這被宣說為加害的出離。
  再者,學友們!當比丘作意諸色時,在諸色上心不躍入、不變得明淨、不住立、志向,而當作意非色時,在非色上心躍入、變得明淨、住立、志向,他的那個心已善去、已善修習、已善升起、已善解脫、已離被色結縛,以及凡緣色諸漏、惱害、熱惱生起,他已從那些被釋放,他不感受那個感受,這被宣說為諸色的出離。
  再者,學友們!當比丘作意有身時,在有身上心不躍入、不變得明淨、不住立、不被解脫,而當作意有身滅時,在有身滅上心躍入、變得明淨、住立、志向,他的那個心已善去、已善修習、已善升起、已善解脫、已離被有身結縛,以及凡緣有身諸漏、惱害、熱惱生起,他已從那些被釋放,他不感受那個感受,這被宣說為有身的出離。(321)
  五解脫處:學友們!這裡,大師或某位老師地位的同梵行者為比丘教導法,學友們!大師或某位老師地位的同梵行者為比丘如是如是地教導法,他如此如此地在那些法上成為道理的感受者與法的感受者。對那位道理的感受者、法的感受者,欣悅被生起;對喜悅者,被生起;對意喜者,身變得寧靜身已寧靜者感受樂;對有樂者,心入定,這是第一個解脫處。[AN.5.26]
  再者,學友們!正無大師或某位老師地位的同梵行者為比丘教導法,但如聽聞的、如學得的法詳細地為他人教導法……(中略)但如聽聞的、如學得的法詳細地作誦讀……(中略)但如聽聞的、如學得的法以心隨尋思、隨伺察被心隨觀察……(中略)但某個定相被以慧善把握、善作意、善考慮、善貫通,學友們!比丘的某個定相被以慧如是如是地善把握、善作意、善考慮、善貫通,他如此如此地在那些法上成為道理的感受者與法的感受者。對那位道理的感受者、法的感受者,欣悅被生起;對喜悅者,喜被生起;對意喜者,身變得寧靜;身已寧靜者感受樂;對有樂者,心入定,這是第五個解脫處。
  五解脫成熟想:無常想、在無常上苦想、在苦上無我想、捨斷想、離貪想。
  學友們!這些是五法,被那位有知、有見的世尊、阿羅漢、遍正覺者正確地告知,在那裡,應該就全部被結集……(中略)為了天-人們的利益、福利、安樂。(322)
六的
  學友們!有六法,被那位有知、有見的世尊、阿羅漢、遍正覺者正確地告知,在那裡,應該就全部被結集……(中略)為了天-人們的利益、福利、安樂。哪些六?
  六內處:眼處、耳處、鼻處、舌處、身處、意處。
  六外處:諸色處、諸聲音處、諸氣味處、諸味道處、諸所觸處、諸法處。
  六類識:眼識、耳識、鼻識、舌識、身識、意識。
  六類觸(六觸身):眼觸、耳觸、鼻觸、舌觸、身觸、意觸。
  六類受:眼觸所生受、耳觸所生受、鼻觸所生受、舌觸所生受、身觸所生受、意觸所生受。
  六類想:色想、聲想、氣味想、味道想、所觸想、法想。
  六類思:色思、聲思、氣味思、味道思、所觸思、法思。
  六類渴愛:色的渴愛、聲的渴愛、氣味的渴愛、味道的渴愛、所觸的渴愛、法的渴愛。(323)
  六不尊敬:學友們!這裡,比丘在大師上住於不尊敬的、不順從的[SN.16.13],在法上住於不尊敬的、不順從的,在僧團上住於不尊敬的、不順從的,在學上住於不尊敬的、不順從的,在不放逸上住於不尊敬的、不順從的,在歡迎上住於不尊敬的、不順從的。
  六尊敬:學友們!這裡,比丘在大師上住於尊敬的、順從的,在法上住於尊敬的、順從的,在僧團上住於尊敬的、順從的,在學上住於尊敬的、順從的,在不放逸上住於尊敬的、順從的,在歡迎上住於尊敬的、順從的。
  六喜悅近伺察:以眼見色後,順喜悅處近伺察色;以耳聽聲音後……以鼻聞氣味後……以舌嚐味道後……以身接觸所觸後……以意識知法後,順喜悅處近伺察法。
  六憂近伺察:以眼見色後,順憂處近伺察色;以耳聽聲音後……以鼻聞氣味後……以舌嚐味道後……以身接觸所觸後……以意識知法後,順憂處近伺察法。
  六平靜近伺察:以眼見色後,順平靜處近伺察色;以耳聽聲音後……以鼻聞氣味後……以舌嚐味道後……以身接觸所觸後……以意識知法後,順平靜處近伺察法。
  六友好法:學友們!這裡,比丘的慈身業在同梵行者們上公開地連同私下地被現起,這是可愛所做的,尊重所做的友好法,轉起凝聚、無諍論、和合、一致性。[MN.48]
  再者,學友們!比丘的慈語業在同梵行者們上公開地連同私下地被現起,這也是可愛所做的,尊重所做的友好法,轉起凝聚、無諍論、和合、一致性。
  再者,學友們!比丘的慈意業在同梵行者們上公開地連同私下地被現起,這也是可愛所做的,尊重所做的友好法,轉起凝聚、無諍論、和合、一致性。
  再者,學友們!凡那些如法所得的如法利得,乃至連鉢裡(鉢繫屬)的量,比丘是以像這樣利得平等受用者、與持有同梵行者共同受用者,這也是可愛所做的,尊重所做的友好法,轉起凝聚、無諍論、和合、一致性。
  再者,學友們!凡那些無毀壞的、無瑕疵的、無污點的、無雜色的、自由的、智者稱讚的、不取著的、轉起定的戒,比丘在像這樣的諸戒上與同梵行者們公開地連同私下地住於戒達到一致的,這也是可愛所做的,尊重所做的友好法,轉起凝聚、無諍論、和合、一致性。
  再者,學友們!凡這聖的、出離的見引導那樣的行為者苦的完全滅盡,比丘在像這樣的見上與同梵行者們公開地連同私下地住於見達到一致的,這也是可愛所做的,尊重所做的友好法,轉起凝聚、無諍論、和合、一致性。(324)
  六諍論根:學友們!這裡,比丘是易憤怒者、懷怨恨者,學友們!凡那位比丘是易憤怒者、懷怨恨者,他在大師上住於不尊重的、不順從的,也在法上住於不尊重的、不順從的,也在僧團上住於不尊重的、不順從的,也在學上不是完全的實行者。學友們!凡那位比丘在大師上住於不尊重的、不順從的,也在法上住於不尊重的、不順從的,也在僧團上住於不尊重的、不順從的,也在學上不是完全的實行者,他在僧團中使諍論生起:該諍論對眾人不利、對眾人不樂,眾人、天-人們有無利益、不利、苦。學友們!如果你們在自身內或在外部看見(察覺)像這樣的諍論根,學友們!在那裡,你們應該就為了那個惡諍論根的捨斷努力,阿難!如果你們在自身內或在外部沒看見像這樣的諍論根,學友們!在那裡,你們應該就為了那個惡諍論根的未來無流漏實行,這樣,有這個惡諍論根的捨斷,這樣,有這個惡諍論根的未來無流漏。[MN.104]
  再者,學友們!這裡,比丘是藏惡者、專橫者……(中略)嫉妒者、慳吝者……(中略)狡猾者、偽詐者……(中略)惡欲求者、邪見者……(中略)執取己見者、固執者、難棄捨者,學友們!凡那位比丘是執取己見者、固執者、難棄捨者,他在大師上住於不尊重的、不順從的,也在法上住於不尊重的、不順從的,也在僧團上住於不尊重的、不順從的,也在學上不是完全的實行者。學友們!凡那位比丘在大師上住於不尊重的、不順從的,也在法上住於不尊重的、不順從的,也在僧團上住於不尊重的、不順從的,也在學上不是完全的實行者,他在僧團中使諍論生起:該諍論對眾人不利、對眾人不樂,眾人、天-人們有無利益、不利、苦。學友們!如果你們在自身內或在外部看見像這樣的諍論根,學友們!在那裡,你們應該就為了那個惡諍論根的捨斷努力,阿難!如果你們在自身內或在外部沒看見像這樣的諍論根,學友們!在那裡,你們應該就為了那個惡諍論根的未來無流漏實行,這樣,有這個惡諍論根的捨斷,這樣,有這個惡諍論根的未來無流漏。
  六界:地界、水界、火界、風界、空界、識界。(325)
  六出離界:學友們!這裡,如果比丘這麼說:『我的慈心解脫修習、被多作、被作為車輛、被作為基礎、被實行、被累積、被善努力,然而,惡意持續遍取我的心。』他應該被回答:『不要這樣,尊者不要這麼說,不要誹謗世尊,因為,對世尊的誹謗是不好的,世尊確實不這麼說。學友這是無可能性、無機會的:在慈心解脫被修習、被多作、被作為車輛、被作為基礎、被實行、被累積、被善努力時,然而,惡意持續遍取他的心,這不存在可能性,學友!因為,這是惡意的出離,即:慈心解脫。』[AN.6.13]
  學友們!又,這裡,如果比丘這麼說:『我的悲心解脫被修習、被多作、被作為車輛、被作為基礎、被實行、被累積、被善努力,然而,加害持續遍取我的心。』他應該被回答:『不要這樣,尊者不要這麼說,不要誹謗世尊,因為,對世尊的誹謗是不好的,世尊確實不這麼說。學友!這是無可能性、無機會的:在悲心解脫被修習、被多作、被作為車輛、被作為基礎、被實行、被累積、被善努力時,然而,加害持續遍取他的心,這不存在可能性,學友!因為,這是加害的出離,即:悲心解脫。』
  學友們!又,這裡,如果比丘這麼說:『我的喜悅心解脫被修習、被多作、被作為車輛、被作為基礎、被實行、被累積、被善努力,然而,不樂持續遍取我的心。』他應該被回答:『不要這樣,尊者不要這麼說,不要誹謗世尊,因為,對世尊的誹謗是不好的,世尊確實不這麼說。學友!這是無可能性、無機會的:在喜悅心解脫被修習、被多作、被作為車輛、被作為基礎、被實行、被累積、被善努力時,然而,不樂持續遍取他的心,這不存在可能性,學友!因為,這是不樂的出離,即:喜悅心解脫。』
  學友們!又,這裡,如果比丘這麼說:『我的平靜心解脫被修習、被多作、被作為車輛、被作為基礎、被實行、被累積、被善努力,然而,貪持續遍取我的心。』他應該被回答:『不要這樣,尊者不要這麼說,不要誹謗世尊,因為,對世尊的誹謗是不好的,世尊確實不這麼說。學友!這是無可能性、無機會的:在平靜心解脫被修習、被多作、被作為車輛、被作為基礎、被實行、被累積、被善努力時,然而,貪持續遍取他的心,這不存在可能性,學友!因為,這是貪的出離,即:平靜心解脫。』
  學友們!又,這裡,如果比丘這麼說:『我的無相心解脫被修習、被多作、被作為車輛、被作為基礎、被實行、被累積、被善努力,然而,我的識是相的隨行者。』他應該被回答:『不要這樣,尊者不要這麼說,不要誹謗世尊,因為,對世尊的誹謗是不好的,世尊確實不這麼說。學友!這是無可能性、無機會的:在無相心解脫被修習、被多作、被作為車輛、被作為基礎、被實行、被累積、被善努力時,然而,他的識將是相的隨行者,這不存在可能性,學友!因為,這是一切相的出離,即:無相心解脫。』
  學友們!又,這裡,如果比丘這麼說:『「我是」被我驅離,我不認為「我是這個」,然而,疑惑、懷疑之箭持續遍取我的心。』他應該被回答:『不要這樣,尊者不要這麼說,不要誹謗世尊,對世尊的誹謗是不好的,世尊不會說這個。學友!這是無可能性、無機會的:凡在「我是」被驅離時,當不認為「我是這個」時,然而,疑惑、懷疑之箭持續遍取他的心,這不存在可能性。學友!這是疑惑、懷疑之箭的出離,即:我是之慢的根除。』(326)
  六無上:看見無上、聽聞無上、利得無上、學無上、侍奉無上、隨念無上。[AN.6.8, AN.6.30]
  六隨念處佛隨念、法隨念、僧團隨念、戒隨念、施捨隨念、天隨念。(327)
  六常住處:學友們!這裡,比丘以眼見色後,是既非快樂的也非不快樂的,住於平靜的、具念的、正知的;以耳聽聲音後……(中略)以意識知法後,是既非快樂的也非不快樂的,住於平靜的、具念的、正知的。[AN.6.1, AN.10.20](328)
  六出身:學友們!這裡,存在著某一類黑出身者出生黑法。學友們!這裡,存在著某一類黑出身者出生白法。學友們!這裡,存在著某一類黑出身者出生非黑非白的涅槃。學友們!這裡,存在著某一類白出身者出生白法。學友們!這裡,存在著某一類白出身者出生黑法。學友們!這裡,存在著某一類白出身者出生非黑非白的涅槃。
  六洞察分想:無常想、在無常上苦想、在苦上無我想、捨斷想、離貪想、滅想。
  學友們!這些是六法,被那位有知、有見的世尊、阿羅漢、遍正覺者正確地告知,在那裡,應該就全部被結集……(中略)為了天-人們的利益、福利、安樂。(329)
七的
  學友們!有七法,被那位有知、有見的世尊、阿羅漢、遍正覺者正確地告知,在那裡,應該就全部被結集……(中略)為了天-人們的利益、福利、安樂。哪些七?
  七聖財:信財、戒財、慚財、愧財、聽聞財、施捨財、慧財。
  七覺支念覺支擇法覺支活力覺支喜覺支寧靜覺支、定覺支、平靜覺支
  七定的資助:正見、正志、正語、正業、正命、正精進、正念。
  七不正法:學友們!這裡,比丘是無信者,是無慚者,是無愧者,是少聞者,是懈怠者,是念已忘失者,是劣慧者。
  七正法:學友們!這裡,比丘是有信者,是有慚者,是有愧者,是多聞者,是活力已發動者,是念已現起者,是有慧者。[MN.110]
  七善人法:學友們!這裡,比丘是知法者、知義者、知自己者、知量者、知適時者、知群眾者、知人者[知人之勝劣者-AN.7.68]。(330)
  七無十之事:學友們!這裡,比丘是在學的受持上極意欲者,且未來在學的受持上是不離愛情者;是在法的注意上極意欲者,且未來在法的注意上是不離愛情者;是在欲求的調伏上極意欲者,且未來在欲求的調伏上是不離愛情者;是在獨坐上極意欲者,且未來在獨坐上是不離愛情者;是在活力發動上極意欲者,且未來在活力發動上是不離愛情者;是在念與聰敏上極意欲者,且未來在念與聰敏上是不離愛情者;是在見的通達上極意欲者,且未來在見的通達上是不離愛情者。[AN.7.20]
  七想:無常想、無我想、不淨想、過患想、捨斷想、離貪想、滅想。
  七力:信力、活力之力、慚力、愧力、念力、定力、慧力。(331)
  七識住:學友們!有種種身、種種想的眾生,猶如:人、某些天、某些墮下界者,這是第一識住。[AN.7.44]
  學友們!有種種身、單一想的眾生,猶如:以第一[禪]往生的梵眾天,這是第二識住。
  學友們!有單一身、種種想的眾生,猶如:光音天,這是第三識住。
  學友們!有單一身、單一想的眾生,猶如:遍淨天,這是第四識住。
  學友們!有從一切色想的超越,從有對想的滅沒,從不作意種種想[而知]:『虛空是無邊的』,到達虛空無邊處的眾生,這是第五識住。
  學友們!有超越一切虛空無邊處後[而知]:『識是無邊的』,到達識無邊處的眾生,這是第六識住。
  學友們!有超越一切識無邊處後[而知]:『什麼都沒有』,到達無所有處的眾生,這是第七識住。
  七應該被供養的個人:俱分解脫者慧解脫者身證者達到見者信解脫者隨法行者隨信行者
  七煩惱潛在趨勢欲貪煩惱潛在趨勢嫌惡煩惱潛在趨勢見煩惱潛在趨勢疑煩惱潛在趨勢慢煩惱潛在趨勢有貪煩惱潛在趨勢無明煩惱潛在趨勢
  七結:討好結、嫌惡結、見結、疑結、慢結、有貪結、無明結。[AN.7.8]
  七諍訟的止息面前毘尼應該被給與、憶念毘尼應該被給與、不癡毘尼應該被給與、應該使承認被做、多數決覓罪相草覆蓋。[MN.104, 46段]
  學友們!這些是七法,被那位有知、有見的世尊、阿羅漢、遍正覺者正確地告知,在那裡,應該就全部被結集……(中略)為了天-人們的利益、福利、安樂。(332)
  第二誦分終了。
八的
  學友們!有八法,被那位有知、有見的世尊、阿羅漢、遍正覺者正確地告知,在那裡,應該就全部被結集……(中略)為了天-人們的利益、福利、安樂。哪些八?
  八邪性:邪見、邪志、邪語、邪業、邪命、邪精進、邪念、邪定。
  八正性:正見、正志、正語、正業、正命、正精進、正念、正定。
  八應該被供養的個人:入流者為了入流果的作證之行者一來者、為了一來果的作證之行者、不還者、為了不還果的作證之行者、阿羅漢、為了阿羅漢果的作證之行者。(333)
  八懈怠事:學友們!這裡,有應該被比丘做的工作,他這麼想:『將有應該被我做的工作,但我做工作的身體將會疲勞,來吧!我躺臥。』他躺臥,不為了未得到的之得到、未達到的之達到、未作證的之作證發動活力,這是第一懈怠事。[AN.8.80]
  再者,學友們!這裡,有應該被比丘做的工作,他這麼想:『我做工作,但我做工作的身體已疲勞,來吧!我躺臥。』他躺臥,不……(中略)發動活力,這是第二懈怠事。
  再者,學友們!這裡,有應該被比丘行走的道路,他這麼想:『將有應該被我行走的道路,但我行走道路的身體將會疲勞,來吧!我躺臥。』他躺臥,不……發動活力,這是第三懈怠事。
  再者,學友們!這裡,有應該被比丘行走的道路,他這麼想:『我行走道路,但我行走道路的身體已疲勞,來吧!我躺臥。』他躺臥,不……發動活力,這是第四懈怠事。
  再者,學友們!這裡,為了托鉢行走村落或城鎮的比丘沒完全盡所需地得到或粗或勝妙的食物,他這麼想:『為了托鉢行走村落或城鎮的我沒完全盡所需地得到或粗或勝妙的食物,那個我的身體是疲勞的、不適合作業的,來吧!我躺臥。』他躺臥,不……發動活力,這是第五懈怠事。
  再者,學友們!這裡,為了托鉢行走村落或城鎮的比丘完全盡所需地得到或粗或勝妙的食物,他這麼想:『為了托鉢行走村落或城鎮的我完全盡所需地得到或粗或勝妙的食物,那個我的身體是沉重的、不適合作業的,看起來像被豆子堆積,來吧!我躺臥。』他躺臥,不……發動活力,這是第六懈怠事。
  再者,學友們!這裡,比丘有生起的小病,他這麼想:『我有這生起的小病,是適合躺臥的,來吧!我躺臥。』他躺臥,不……發動活力,這是第七懈怠事。
  再者,學友們!這裡,比丘已從病痊癒,已從病痊癒不久,他這麼想:『我已從病痊癒,已從病痊癒不久,那個我的身體是無力的、不適合作業的,來吧!我躺臥。』他躺臥,不為了未得到的之得到、未達到的之達到、未作證的之作證發動活力,這是第八懈怠事。(334)
  八發勤事:學友們!這裡,有應該被比丘做的工作,他這麼想:『將有應該被我做的工作,但世尊的教說不容易被做工作的我作意,來吧!我為了未得到的之得到、未達到的之達到、未作證的之作證發動活力!』他為了未得到的之得到、未達到的之達到、未作證的之作證發動活力,這是第一發勤事。
  再者,學友們!這裡,有應該被比丘做的工作,他這麼想:『我做工作,但做工作的我不能夠作意世尊的教說,來吧!我為了未得到的之得到、未達到的之達到、未作證的之作證發動活力!』他……(中略)發動活力,這是第二發勤事。
  再者,學友們!這裡,有應該被比丘行走的道路,他這麼想:『將有應該被我行走的道路,但世尊的教說不容易被行走道路的我作意,來吧!我……(中略)發動活力。』他……發動活力,這是第三發勤事。
  再者,學友們!這裡,有應該被比丘行走的道路,他這麼想:『我行走道路,但世尊的教說不能夠被行走道路的我作意,來吧!我……(中略)發動活力。』他……發動活力,這是第四發勤事。
  再者,學友們!這裡,為了托鉢行走村落或城鎮的比丘沒完全盡所需地得到或粗或勝妙的食物,他這麼想:『為了托鉢行走村落或城鎮的我沒完全盡所需地得到或粗或勝妙的食物,那個我的身體是輕盈的、適合作業,來吧!我……(中略)發動活力。』他……發動活力,這是第五發勤事。
  再者,學友們!這裡,為了托鉢行走村落或城鎮的比丘完全盡所需地得到或粗或勝妙的食物,他這麼想:『為了托鉢行走村落或城鎮的我完全盡所需地得到或粗或勝妙的食物,那個我的身體是有力的、適合作業,來吧!我……(中略)發動活力。』他……發動活力,這是第六發勤事。
  再者,學友們!這裡,比丘有生起的小病,他這麼想:『我有這生起的小病,這存在可能性:凡我的病會增大,來吧!我……(中略)發動活力。』他……發動活力,這是第七發勤事。
  再者,學友們!這裡,比丘已從病痊癒,已從病痊癒不久,他這麼想:『我已從病痊癒,已從病痊癒不久,這存在可能性:凡我的病會回轉,來吧!我為了未得到的之得到、未達到的之達到、未作證的之作證發動活力!』他為了未得到的之得到、未達到的之達到、未作證的之作證發動活力,這是第八發勤事。(335)
  八布施事:斥責後施與布施、以害怕施與布施、『他曾對我施與。』施與布施、『他將會對我施與。』施與布施、『布施是好的』施與布施、『我煮,這些沒煮,我不適於:煮者不施與布施沒煮者。』施與布施、『當我施與這個布施時,好的名聲傳播。』施與布施、心的裝飾-心的資糧目的施與布施。(336)
  八布施的往生:學友們!這裡,某人對沙門或婆羅門施與布施:食物、飲料、衣服、交通工具、花環、香料、塗油、臥床、房舍、燈燭。他凡施與,期待那個。他看見賦有、擁有五種欲自娛的大財富剎帝利或大財富婆羅門或大財富屋主,他這麼想:『啊!願我以身體的崩解,死後往生大財富剎帝利或大財富婆羅門或大財富屋主們的共住狀態。』他安置那個心、決意那個心、修習那個心,他的那個在下劣的上{解脫}[勝解]的、更上的未修習的心在那裡轉起往生,而我說那是對持戒者,非對破戒者,學友們!持戒者的心誓願以清淨性成功。
  再者,學友們!這裡,某人對沙門或婆羅門施與布施:食物、飲料……(中略)燈燭,他凡施與,期待那個。被他聽聞:『四大王天的天神們是長壽的、美貌的、多安樂的。』他這麼想:『啊!願我以身體的崩解,死後往生四大王天的天神們的共住狀態。』他安置那個心、決意那個心、修習那個心,他的那個在下劣的上{解脫}[勝解]的、更上的未修習的心在那裡轉起往生,而我說那是對持戒者,非對破戒者,學友們!持戒者的心誓願以清淨性成功。
  再者,學友們!這裡,某人對沙門或婆羅門施與布施:食物、飲料……(中略)燈燭,他凡施與,期待那個。被他聽聞:『三十三天天神們……(中略)焰摩天的天神們……(中略)兜率天天神們……(中略)化樂天天神們……(中略)他化自在天天神們是長壽的、美貌的、多安樂的。』他這麼想:『啊!願我以身體的崩解,死後往生他化自在天的天神們的共住狀態。』他安置那個心、決意那個心、修習那個心,他的那個在下劣的上{解脫}[勝解]的、更上的未修習的心在那裡轉起往生,而我說那是對持戒者,非對破戒者,學友們!持戒者的心誓願以清淨性成功。
  再者,學友們!這裡,某人對沙門或婆羅門施與布施:食物、飲料、衣服、交通工具、花環、香料、塗油、臥床、房舍、燈燭,他凡施與,期待那個。他聽聞:『梵眾天的天神們是長壽的、美貌的、多安樂的。』他這麼想:『啊!願我以身體的崩解,死後往生梵眾天的天神們的共住狀態。』他安置那個心、決意那個心、修習那個心,他的那個在下劣的上{解脫}[勝解]的、更上的未修習的心在那裡轉起往生,而我說那是對持戒者,非對破戒者;對離貪者,非對有貪者,學友們!持戒者心的誓願以離貪狀態成功。[AN.8.35]
  八眾:剎帝利眾、婆羅門眾、屋主眾、沙門眾、四大王天眾、三十三天眾、魔眾、梵天眾。
  八世間法:得到與沒得到、有名與無名、毀與譽、樂與苦。[AN.8.5](337)
  八勝處:某位內有色想者看見少的美醜的諸外色,征服它們後,成為這樣想者:『我知道,我看見。』這是第一個勝處。[MN.77, 249段, AN.8.65]
  某位內有色想者看見無量的美醜的諸外色,征服它們後,成為這樣想者:『我知道,我看見。』這是第二個勝處。
  某位內無色想者看見少的美醜的諸外色,征服它們後,成為這樣想者:『我知道,我看見。』這是第三個勝處。
  某位內無色想者看見無量的美醜的諸外色,征服它們後,成為這樣想者:『我知道,我看見。』這是第四個勝處。
  某位內無色想者看見青的、青色、青色外觀的、青色光澤的諸外色,猶如青的、青色、青色外觀的、青色光澤的亞麻花;又或猶如那個青的、青色、青色外觀的、青色光澤波羅奈生產的、兩邊光滑的衣服。同樣的,內無色想者看見青的、青色、青色外觀的、青色光澤的諸外色,征服它們後,成為這樣想者:『我知道,我看見。』這是第五個勝處。
  某位內無色想者看見黃的、黃色、黃色外觀的、黃色光澤的諸外色,猶如黃的、黃色、黃色外觀的、黃色光澤的黃花樹花;又或猶如那個黃的、黃色、黃色外觀的、黃色光澤波羅奈生產的、兩邊光滑的衣服。同樣的,內無色想者看見黃的、黃色、黃色外觀的、黃色光澤的諸外色,征服它們後,成為這樣想者:『我知道,我看見。』這是第六個勝處。
  某位內無色想者看見赤的、赤色、赤色外觀的、赤色光澤的諸外色,猶如赤的、赤色、赤色外觀的、赤色光澤的朱槿花;又或猶如那個赤的、赤色、赤色外觀的、赤色光澤波羅奈生產的、兩邊光滑的衣服。同樣的,內無色想者看見赤的、赤色、赤色外觀的、赤色光澤的諸外色,征服它們後,成為這樣想者:『我知道,我看見。』這是第七個勝處。
  某位內無色想者看見白的、白色、白色外觀的、白色光澤的諸外色,猶如白的、白色、白色外觀的、白色光澤的太白星;又或猶如那個白的、白色、白色外觀的、白色光澤波羅奈生產的、兩邊光滑的衣服。同樣的,內無色想者看見白的、白色、白色外觀的、白色光澤的諸外色,征服它們後,成為這樣想者:『我知道,我看見。』這是第八個勝處。(338)
  八解脫:有色者看見諸色,這是第一解脫。[MN.77, 246段, AN.8.66]
  內無色想者看見外諸色,這是第二解脫。
  只志向『清淨的』,這是第三解脫。
  從一切色想的超越,從有對想的滅沒,從不作意種種想[而知]:『虛空是無邊的』,進入後住於虛空無邊處,這是第四解脫。
  超越一切虛空無邊處後[而知]:『識是無邊的』,進入後住於識無邊處,這是第五解脫。
  超越一切識無邊處後[而知]:『什麼都沒有』,進入後住於無所有處,這是第六解脫。
  超越一切無所有處後,進入後住於非想非非想處,這是第七解脫。
  超越一切非想非非想處後,進入後住於想受滅,這是第八解脫。
  學友們!這些是八法,被那位有知、有見的世尊、阿羅漢、遍正覺者正確地告知,在那裡,應該就全部被結集……(中略)為了天-人們的利益、福利、安樂。(339)
九的
  學友們!有九法,被那位有知、有見的世尊、阿羅漢、遍正覺者正確地告知,在那裡,應該就全部被結集……(中略)為了天-人們的利益、福利、安樂。哪些九?
  九嫌恨事:『他曾對我行不利(無利益)。』而嫌恨、『他對我行不利。』而懷嫌恨、『他將對我行不利。』而懷嫌恨、『他曾對我的可愛者、合意者行不利。』……(中略)、『……行不利。』……(中略)、『……將行不利。』……(中略)、『他曾對我的不可愛者、不合意者行有利(有利益)。』而懷嫌恨、『……行有利。』……(中略)、『他將對我的不可愛者、不合意者行有利。』而懷嫌恨。[AN.9.29]
  九嫌恨的調伏:『他曾對我行不利,在這裡,那如何可得。』而調伏嫌恨、『他對我行不利,在這裡,那如何可得。』而調伏嫌恨、『他將對我行不利,在這裡,那如何可得。』而調伏嫌恨、『他曾對我的可愛者、合意者行不利……(中略)。』……、『行不利……(中略)。』……、『將……行不利……。』而調伏嫌恨、『他曾對我的不可愛者、不合意者行有利……(中略)。』……、『行有利……(中略)。』……、『他將對我的不可愛者、不合意者行有利,在這裡,那如何可得。』而調伏嫌恨。[AN.9.30](340)
  九眾生住所:學友們!有種種身、種種想的眾生,猶如:人、某些天、某些墮下界者,這是第一眾生住所。[AN.9.24]
  學友們!有種種身、單一想的眾生,猶如:以第一[禪]往生的梵眾天,這是第二眾生住所。
  學友們!有單一身、種種想的眾生,猶如:光音天,這是第三眾生住所。
  學友們!有單一身、單一想的眾生,猶如:遍淨天,這是第四眾生住所。
  學友們!有無想、無感知的眾生,猶如:無想眾生天,這是第五眾生住所。
  學友們!有從一切色想的超越,從有對想的滅沒,從不作意種種想[而知]:『虛空是無邊的』,到達虛空無邊處的眾生,這是第六眾生住所。
  學友們!有超越一切虛空無邊處後[而知]:『識是無邊的』,到達識無邊處的眾生,這是第七眾生住所。
  學友們!有超越一切識無邊處後[而知]:『什麼都沒有』,到達無所有處的眾生,這是第八眾生住所。
  學友們!有超越一切無所有處後,到非想非非想處的眾生,這是第九眾生住所。(341)
  九對梵行生活的非時節、不適時:學友們!這裡,如來、阿羅漢、遍正覺者在世間出現,以及使寂靜的、般涅槃的、導向正覺的、善逝宣說的法被教導,但,這位個人已往生地獄,對梵行生活,這是第一個非時節、不適時。[AN.8.29]
  再者,學友們!如來、阿羅漢、遍正覺者在世間出現,以及使寂靜的、使般涅槃的、導向正覺的、善逝宣說的法被教導,但,這位個人往生在畜生界,對梵行生活,這是第二個非時節、不適時。
  再者……(中略)已往生餓鬼界,對梵行生活,這是第三個非時節、不適時。
  再者……(中略)已往生阿修羅眾,對梵行生活,這是第四個非時節、不適時。
  再者……(中略)已往生某個長壽天眾,對梵行生活,這是第五個非時節、不適時。
  再者……(中略)已再生於邊地地方無知蠻族中,於該處沒有比丘、比丘尼、優婆塞優婆夷,對梵行生活,這是第六個非時節、不適時。
  再者……(中略)已再生在中央地方,但他有邪見、顛倒見:『沒有施與的[果報],沒有祭祀的,沒有供養的,沒有善作惡作業的果、果報,沒有這個世間,沒有其他世間,沒有母親,沒有父親,沒有化生眾生,在世間中沒有正行的、正行道的沙門婆羅門凡以證智自作證後告知這個世間與其他世間。』對梵行生活,這是第七個非時節、不適時。
  再者……(中略)已再生在中央地方,但他是劣慧者、愚鈍者、聾啞者,無能力了知善說與惡說的道理,對梵行生活,這是第八個非時節、不適時。
  再者,學友們!如來、阿羅漢、遍正覺者不在世間出現,以及使寂靜的、般涅槃的、導向正覺、善逝宣說的法不被教導,而這位個人已再生在中央地方,且他是有慧者、非愚鈍者、非聾啞者,有能力了知善說與惡說的道理,對梵行生活,這是第九個非時節、不適時。(342)
  九次第住處:學友們!這裡,比丘就從離諸欲後,從離諸不善法後,進入後住於有尋、有伺,離而生喜、樂的初禪;從尋與伺的平息……(中略)進入後住於……第二禪;從喜的褪去、住於平靜……(中略)進入後住於……第三禪;從樂的捨斷與從苦的捨斷……(中略)進入後住於……第四禪。比丘從一切色想的超越……(中略)進入後住於虛空無邊處;超越一切虛空無邊處後[而知]:『識是無邊的』,進入後住於識無邊處;超越一切識無邊處後[而知]:『什麼都沒有』,進入後住於無所有處;超越一切無所有處後,進入後住於非想非非想處。超越一切非想非非想處後,進入後住於想受滅。(343)
  九次第滅:對入初禪者,欲想被滅。對入第二禪者,尋伺被滅。對入第三禪者,喜被滅。對入第四禪者,入息出息被滅。對入虛空無邊處者,色想被滅。對入識無邊處者,虛空無邊處想被滅。對入無所有處者,識無邊處想被滅。對入非想非非想處者,無所有處想被滅。對入想受滅者,想與受被滅。[AN.9.31]
  學友們!這些是九法,被那位有知、有見的世尊、阿羅漢、遍正覺者正確地告知,在那裡,應該就全部被結集……(中略)為了天-人們的利益、福利、安樂。(344)
十的
  學友們!有十法,被那位有知、有見的世尊、阿羅漢、遍正覺者正確地告知,在那裡,應該就全部被結集……(中略)為了天-人們的利益、福利、安樂。哪些十?
  十作為保護的法:學友們!這裡,比丘是持戒者,住於被波羅提木叉的自制自制,具足正行行境,在諸微罪中看見可怕的,在諸學處上受持後學習,學友們!又,凡比丘是持戒者,住於被波羅提木叉的自制自制,具足正行行境,在諸微罪中看見可怕的,在諸學處上受持後學習,這是作為保護的法。[AN.10.17]
  再者,學友們!比丘是多聞者、所聽聞的憶持者、所聽聞的蓄積者,凡那些開頭是善的、中間是善的、結尾是善的;有意義的有文字的諸法:那些宣說完全圓滿、遍純淨的梵行,像這樣的諸法被他多聞、被憶持、被言語累積、被心隨觀察、被見善貫通,學友們!又,凡比丘是多聞者……(中略)被見善貫通,這也是作為保護的法。
  再者,學友們!比丘有善的朋友、善的同伴、善的親密朋友,學友們!又,凡比丘有善的朋友、善的同伴、善的親密朋友,這也是作為保護的法。
  再者,學友們!比丘是易受勸導者,具備作易受勸導法,是接受者,善於理解教誡者,學友們!又,凡比丘是易受勸導者……(中略)善於理解教誡者,這也是作為保護的法。
  再者,學友們!凡比丘為同梵行者們種種什麼應該被作的,在那裡,他是熟練者、不懶惰者,具備完整方法、考察:足以執行、足以安排,學友們!又,凡比丘對同梵行者……(中略)適當的安排,這也是作為保護的法。
  再者,學友們!比丘是想要法者,可愛的對話者,在阿毘達磨、阿毘毘奈耶上廣大欣喜者,學友們!又,凡比丘是想要法者……(中略)廣大欣喜者,這也是作為保護的法。
  再者,學友們!比丘被無論怎樣的衣服、施食、臥坐處、病人需物、醫藥必需品滿足,學友們!又,凡比丘……(中略)醫藥必需品滿足,這也是作為保護的法。
  再者,學友們!比丘為了不善法的捨斷、為了善法的具足,住於活力已被發動的、強力的、堅固努力的、在諸善法上不放下負擔的,學友們!又,凡比丘住於為了不善法的捨斷……(中略)在諸善法上不放下負擔,這也是作為保護的法。
  再者,學友們!比丘是有念者,具備最高的念與聰敏,是很久以前做過的及很久以前說過的記得者、回憶者,學友們!又,凡比丘是有念者……(中略)很久以前說過的記憶者與回憶,這也是作為保護的法。
  再者,學友們!比丘是有慧者,具備導向生起與滅沒、聖、洞察、導向苦的完全滅盡之慧,學友們!又,凡比丘是有慧者……(中略)導向苦的完全滅盡[之慧],這也是作為保護的法。(345)
  十遍處:某位認知地遍:上、下、水平四方無二種的、無量的;某位認知水遍……(中略)某位認知火遍……(中略)某位認知風遍……(中略)某位認知青遍……(中略)某位認知黃遍……(中略)某位認知赤遍……(中略)某位認知白遍……(中略)某位認知虛空遍……(中略)某位認知識遍:上、下、水平四方無二種的、無量的。(346)
  十不善業之路:殺生,未被給與的拿取、邪淫、妄語、離間語、粗惡語、雜穢語、貪婪、惡意、邪見。
  十善業之路:殺生的戒絕、未被給與的拿取的戒絕、邪淫的戒絕、妄語的戒絕、離間語的戒絕、粗惡語的戒絕、雜穢語的戒絕、不貪婪、無惡意、正見。(347)
  十聖者住所:學友們!這裡,比丘是五支捨斷者、六支具備者,有一個守護、四個倚靠,是各自真理除去者、尋求完全消散放捨者、無混濁意向者、身行已寧靜者、心善解脫者、慧善解脫者。[AN.10.20]
  學友們!而怎樣比丘是五支捨斷者?學友們!這裡,比丘的欲的意欲已被捨斷,惡意已被捨斷,惛沈睡眠已被捨斷,掉舉後悔已被捨斷,疑惑已被捨斷,學友們!這樣,比丘是五支捨斷者。
  學友們!而怎樣比丘是六支具備者?學友們!這裡,比丘以眼見色後,是既非快樂的也非不快樂的,住於平靜的,是具念的、正知的;以耳聽聲音後……(中略)以意識知法後,是既非快樂的也非不快樂的,住於平靜的,是具念的、正知的,學友們!這樣,比丘是六支具備者。
  學友們!而怎樣比丘有一個守護?學友們!這裡,比丘具備念守護心,學友們!這樣,比丘有一個守護。
  學友們!而怎樣比丘有四個倚靠?學友們!這裡,比丘考量後受用一事,考量後忍受一事,考量後避開一事,考量後除去一事,學友們!這樣,比丘有四個倚靠。
  學友們!而怎樣比丘是各自真理除去者?學友們!這裡,比丘的凡那些個個沙門婆羅門的個個各自真理,那些全部被破除、被除去、被捨、被吐、被釋放、被捨斷、被斷念,學友們!這樣,比丘是各自真理除去者。
  學友們!而怎樣比丘是尋求完全消散放捨者?學友們!這裡,比丘的欲的尋求被捨斷、有的尋求被捨斷、梵行的尋求被安息,學友們!這樣,比丘是尋求完全消散放捨者。
  學友們!而怎樣比丘是無混濁意向者?學友們!這裡,比丘的欲的意向被捨斷、惡意的意向被捨斷、加害的意向被捨斷,學友們!這樣,比丘是無混濁意向者。
  學友們!而怎樣比丘是身行已寧靜者?學友們!這裡,比丘從樂的捨斷與從苦的捨斷,就在之前諸喜悅、憂的滅沒,進入後住於不苦不樂,平靜、念遍純淨的第四禪,學友們!這樣,比丘是身行已寧靜者。
  學友們!而怎樣比丘是心善解脫者?學友們!這裡,比丘的貪心被解脫、瞋心被解脫、癡心被解脫,學友們!這樣,比丘是心善解脫者。
  學友們!而怎樣比丘是慧善解脫者?學友們!這裡,比丘知道:『我的貪已被捨斷,根已被切斷,[如]已斷根的棕櫚樹成為非有為未來不生之物。』知道:『我的瞋已被捨斷,根已被切斷,[如]已斷根的棕櫚樹,成為非有,為未來不生之物。』知道:『我的癡已被捨斷,根已被切斷,[如]已斷根的棕櫚樹,成為非有,為未來不生之物。』學友們!這樣,比丘是慧善解脫者。
  十無學法:無學正見、無學正志、無學正語、無學正業、無學正命、無學正精進、無學正念、無學正定、無學正智、無學正解脫。
  這些是十法,被那位有知、有見的世尊、阿羅漢、遍正覺者正確地告知,在那裡,應該就全部被結集,不應該被諍論,如是,這個梵行會是長時間、長久住立的,那會是為了眾人的利益,為了眾人的安樂,為了世間的憐愍,為了天-人們的需要、利益、安樂。」(348)
  那時,世尊起來後,召喚尊者舍利弗:「!好!舍利弗!好!舍利弗!你為比丘們說結集法門。」
  尊者舍利弗說這個,大師是認可者。
  那些悅意的比丘歡喜尊者舍利弗所說。(349)
  結集經第十終了。
DN.33/(10) Saṅgītisuttaṃ
   296. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā mallesu cārikaṃ caramāno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ pañcamattehi bhikkhusatehi yena pāvā nāma mallānaṃ nagaraṃ tadavasari. Tatra sudaṃ bhagavā pāvāyaṃ viharati cundassa kammāraputtassa ambavane.
Ubbhatakanavasandhāgāraṃ
   297. Tena kho pana samayena pāveyyakānaṃ mallānaṃ ubbhatakaṃ nāma navaṃ sandhāgāraṃ acirakāritaṃ hoti anajjhāvuṭṭhaṃ samaṇena vā brāhmaṇena vā kenaci vā manussabhūtena. Assosuṃ kho pāveyyakā mallā– “bhagavā kira mallesu cārikaṃ caramāno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ pañcamattehi bhikkhusatehi pāvaṃ anuppatto pāvāyaṃ viharati cundassa kammāraputtassa ambavane”ti. Atha kho pāveyyakā mallā yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Ekamantaṃ nisinnā kho pāveyyakā mallā bhagavantaṃ etadavocuṃ– “idha, bhante, pāveyyakānaṃ mallānaṃ ubbhatakaṃ nāma navaṃ sandhāgāraṃ acirakāritaṃ hoti anajjhāvuṭṭhaṃ samaṇena vā brāhmaṇena vā kenaci vā manussabhūtena. Tañca kho, bhante, bhagavā paṭhamaṃ paribhuñjatu, bhagavatā paṭhamaṃ paribhuttaṃ pacchā pāveyyakā mallā paribhuñjissanti. Tadassa pāveyyakānaṃ mallānaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāyā”ti. Adhivāsesi kho bhagavā tuṇhībhāvena.
   298. Atha kho pāveyyakā mallā bhagavato adhivāsanaṃ viditvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā yena sandhāgāraṃ tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā sabbasanthariṃ sandhāgāraṃ santharitvā bhagavato āsanāni paññāpetvā udakamaṇikaṃ patiṭṭhapetvā telapadīpaṃ āropetvā yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu. Ekamantaṃ ṭhitā kho te pāveyyakā mallā bhagavantaṃ etadavocuṃ– “sabbasantharisanthataṃ, bhante, sandhāgāraṃ, bhagavato āsanāni paññattāni, udakamaṇiko patiṭṭhāpito, telapadīpo āropito. Yassadāni, bhante, bhagavā kālaṃ maññatī”ti.
   299. Atha kho bhagavā nivāsetvā pattacīvaramādāya saddhiṃ bhikkhusaṅghena yena sandhāgāraṃ tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā pāde pakkhāletvā sandhāgāraṃ pavisitvā majjhimaṃ thambhaṃ nissāya puratthābhimukho nisīdi. Bhikkhusaṅghopi kho pāde pakkhāletvā sandhāgāraṃ pavisitvā pacchimaṃ bhittiṃ nissāya puratthābhimukho nisīdi bhagavantaṃyeva purakkhatvā. Pāveyyakāpi kho mallā pāde pakkhāletvā sandhāgāraṃ pavisitvā puratthimaṃ bhittiṃ nissāya pacchimābhimukhā nisīdiṃsu bhagavantaṃyeva purakkhatvā. Atha kho bhagavā pāveyyake malle bahudeva rattiṃ dhammiyā kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaṃsetvā uyyojesi– “abhikkantā kho, vāseṭṭhā, ratti. Yassadāni tumhe kālaṃ maññathā”ti. “Evaṃ, bhante”ti kho pāveyyakā mallā bhagavato paṭissutvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkamiṃsu.
   300. Atha kho bhagavā acirapakkantesu pāveyyakesu mallesu tuṇhībhūtaṃ tuṇhībhūtaṃ bhikkhusaṃghaṃ anuviloketvā āyasmantaṃ sāriputtaṃ āmantesi– “vigatathinamiddho kho, sāriputta, bhikkhusaṅgho. Paṭibhātu taṃ, sāriputta, bhikkhūnaṃ dhammīkathā. Piṭṭhi me āgilāyati. Tamahaṃ āyamissāmī”ti. “Evaṃ, bhante”ti kho āyasmā sāriputto bhagavato paccassosi. Atha kho bhagavā catugguṇaṃ saṅghāṭiṃ paññapetvā dakkhiṇena passena sīhaseyyaṃ kappesi pāde pādaṃ accādhāya, sato sampajāno uṭṭhānasaññaṃ manasi karitvā.
Bhinnanigaṇṭhavatthu
   301. Tena kho pana samayena nigaṇṭho nāṭaputto pāvāyaṃ adhunākālaṅkato hoti. Tassa kālaṅkiriyāya bhinnā nigaṇṭhā dvedhikajātā bhaṇḍanajātā kalahajātā vivādāpannā aññamaññaṃ mukhasattīhi vitudantā viharanti – “na tvaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānāsi, ahaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānāmi, kiṃ tvaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānissasi! Micchāpaṭipanno tvamasi, ahamasmi sammāpaṭipanno. Sahitaṃ me, asahitaṃ te. Purevacanīyaṃ pacchā avaca, pacchāvacanīyaṃ pure avaca. Adhiciṇṇaṃ te viparāvattaṃ, āropito te vādo, niggahito tvamasi, cara vādappamokkhāya, nibbeṭhehi vā sace pahosī”ti. Vadhoyeva kho maññe nigaṇṭhesu nāṭaputtiyesu vattati. Yepi nigaṇṭhassa nāṭaputtassa sāvakā gihī odātavasanā tepi nigaṇṭhesu nāṭaputtiyesu nibbinnarūpā virattarūpā paṭivānarūpā, yathā taṃ durakkhāte dhammavinaye duppavedite aniyyānike anupasamasaṃvattanike asammāsambuddhappavedite bhinnathūpe appaṭisaraṇe.
   302. Atha kho āyasmā sāriputto bhikkhū āmantesi – “nigaṇṭho, āvuso, nāṭaputto pāvāyaṃ adhunākālaṅkato, tassa kālaṅkiriyāya bhinnā nigaṇṭhā dvedhikajātā …pe… bhinnathūpe appaṭisaraṇe”. “Evañhetaṃ, āvuso, hoti durakkhāte dhammavinaye duppavedite aniyyānike anupasamasaṃvattanike asammāsambuddhappavedite. Ayaṃ kho panāvuso amhākaṃ bhagavatā dhammo svākkhāto suppavedito niyyāniko upasamasaṃvattaniko sammāsambuddhappavedito. Tattha sabbeheva saṅgāyitabbaṃ, na vivaditabbaṃ, yathayidaṃ brahmacariyaṃ addhaniyaṃ assa ciraṭṭhitikaṃ, tadassa bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ.
   “Katamo cāvuso, amhākaṃ bhagavatā dhammo svākkhāto suppavedito niyyāniko upasamasaṃvattaniko sammāsambuddhappavedito; yattha sabbeheva saṅgāyitabbaṃ, na vivaditabbaṃ, yathayidaṃ brahmacariyaṃ addhaniyaṃ assa ciraṭṭhitikaṃ, tadassa bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ?
Ekakaṃ
   303. “Atthi kho, āvuso, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena eko dhammo sammadakkhāto. Tattha sabbeheva saṅgāyitabbaṃ, na vivaditabbaṃ, yathayidaṃ brahmacariyaṃ addhaniyaṃ assa ciraṭṭhitikaṃ tadassa bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Katamo eko dhammo? Sabbe sattā āhāraṭṭhitikā. Sabbe sattā saṅkhāraṭṭhitikā. Ayaṃ kho, āvuso, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena eko dhammo sammadakkhāto. Tattha sabbeheva saṅgāyitabbaṃ, na vivaditabbaṃ yathayidaṃ brahmacariyaṃ addhaniyaṃ assa ciraṭṭhitikaṃ, tadassa bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ.
Dukaṃ
   304. “Atthi kho, āvuso, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena dve dhammā sammadakkhātā. Tattha sabbeheva saṅgāyitabbaṃ, na vivaditabbaṃ, yathayidaṃ brahmacariyaṃ addhaniyaṃ assa ciraṭṭhitikaṃ, tadassa bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Katame dve?
   “Nāmañca rūpañca.
   “Avijjā ca bhavataṇhā ca.
   “Bhavadiṭṭhi ca vibhavadiṭṭhi ca.
   “Ahirikañca anottappañca.
   “Hirī ca ottappañca.
   “Dovacassatā ca pāpamittatā ca.
   “Sovacassatā ca kalyāṇamittatā ca.
   “Āpattikusalatā ca āpattivuṭṭhānakusalatā ca.
   “Samāpattikusalatā ca samāpattivuṭṭhānakusalatā ca.
   “Dhātukusalatā ca manasikārakusalatā ca.
   “Āyatanakusalatā ca paṭiccasamuppādakusalatā ca.
   “Ṭhānakusalatā ca aṭṭhānakusalatā ca.
   “Ajjavañca lajjavañca.
   “Khanti ca soraccañca.
   “Sākhalyañca paṭisanthāro ca.
   “Avihiṃsā ca soceyyañca.
   “Muṭṭhassaccañca asampajaññañca.
   “Sati ca sampajaññañca
   “Indriyesu aguttadvāratā ca bhojane amattaññutā ca.
   “Indriyesu guttadvāratā ca bhojane mattaññutā ca.
   “Paṭisaṅkhānabalañca bhāvanābalañca.
   “Satibalañca samādhibalañca.
   “Samatho ca vipassanā ca.
   “Samathanimittañca paggahanimittañca.
   “Paggaho ca avikkhepo ca.
   “Sīlavipatti ca diṭṭhivipatti ca.
   “Sīlasampadā ca diṭṭhisampadā ca.
   “Sīlavisuddhi ca diṭṭhivisuddhi ca.
   “Diṭṭhivisuddhi kho pana yathā diṭṭhissa ca padhānaṃ.
   “Saṃvego ca saṃvejanīyesu ṭhānesu saṃviggassa ca yoniso padhānaṃ.
   “Asantuṭṭhitā ca kusalesu dhammesu appaṭivānitā ca padhānasmiṃ.
   “Vijjā ca vimutti ca.
   “Khayeñāṇaṃ anuppādeñāṇaṃ.
   “Ime kho, āvuso, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena dve dhammā sammadakkhātā. Tattha sabbeheva saṅgāyitabbaṃ, na vivaditabbaṃ, yathayidaṃ brahmacariyaṃ addhaniyaṃ assa ciraṭṭhitikaṃ, tadassa bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ.
Tikaṃ
   305. “Atthi kho, āvuso, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena tayo dhammā sammadakkhātā. Tattha sabbeheva saṅgāyitabbaṃ …pe… atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Katame tayo?
   “Tīṇi akusalamūlāni– lobho akusalamūlaṃ, doso akusalamūlaṃ, moho akusalamūlaṃ.
   “Tīṇi kusalamūlāni– alobho kusalamūlaṃ, adoso kusalamūlaṃ, amoho kusalamūlaṃ.
   “Tīṇi duccaritāni– kāyaduccaritaṃ, vacīduccaritaṃ, manoduccaritaṃ.
   “Tīṇi sucaritāni– kāyasucaritaṃ, vacīsucaritaṃ manosucaritaṃ.
   “Tayo akusalavitakkā– kāmavitakko, byāpādavitakko, vihiṃsāvitakko.
   “Tayo kusalavitakkā– nekkhammavitakko, abyāpādavitakko, avihiṃsāvitakko.
   “Tayo akusalasaṅkappā– kāmasaṅkappo, byāpādasaṅkappo, vihiṃsāsaṅkappo.
   “Tayo kusalasaṅkappā– nekkhammasaṅkappo, abyāpādasaṅkappo, avihiṃsāsaṅkappo.
   “Tisso akusalasaññā– kāmasaññā, byāpādasaññā, vihiṃsāsaññā.
   “Tisso kusalasaññā– nekkhammasaññā, abyāpādasaññā, avihiṃsāsaññā.
   “Tisso akusaladhātuyo– kāmadhātu, byāpādadhātu, vihiṃsādhātu.
   “Tisso kusaladhātuyo– nekkhammadhātu, abyāpādadhātu, avihiṃsādhātu.
   “Aparāpi tisso dhātuyo– kāmadhātu, rūpadhātu, arūpadhātu.
   “Aparāpi tisso dhātuyo– rūpadhātu, arūpadhātu, nirodhadhātu.
   “Aparāpi tisso dhātuyo– hīnadhātu, majjhimadhātu, paṇītadhātu.
   “Tisso taṇhā– kāmataṇhā, bhavataṇhā, vibhavataṇhā.
   “Aparāpi tisso taṇhā– kāmataṇhā, rūpataṇhā, arūpataṇhā.
   “Aparāpi tisso taṇhā– rūpataṇhā, arūpataṇhā, nirodhataṇhā.
   “Tīṇi saṃyojanāni– sakkāyadiṭṭhi, vicikicchā, sīlabbataparāmāso.
   “Tayo āsavā– kāmāsavo, bhavāsavo, avijjāsavo.
   “Tayo bhavā– kāmabhavo, rūpabhavo, arūpabhavo.
   “Tisso esanā– kāmesanā, bhavesanā, brahmacariyesanā.
   “Tisso vidhā– seyyohamasmīti vidhā, sadisohamasmīti vidhā, hīnohamasmīti vidhā.
   “Tayo addhā– atīto addhā, anāgato addhā, paccuppanno addhā.
   “Tayo antā– sakkāyo anto, sakkāyasamudayo anto, sakkāyanirodho anto.
   “Tisso vedanā– sukhā vedanā, dukkhā vedanā, adukkhamasukhā vedanā.
   “Tisso dukkhatā– dukkhadukkhatā, saṅkhāradukkhatā, vipariṇāmadukkhatā.
   “Tayo rāsī micchattaniyato rāsi, sammattaniyato rāsi, aniyato rāsi.
   “Tayo tamā – atītaṃ vā addhānaṃ ārabbha kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati na sampasīdati, anāgataṃ vā addhānaṃ ārabbha kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati na sampasīdati, etarahi vā paccuppannaṃ addhānaṃ ārabbha kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati na sampasīdati.
   “Tīṇi tathāgatassa arakkheyyāni– parisuddhakāyasamācāro āvuso tathāgato, natthi tathāgatassa kāyaduccaritaṃ, yaṃ tathāgato rakkheyya– ‘mā me idaṃ paro aññāsī’ti. Parisuddhavacīsamācāro āvuso, tathāgato, natthi tathāgatassa vacīduccaritaṃ, yaṃ tathāgato rakkheyya– ‘mā me idaṃ paro aññāsī’ti. Parisuddhamanosamācāro, āvuso, tathāgato, natthi tathāgatassa manoduccaritaṃ yaṃ tathāgato rakkheyya– ‘mā me idaṃ paro aññāsī’ti.
   “Tayo kiñcanā– rāgo kiñcanaṃ, doso kiñcanaṃ, moho kiñcanaṃ.
   “Tayo aggī– rāgaggi, dosaggi, mohaggi.
   “Aparepi tayo aggī– āhuneyyaggi, gahapataggi, dakkhiṇeyyaggi.
   “Tividhena rūpasaṅgaho– sanidassanasappaṭighaṃ rūpaṃ , anidassana-sappaṭighaṃ rūpaṃ, anidassana-appaṭighaṃ rūpaṃ.
   “Tayo saṅkhārā– puññābhisaṅkhāro, apuññābhisaṅkhāro āneñjābhisaṅkhāro.
   “Tayo puggalā– sekkho puggalo, asekkho puggalo, nevasekkhonāsekkho puggalo.
   “Tayo therā– jātithero, dhammathero, sammutithero.
   “Tīṇi puññakiriyavatthūni– dānamayaṃ puññakiriyavatthu, sīlamayaṃ puññakiriyavatthu, bhāvanāmayaṃ puññakiriyavatthu.
   “Tīṇi codanāvatthūni– diṭṭhena, sutena, parisaṅkāya.
   “Tisso kāmūpapattiyo – santāvuso sattā paccupaṭṭhitakāmā, te paccupaṭṭhitesu kāmesu vasaṃ vattenti, seyyathāpi manussā ekacce ca devā ekacce ca vinipātikā. Ayaṃ paṭhamā kāmūpapatti. Santāvuso, sattā nimmitakāmā, te nimminitvā nimminitvā kāmesu vasaṃ vattenti, seyyathāpi devā nimmānaratī. Ayaṃ dutiyā kāmūpapatti. Santāvuso sattā paranimmitakāmā, te paranimmitesu kāmesu vasaṃ vattenti, seyyathāpi devā paranimmitavasavattī. Ayaṃ tatiyā kāmūpapatti.
   “Tisso sukhūpapattiyo – santāvuso sattā uppādetvā uppādetvā sukhaṃ viharanti, seyyathāpi devā brahmakāyikā. Ayaṃ paṭhamā sukhūpapatti. Santāvuso, sattā sukhena abhisannā parisannā paripūrā paripphuṭā. Te kadāci karahaci udānaṃ udānenti– ‘aho sukhaṃ, aho sukhan’ti seyyathāpi devā ābhassarā. Ayaṃ dutiyā sukhūpapatti. Santāvuso, sattā sukhena abhisannā parisannā paripūrā paripphuṭā. Te santaṃyeva tusitā sukhaṃ paṭisaṃvedenti, seyyathāpi devā subhakiṇhā. Ayaṃ tatiyā sukhūpapatti
   “Tisso paññā– sekkhā paññā, asekkhā paññā, nevasekkhānāsekkhā paññā.
   “Aparāpi tisso paññā– cintāmayā paññā, sutamayā paññā, bhāvanāmayā paññā.
   “Tīṇāvudhāni– sutāvudhaṃ, pavivekāvudhaṃ, paññāvudhaṃ.
   “Tīṇindriyāni– anaññātaññassāmītindriyaṃ, aññindriyaṃ, aññātāvindriyaṃ.
   “Tīṇi cakkhūni– maṃsacakkhu, dibbacakkhu, paññācakkhu.
   “Tisso sikkhā– adhisīlasikkhā, adhicittasikkhā, adhipaññāsikkhā.
   “Tisso bhāvanā– kāyabhāvanā, cittabhāvanā, paññābhāvanā.
   “Tīṇi anuttariyāni– dassanānuttariyaṃ, paṭipadānuttariyaṃ, vimuttānuttariyaṃ.
   “Tayo samādhī– savitakkasavicāro samādhi, avitakkavicāramatto samādhi, avitakka-avicāro samādhi.
   “Aparepi tayo samādhī– suññato samādhi, animitto samādhi, appaṇihito samādhi.
   “Tīṇi soceyyāni– kāyasoceyyaṃ, vacīsoceyyaṃ, manosoceyyaṃ.
   “Tīṇi moneyyāni– kāyamoneyyaṃ, vacīmoneyyaṃ, manomoneyyaṃ.
   “Tīṇi kosallāni– āyakosallaṃ, apāyakosallaṃ, upāyakosallaṃ.
   “Tayo madā– ārogyamado, yobbanamado, jīvitamado.
   “Tīṇi ādhipateyyāni– attādhipateyyaṃ, lokādhipateyyaṃ, dhammādhipateyyaṃ.
   “Tīṇi kathāvatthūni– atītaṃ vā addhānaṃ ārabbha kathaṃ katheyya– ‘evaṃ ahosi atītamaddhānan’ti; anāgataṃ vā addhānaṃ ārabbha kathaṃ katheyya– ‘evaṃ bhavissati anāgatamaddhānan’ti; etarahi vā paccuppannaṃ addhānaṃ ārabbha kathaṃ katheyya– ‘evaṃ hoti etarahi paccuppannaṃ addhānan’ti.
   “Tisso vijjā pubbenivāsānussatiñāṇaṃ vijjā, sattānaṃ cutūpapāteñāṇaṃ vijjā, āsavānaṃ khayeñāṇaṃ vijjā.
   “Tayo vihārā– dibbo vihāro, brahmā vihāro, ariyo vihāro.
   “Tīṇi pāṭihāriyāni– iddhipāṭihāriyaṃ, ādesanāpāṭihāriyaṃ, anusāsanīpāṭihāriyaṃ.
   “Ime kho, āvuso, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena tayo dhammā sammadakkhātā. Tattha sabbeheva saṅgāyitabbaṃ …pe… atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ.
Catukkaṃ
   306. “Atthi kho, āvuso, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena cattāro dhammā sammadakkhātā. Tattha sabbeheva saṅgāyitabbaṃ, na vivaditabbaṃ …pe… atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Katame cattāro?
   “Cattāro satipaṭṭhānā. Idhāvuso, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhādomanassaṃ. Vedanāsu vedanānupassī …pe… citte cittānupassī …pe… dhammesu dhammānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ.
   “Cattāro sammappadhānā. Idhāvuso, bhikkhu anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anuppādāya chandaṃ janeti vāyamati vīriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati. Uppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya chandaṃ janeti vāyamati vīriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati. Anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya chandaṃ janeti vāyamati vīriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati. Uppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiyā asammosāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā chandaṃ janeti vāyamati vīriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati.
   “Cattāro iddhipādā. Idhāvuso, bhikkhu chandasamādhipadhānasaṅkhāra-samannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti. Cittasamādhipadhānasaṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti. Vīriyasamādhipadhānasaṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti. Vīmaṃsāsamādhipadhānasaṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti.
   “Cattāri jhānāni. Idhāvuso, bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharati sato ca sampajāno, sukhañca kāyena paṭisaṃvedeti, yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti– ‘upekkhako satimā sukhavihārī’ti tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā, pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā, adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati.
   307. “Catasso samādhibhāvanā. Atthāvuso, samādhibhāvanā bhāvitā bahulīkatā diṭṭhadhammasukhavihārāya saṃvattati. Atthāvuso, samādhibhāvanā bhāvitā bahulīkatā ñāṇadassanapaṭilābhāya saṃvattati. Atthāvuso samādhibhāvanā bhāvitā bahulīkatā satisampajaññāya saṃvattati. Atthāvuso samādhibhāvanā bhāvitā bahulīkatā āsavānaṃ khayāya saṃvattati.
   “Katamā cāvuso, samādhibhāvanā bhāvitā bahulīkatā diṭṭhadhammasukhavihārāya saṃvattati? Idhāvuso, bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ …pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ, āvuso samādhibhāvanā bhāvitā bahulīkatā diṭṭhadhammasukhavihārāya saṃvattati.
   “Katamā cāvuso, samādhibhāvanā bhāvitā bahulīkatā ñāṇadassanapaṭilābhāya saṃvattati? Idhāvuso, bhikkhu ālokasaññaṃ manasi karoti, divāsaññaṃ adhiṭṭhāti yathā divā tathā rattiṃ, yathā rattiṃ tathā divā. Iti vivaṭena cetasā apariyonaddhena sappabhāsaṃ cittaṃ bhāveti. Ayaṃ, āvuso samādhibhāvanā bhāvitā bahulīkatā ñāṇadassanapaṭilābhāya saṃvattati.
   “Katamā cāvuso, samādhibhāvanā bhāvitā bahulīkatā satisampajaññāya saṃvattati? Idhāvuso, bhikkhuno viditā vedanā uppajjanti, viditā upaṭṭhahanti, viditā abbhatthaṃ gacchanti. Viditā saññā uppajjanti, viditā upaṭṭhahanti, viditā abbhatthaṃ gacchanti. Viditā vitakkā uppajjanti, viditā upaṭṭhahanti, viditā abbhatthaṃ gacchanti. Ayaṃ, āvuso, samādhibhāvanā bhāvitā bahulīkatā satisampajaññāya saṃvattati.
   “Katamā cāvuso, samādhibhāvanā bhāvitā bahulīkatā āsavānaṃ khayāya saṃvattati? Idhāvuso, bhikkhu pañcasu upādānakkhandhesu udayabbayānupassī viharati. Iti rūpaṃ, iti rūpassa samudayo, iti rūpassa atthaṅgamo. Iti vedanā …pe… iti saññā… iti saṅkhārā… iti viññāṇaṃ, iti viññāṇassa samudayo, iti viññāṇassa atthaṅgamo. Ayaṃ, āvuso, samādhibhāvanā bhāvitā bahulīkatā āsavānaṃ khayāya saṃvattati.
   308. “Catasso appamaññā. Idhāvuso, bhikkhu mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati. Tathā dutiyaṃ. Tathā tatiyaṃ. Tathā catutthaṃ. Iti uddhamadho tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṃ lokaṃ mettāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena abyāpajjena pharitvā viharati. Karuṇāsahagatena cetasā …pe… muditāsahagatena cetasā …pe… upekkhāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati. Tathā dutiyaṃ. Tathā tatiyaṃ. Tathā catutthaṃ. Iti uddhamadho tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṃ lokaṃ upekkhāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena abyāpajjena pharitvā viharati.
   “Cattāro āruppā. Idhāvuso, bhikkhu sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ‘ananto ākāso’ti ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharati. Sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma ‘anantaṃ viññāṇan’ti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharati. Sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma ‘natthi kiñcī’ti ākiñcaññāyatanaṃ upasampajja viharati. Sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati.
   “Cattāri apassenāni. Idhāvuso, bhikkhu saṅkhāyekaṃ paṭisevati, saṅkhāyekaṃ adhivāseti, saṅkhāyekaṃ parivajjeti, saṅkhāyekaṃ vinodeti.
   309. “Cattāro ariyavaṃsā. Idhāvuso, bhikkhu santuṭṭho hoti itarītarena cīvarena, itarītaracīvarasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī, na ca cīvarahetu anesanaṃ appatirūpaṃ āpajjati; aladdhā ca cīvaraṃ na paritassati, laddhā ca cīvaraṃ agadhito amucchito anajjhāpanno ādīnavadassāvī nissaraṇapañño paribhuñjati; tāya ca pana itarītaracīvarasantuṭṭhiyā nevattānukkaṃseti na paraṃ vambheti. Yo hi tattha dakkho analaso sampajāno paṭissato, ayaṃ vuccatāvuso ‘bhikkhu porāṇe aggaññe ariyavaṃse ṭhito’.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu santuṭṭho hoti itarītarena piṇḍapātena, itarītarapiṇḍapātasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī, na ca piṇḍapātahetu anesanaṃ appatirūpaṃ āpajjati; aladdhā ca piṇḍapātaṃ na paritassati, laddhā ca piṇḍapātaṃ agadhito amucchito anajjhāpanno ādīnavadassāvī nissaraṇapañño paribhuñjati; tāya ca pana itarītarapiṇḍapātasantuṭṭhiyā nevattānukkaṃseti na paraṃ vambheti. Yo hi tattha dakkho analaso sampajāno paṭissato ayaṃ vuccatāvuso– ‘bhikkhu porāṇe aggaññe ariyavaṃse ṭhito’.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu santuṭṭho hoti itarītarena senāsanena, itarītarasenāsanasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī, na ca senāsanahetu anesanaṃ appatirūpaṃ āpajjati; aladdhā ca senāsanaṃ na paritassati, laddhā ca senāsanaṃ agadhito amucchito anajjhāpanno ādīnavadassāvī nissaraṇapañño paribhuñjati; tāya ca pana itarītarasenāsanasantuṭṭhiyā nevattānukkaṃseti na paraṃ vambheti. Yo hi tattha dakkho analaso sampajāno paṭissato, ayaṃ vuccatāvuso– ‘bhikkhu porāṇe aggaññe ariyavaṃse ṭhito’.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu pahānārāmo hoti pahānarato, bhāvanārāmo hoti bhāvanārato; tāya ca pana pahānārāmatāya pahānaratiyā bhāvanārāmatāya bhāvanāratiyā nevattānukkaṃseti na paraṃ vambheti. Yo hi tattha dakkho analaso sampajāno paṭissato ayaṃ vuccatāvuso– ‘bhikkhu porāṇe aggaññe ariyavaṃse ṭhito’.
   310. “Cattāri padhānāni. Saṃvarapadhānaṃ pahānapadhānaṃ bhāvanāpadhānaṃ anurakkhaṇāpadhānaṃ. Katamañcāvuso, saṃvarapadhānaṃ? Idhāvuso, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā na nimittaggāhī hoti nānubyañjanaggāhī. Yatvādhikaraṇamenaṃ cakkhundriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ, tassa saṃvarāya paṭipajjati, rakkhati cakkhundriyaṃ, cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjati. Sotena saddaṃ sutvā… ghānena gandhaṃ ghāyitvā… jivhāya rasaṃ sāyitvā… kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā… manasā dhammaṃ viññāya na nimittaggāhī hoti nānubyañjanaggāhī. Yatvādhikaraṇamenaṃ manindriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ, tassa saṃvarāya paṭipajjati, rakkhati manindriyaṃ, manindriye saṃvaraṃ āpajjati. Idaṃ vuccatāvuso, saṃvarapadhānaṃ.
   “Katamañcāvuso, pahānapadhānaṃ? Idhāvuso, bhikkhu uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāseti pajahati vinodeti byantiṃ karoti anabhāvaṃ gameti. Uppannaṃ byāpādavitakkaṃ …pe… uppannaṃ vihiṃsāvitakkaṃ… uppannuppanne pāpake akusale dhamme nādhivāseti pajahati vinodeti byantiṃ karoti anabhāvaṃ gameti. Idaṃ vuccatāvuso, pahānapadhānaṃ.
   “Katamañcāvuso bhāvanāpadhānaṃ? Idhāvuso, bhikkhu satisambojjhaṅgaṃ bhāveti vivekanissitaṃ virāganissitaṃ nirodhanissitaṃ vossaggapariṇāmiṃ. Dhammavicayasambojjhaṅgaṃ bhāveti… vīriyasambojjhaṅgaṃ bhāveti… pītisambojjhaṅgaṃ bhāveti… passaddhisambojjhaṅgaṃ bhāveti… samādhisambojjhaṅgaṃ bhāveti… upekkhāsambojjhaṅgaṃ bhāveti vivekanissitaṃ virāganissitaṃ nirodhanissitaṃ vossaggapariṇāmiṃ. Idaṃ vuccatāvuso, bhāvanāpadhānaṃ.
   “Katamañcāvuso, anurakkhaṇāpadhānaṃ? Idhāvuso, bhikkhu uppannaṃ bhadrakaṃ samādhinimittaṃ anurakkhati– aṭṭhikasaññaṃ, puḷuvakasaññaṃ , vinīlakasaññaṃ, vicchiddakasaññaṃ, uddhumātakasaññaṃ. Idaṃ vuccatāvuso, anurakkhaṇāpadhānaṃ.
   “Cattāri ñāṇāni– dhamme ñāṇaṃ, anvaye ñāṇaṃ, pariye ñāṇaṃ, sammutiyā ñāṇaṃ.
   “Aparānipi cattāri ñāṇāni– dukkhe ñāṇaṃ, dukkhasamudaye ñāṇaṃ, dukkhanirodhe ñāṇaṃ, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ.
   311. “Cattāri sotāpattiyaṅgāni– sappurisasaṃsevo, saddhammassavanaṃ, yonisomanasikāro, dhammānudhammappaṭipatti.
   “Cattāri sotāpannassa aṅgāni. Idhāvuso, ariyasāvako buddhe aveccappasādena samannāgato hoti– ‘itipi so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi satthā devamanussānaṃ buddho, bhagavā’ti. Dhamme aveccappasādena samannāgato hoti– ‘svākkhāto bhagavatā dhammo sandiṭṭhiko akāliko ehipassiko opaneyyiko paccattaṃ veditabbo viññūhī’ti. Saṅghe aveccappasādena samannāgato hoti– ‘suppaṭipanno bhagavato sāvakasaṅgho ujuppaṭipanno bhagavato sāvakasaṅgho ñāyappaṭipanno bhagavato sāvakasaṅgho sāmīcippaṭipanno bhagavato sāvakasaṅgho yadidaṃ cattāri purisayugāni aṭṭha purisapuggalā, esa bhagavato sāvakasaṅgho āhuneyyo pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā’ti. Ariyakantehi sīlehi samannāgato hoti akhaṇḍehi acchiddehi asabalehi akammāsehi bhujissehi viññuppasatthehi aparāmaṭṭhehi samādhisaṃvattanikehi.
   “Cattāri sāmaññaphalāni– sotāpattiphalaṃ, sakadāgāmiphalaṃ, anāgāmiphalaṃ, arahattaphalaṃ.
   “Catasso dhātuyo– pathavīdhātu, āpodhātu, tejodhātu, vāyodhātu.
   “Cattāro āhārā– kabaḷīkāro āhāro oḷāriko vā sukhumo vā, phasso dutiyo, manosañcetanā tatiyā, viññāṇaṃ catutthaṃ.
   “Catasso viññāṇaṭṭhitiyo. Rūpūpāyaṃ vā, āvuso, viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭhati rūpārammaṇaṃ rūpappatiṭṭhaṃ nandūpasecanaṃ vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjati; vedanūpāyaṃ vā āvuso …pe… saññūpāyaṃ vā, āvuso …pe… saṅkhārūpāyaṃ vā, āvuso, viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭhati saṅkhārārammaṇaṃ saṅkhārappatiṭṭhaṃ nandūpasecanaṃ vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjati.
   “Cattāri agatigamanāni– chandāgatiṃ gacchati, dosāgati gacchati, mohāgatiṃ gacchati, bhayāgatiṃ gacchati.
   “Cattāro taṇhuppādā– cīvarahetu vā, āvuso, bhikkhuno taṇhā uppajjamānā uppajjati; piṇḍapātahetu vā, āvuso, bhikkhuno taṇhā uppajjamānā uppajjati; senāsanahetu vā, āvuso, bhikkhuno taṇhā uppajjamānā uppajjati; itibhavābhavahetu vā, āvuso, bhikkhuno taṇhā uppajjamānā uppajjati.
   “Catasso paṭipadā– dukkhā paṭipadā dandhābhiññā, dukkhā paṭipadā khippābhiññā, sukhā paṭipadā dandhābhiññā, sukhā paṭipadā khippābhiññā.
   “Aparāpi catasso paṭipadā– akkhamā paṭipadā, khamā paṭipadā, damā paṭipadā, samā paṭipadā.
   “Cattāri dhammapadāni– anabhijjhā dhammapadaṃ, abyāpādo dhammapadaṃ, sammāsati dhammapadaṃ, sammāsamādhi dhammapadaṃ.
   “Cattāri dhammasamādānāni– atthāvuso, dhammasamādānaṃ paccuppannadukkhañceva āyatiñca dukkhavipākaṃ. Atthāvuso, dhammasamādānaṃ paccuppannadukkhaṃ āyatiṃ sukhavipākaṃ. Atthāvuso, dhammasamādānaṃ paccuppannasukhaṃ āyatiṃ dukkhavipākaṃ. Atthāvuso, dhammasamādānaṃ paccuppannasukhañceva āyatiñca sukhavipākaṃ.
   “Cattāro dhammakkhandhā– sīlakkhandho, samādhikkhandho, paññākkhandho, vimuttikkhandho.
   “Cattāri balāni– vīriyabalaṃ, satibalaṃ, samādhibalaṃ, paññābalaṃ.
   “Cattāri adhiṭṭhānāni– paññādhiṭṭhānaṃ, saccādhiṭṭhānaṃ, cāgādhiṭṭhānaṃ, upasamādhiṭṭhānaṃ.
   312. “Cattāri pañhabyākaraṇāni– ekaṃsabyākaraṇīyo pañho, paṭipucchābyākaraṇīyo pañho, vibhajjabyākaraṇīyo pañho, ṭhapanīyo pañho.
   “Cattāri kammāni– atthāvuso, kammaṃ kaṇhaṃ kaṇhavipākaṃ; atthāvuso, kammaṃ sukkaṃ sukkavipākaṃ; atthāvuso, kammaṃ kaṇhasukkaṃ kaṇhasukkavipākaṃ; atthāvuso, kammaṃ akaṇha-asukkaṃ akaṇha-asukkavipākaṃ kammakkhayāya saṃvattati.
   “Cattāro sacchikaraṇīyā dhammā– pubbenivāso satiyā sacchikaraṇīyo; sattānaṃ cutūpapāto cakkhunā sacchikaraṇīyo; aṭṭha vimokkhā kāyena sacchikaraṇīyā; āsavānaṃ khayo paññāya sacchikaraṇīyo.
   “Cattāro oghā– kāmogho, bhavogho, diṭṭhogho, avijjogho.
   “Cattāro yogā– kāmayogo, bhavayogo, diṭṭhiyogo, avijjāyogo.
   “Cattāro visaññogā– kāmayogavisaññogo, bhavayogavisaññogo, diṭṭhiyogavisaññogo, avijjāyogavisaññogo.
   “Cattāro ganthā– abhijjhā kāyagantho, byāpādo kāyagantho, sīlabbataparāmāso kāyagantho, idaṃsaccābhiniveso kāyagantho.
   “Cattāri upādānāni– kāmupādānaṃ, diṭṭhupādānaṃ, sīlabbatupādānaṃ, attavādupādānaṃ.
   “Catasso yoniyo– aṇḍajayoni, jalābujayoni, saṃsedajayoni, opapātikayoni.
   “Catasso gabbhāvakkantiyo. Idhāvuso, ekacco asampajāno mātukucchiṃ okkamati, asampajāno mātukucchismiṃ ṭhāti, asampajāno mātukucchimhā nikkhamati, ayaṃ paṭhamā gabbhāvakkanti. Puna caparaṃ, āvuso, idhekacco sampajāno mātukucchiṃ okkamati, asampajāno mātukucchismiṃ ṭhāti, asampajāno mātukucchimhā nikkhamati, ayaṃ dutiyā gabbhāvakkanti. Puna caparaṃ, āvuso, idhekacco sampajāno mātukucchiṃ okkamati, sampajāno mātukucchismiṃ ṭhāti, asampajāno mātukucchimhā nikkhamati, ayaṃ tatiyā gabbhāvakkanti. Puna caparaṃ, āvuso, idhekacco sampajāno mātukucchiṃ okkamati, sampajāno mātukucchismiṃ ṭhāti, sampajāno mātukucchimhā nikkhamati, ayaṃ catutthā gabbhāvakkanti.
   “Cattāro attabhāvapaṭilābhā. Atthāvuso, attabhāvapaṭilābho, yasmiṃ attabhāvapaṭilābhe attasañcetanāyeva kamati, no parasañcetanā. Atthāvuso, attabhāvapaṭilābho, yasmiṃ attabhāvapaṭilābhe parasañcetanāyeva kamati, no attasañcetanā. Atthāvuso, attabhāvapaṭilābho, yasmiṃ attabhāvapaṭilābhe attasañcetanā ceva kamati parasañcetanā ca. Atthāvuso, attabhāvapaṭilābho, yasmiṃ attabhāvapaṭilābhe neva attasañcetanā kamati, no parasañcetanā.
   313. “Catasso dakkhiṇāvisuddhiyo. Atthāvuso, dakkhiṇā dāyakato visujjhati no paṭiggāhakato. Atthāvuso, dakkhiṇā paṭiggāhakato visujjhati no dāyakato. Atthāvuso, dakkhiṇā neva dāyakato visujjhati no paṭiggāhakato. Atthāvuso, dakkhiṇā dāyakato ceva visujjhati paṭiggāhakato ca.
   “Cattāri saṅgahavatthūni– dānaṃ, peyyavajjaṃ, atthacariyā, samānattatā.
   “Cattāro anariyavohārā– musāvādo, pisuṇāvācā, pharusāvācā, samphappalāpo.
   “Cattāro ariyavohārā– musāvādā veramaṇī, pisuṇāya vācāya veramaṇī, pharusāya vācāya veramaṇī, samphappalāpā veramaṇī.
   “Aparepi cattāro anariyavohārā– adiṭṭhe diṭṭhavāditā, assute sutavāditā, amute mutavāditā, aviññāte viññātavāditā.
   “Aparepi cattāro ariyavohārā– adiṭṭhe adiṭṭhavāditā, assute assutavāditā, amute amutavāditā, aviññāte aviññātavāditā.
   “Aparepi cattāro anariyavohārā– diṭṭhe adiṭṭhavāditā, sute assutavāditā, mute amutavāditā, viññāte aviññātavāditā.
   “Aparepi cattāro ariyavohārā– diṭṭhe diṭṭhavāditā, sute sutavāditā, mute mutavāditā, viññāte viññātavāditā.
   314. “Cattāro puggalā. Idhāvuso, ekacco puggalo attantapo hoti attaparitāpanānuyogamanuyutto. Idhāvuso, ekacco puggalo parantapo hoti paraparitāpanānuyogamanuyutto. Idhāvuso, ekacco puggalo attantapo ca hoti attaparitāpanānuyogamanuyutto, parantapo ca paraparitāpanānuyogamanuyutto. Idhāvuso, ekacco puggalo neva attantapo hoti na attaparitāpanānuyogamanuyutto na parantapo na paraparitāpanānuyogamanuyutto. So anattantapo aparantapo diṭṭheva dhamme nicchāto nibbuto sītībhūto sukhappaṭisaṃvedī brahmabhūtena attanā viharati.
   “Aparepi cattāro puggalā. Idhāvuso, ekacco puggalo attahitāya paṭipanno hoti no parahitāya. Idhāvuso, ekacco puggalo parahitāya paṭipanno hoti no attahitāya. Idhāvuso ekacco puggalo neva attahitāya paṭipanno hoti no parahitāya. Idhāvuso, ekacco puggalo attahitāya ceva paṭipanno hoti parahitāya ca.
   “Aparepi cattāro puggalā– tamo tamaparāyano, tamo jotiparāyano, joti tamaparāyano, joti jotiparāyano.
   “Aparepi cattāro puggalā– samaṇamacalo, samaṇapadumo, samaṇapuṇḍarīko, samaṇesu samaṇasukhumālo.
   “Ime kho, āvuso, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena cattāro dhammā sammadakkhātā; tattha sabbeheva saṅgāyitabbaṃ …pe… atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ.
   Paṭhamabhāṇavāro niṭṭhito.
Pañcakaṃ
   315. “Atthi kho, āvuso, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena pañca dhammā sammadakkhātā. Tattha sabbeheva saṅgāyitabbaṃ …pe… atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Katame pañca?
   “Pañcakkhandhā. Rūpakkhandho vedanākkhandho saññākkhandho saṅkhārakkhandho viññāṇakkhandho.
   “Pañcupādānakkhandhā. Rūpupādānakkhandho vedanupādānakkhandho saññupādānakkhandho saṅkhārupādānakkhandho viññāṇupādānakkhandho.
   “Pañca kāmaguṇā. Cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasañhitā rajanīyā sotaviññeyyā saddā… ghānaviññeyyā gandhā… jivhāviññeyyā rasā… kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasañhitā rajanīyā.
   “Pañca gatiyo– nirayo, tiracchānayoni, pettivisayo, manussā, devā.
   “Pañca macchariyāni– āvāsamacchariyaṃ, kulamacchariyaṃ, lābhamacchariyaṃ, vaṇṇamacchariyaṃ, dhammamacchariyaṃ.
   “Pañca nīvaraṇāni– kāmacchandanīvaraṇaṃ, byāpādanīvaraṇaṃ, thinamiddhanīvaraṇaṃ, uddhaccakukkuccanīvaraṇaṃ, vicikicchānīvaraṇaṃ.
   “Pañca orambhāgiyāni saññojanāni– sakkāyadiṭṭhi, vicikicchā, sīlabbataparāmāso, kāmacchando, byāpādo.
   “Pañca uddhambhāgiyāni saññojanāni– rūparāgo, arūparāgo, māno, uddhaccaṃ, avijjā.
   “Pañca sikkhāpadāni– pāṇātipātā veramaṇī, adinnādānā veramaṇī, kāmesumicchācārā veramaṇī, musāvādā veramaṇī, surāmerayamajjappamādaṭṭhānā veramaṇī.
   316. “Pañca abhabbaṭṭhānāni. Abhabbo, āvuso, khīṇāsavo bhikkhu sañcicca pāṇaṃ jīvitā voropetuṃ. Abhabbo khīṇāsavo bhikkhu adinnaṃ theyyasaṅkhātaṃ ādiyituṃ. Abhabbo khīṇāsavo bhikkhu methunaṃ dhammaṃ paṭisevituṃ. Abhabbo khīṇāsavo bhikkhu sampajānamusā bhāsituṃ. Abhabbo khīṇāsavo bhikkhu sannidhikārakaṃ kāme paribhuñjituṃ, seyyathāpi pubbe āgārikabhūto.
   “Pañca byasanāni– ñātibyasanaṃ, bhogabyasanaṃ, rogabyasanaṃ, sīlabyasanaṃ, diṭṭhibyasanaṃ. Nāvuso, sattā ñātibyasanahetu vā bhogabyasanahetu vā rogabyasanahetu vā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjanti. Sīlabyasanahetu vā, āvuso, sattā diṭṭhibyasanahetu vā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjanti.
   “Pañca sampadā– ñātisampadā, bhogasampadā, ārogyasampadā, sīlasampadā, diṭṭhisampadā. Nāvuso, sattā ñātisampadāhetu vā bhogasampadāhetu vā ārogyasampadāhetu vā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjanti. Sīlasampadāhetu vā, āvuso, sattā diṭṭhisampadāhetu vā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjanti.
   “Pañca ādīnavā dussīlassa sīlavipattiyā. Idhāvuso dussīlo sīlavipanno pamādādhikaraṇaṃ mahatiṃ bhogajāniṃ nigacchati, ayaṃ paṭhamo ādīnavo dussīlassa sīlavipattiyā. Puna caparaṃ, āvuso, dussīlassa sīlavipannassa pāpako kittisaddo abbhuggacchati, ayaṃ dutiyo ādīnavo dussīlassa sīlavipattiyā. Puna caparaṃ, āvuso, dussīlo sīlavipanno yaññadeva parisaṃ upasaṅkamati yadi khattiyaparisaṃ yadi brāhmaṇaparisaṃ yadi gahapatiparisaṃ yadi samaṇaparisaṃ, avisārado upasaṅkamati maṅkubhūto, ayaṃ tatiyo ādīnavo dussīlassa sīlavipattiyā. Puna caparaṃ, āvuso, dussīlo sīlavipanno sammūḷho kālaṃ karoti, ayaṃ catuttho ādīnavo dussīlassa sīlavipattiyā. Puna caparaṃ, āvuso, dussīlo sīlavipanno kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjati, ayaṃ pañcamo ādīnavo dussīlassa sīlavipattiyā.
   “Pañca ānisaṃsā sīlavato sīlasampadāya. Idhāvuso, sīlavā sīlasampanno appamādādhikaraṇaṃ mahantaṃ bhogakkhandhaṃ adhigacchati, ayaṃ paṭhamo ānisaṃso sīlavato sīlasampadāya. Puna caparaṃ, āvuso, sīlavato sīlasampannassa kalyāṇo kittisaddo abbhuggacchati, ayaṃ dutiyo ānisaṃso sīlavato sīlasampadāya. Puna caparaṃ, āvuso, sīlavā sīlasampanno yaññadeva parisaṃ upasaṅkamati yadi khattiyaparisaṃ yadi brāhmaṇaparisaṃ yadi gahapatiparisaṃ yadi samaṇaparisaṃ, visārado upasaṅkamati amaṅkubhūto, ayaṃ tatiyo ānisaṃso sīlavato sīlasampadāya. Puna caparaṃ, āvuso, sīlavā sīlasampanno asammūḷho kālaṃ karoti, ayaṃ catuttho ānisaṃso sīlavato sīlasampadāya. Puna caparaṃ, āvuso, sīlavā sīlasampanno kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjati, ayaṃ pañcamo ānisaṃso sīlavato sīlasampadāya.
   “Codakena āvuso, bhikkhunā paraṃ codetukāmena pañca dhamme ajjhattaṃ upaṭṭhapetvā paro codetabbo. Kālena vakkhāmi no akālena, bhūtena vakkhāmi no abhūtena, saṇhena vakkhāmi no pharusena, atthasaṃhitena vakkhāmi no anatthasaṃhitena, mettacittena vakkhāmi no dosantarenāti. Codakena, āvuso, bhikkhunā paraṃ codetukāmena ime pañca dhamme ajjhattaṃ upaṭṭhapetvā paro codetabbo.
   317. “Pañca padhāniyaṅgāni. Idhāvuso, bhikkhu saddho hoti, saddahati tathāgatassa bodhiṃ– ‘itipi so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato, lokavidū anuttaro purisadammasārathi satthā devamanussānaṃ buddho bhagavā’ti. Appābādho hoti appātaṅko, samavepākiniyā gahaṇiyā samannāgato nātisītāya nāccuṇhāya majjhimāya padhānakkhamāya. Asaṭho hoti amāyāvī, yathābhūtaṃ attānaṃ āvikattā satthari vā viññūsu vā sabrahmacārīsu. Āraddhavīriyo viharati akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadāya thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu. Paññavā hoti udayatthagāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammādukkhakkhayagāminiyā.
   318. “Pañca suddhāvāsā– avihā, atappā, sudassā, sudassī, akaniṭṭhā.
   “Pañca anāgāmino– antarāparinibbāyī, upahaccaparinibbāyī, asaṅkhāraparinibbāyī, sasaṅkhāraparinibbāyī, uddhaṃsoto-akaniṭṭhagāmī.
   319. “Pañca cetokhilā. Idhāvuso, bhikkhu satthari kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati na sampasīdati. Yo so, āvuso, bhikkhu satthari kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati na sampasīdati, tassa cittaṃ na namati ātappāya anuyogāya sātaccāya padhānāya, yassa cittaṃ na namati ātappāya anuyogāya sātaccāya padhānāya, ayaṃ paṭhamo cetokhilo. Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu dhamme kaṅkhati vicikicchati …pe… saṅghe kaṅkhati vicikicchati… sikkhāya kaṅkhati vicikicchati… sabrahmacārīsu kupito hoti anattamano āhatacitto khilajāto. Yo so, āvuso, bhikkhu sabrahmacārīsu kupito hoti anattamano āhatacitto khilajāto, tassa cittaṃ na namati ātappāya anuyogāya sātaccāya padhānāya, yassa cittaṃ na namati ātappāya anuyogāya sātaccāya padhānāya, ayaṃ pañcamo cetokhilo.
   320. “Pañca cetasovinibandhā. Idhāvuso, bhikkhu kāmesu avītarāgo hoti avigatacchando avigatapemo avigatapipāso avigatapariḷāho avigatataṇho. Yo so, āvuso, bhikkhu kāmesu avītarāgo hoti avigatacchando avigatapemo avigatapipāso avigatapariḷāho avigatataṇho, tassa cittaṃ na namati ātappāya anuyogāya sātaccāya padhānāya. Yassa cittaṃ na namati ātappāya anuyogāya sātaccāya padhānāya. Ayaṃ paṭhamo cetaso vinibandho. Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu kāye avītarāgo hoti …pe… rūpe avītarāgo hoti …pe… puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu yāvadatthaṃ udarāvadehakaṃ bhuñjitvā seyyasukhaṃ passasukhaṃ middhasukhaṃ anuyutto viharati …pe… puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu aññataraṃ devanikāyaṃ paṇidhāya brahmacariyaṃ carati– ‘imināhaṃ sīlena vā vatena vā tapena vā brahmacariyena vā devo vā bhavissāmi devaññataro vā’ti. Yo so, āvuso, bhikkhu aññataraṃ devanikāyaṃ paṇidhāya brahmacariyaṃ carati– ‘imināhaṃ sīlena vā vatena vā tapena vā brahmacariyena vā devo vā bhavissāmi devaññataro vā’ti, tassa cittaṃ na namati ātappāya anuyogāya sātaccāya padhānāya. Yassa cittaṃ na namati ātappāya anuyogāya sātaccāya padhānāya. Ayaṃ pañcamo cetaso vinibandho.
   “Pañcindriyāni– cakkhundriyaṃ, sotindriyaṃ, ghānindriyaṃ, jivhindriyaṃ, kāyindriyaṃ.
   “Aparānipi pañcindriyāni– sukhindriyaṃ, dukkhindriyaṃ, somanassindriyaṃ, domanassindriyaṃ, upekkhindriyaṃ.
   “Aparānipi pañcindriyāni– saddhindriyaṃ, vīriyindriyaṃ, satindriyaṃ, samādhindriyaṃ, paññindriyaṃ.
   321. “Pañca nissaraṇiyā dhātuyo. Idhāvuso, bhikkhuno kāme manasikaroto kāmesu cittaṃ na pakkhandati na pasīdati na santiṭṭhati na vimuccati. Nekkhammaṃ kho panassa manasikaroto nekkhamme cittaṃ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati. Tassa taṃ cittaṃ sugataṃ subhāvitaṃ suvuṭṭhitaṃ suvimuttaṃ visaṃyuttaṃ kāmehi. Ye ca kāmapaccayā uppajjanti āsavā vighātā pariḷāhā, mutto so tehi, na so taṃ vedanaṃ vedeti. Idamakkhātaṃ kāmānaṃ nissaraṇaṃ.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhuno byāpādaṃ manasikaroto byāpāde cittaṃ na pakkhandati na pasīdati na santiṭṭhati na vimuccati. Abyāpādaṃ kho panassa manasikaroto abyāpāde cittaṃ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati. Tassa taṃ cittaṃ sugataṃ subhāvitaṃ suvuṭṭhitaṃ suvimuttaṃ visaṃyuttaṃ byāpādena. Ye ca byāpādapaccayā uppajjanti āsavā vighātā pariḷāhā, mutto so tehi, na so taṃ vedanaṃ vedeti. Idamakkhātaṃ byāpādassa nissaraṇaṃ.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhuno vihesaṃ manasikaroto vihesāya cittaṃ na pakkhandati na pasīdati na santiṭṭhati na vimuccati. Avihesaṃ kho panassa manasikaroto avihesāya cittaṃ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati. Tassa taṃ cittaṃ sugataṃ subhāvitaṃ suvuṭṭhitaṃ suvimuttaṃ visaṃyuttaṃ vihesāya. Ye ca vihesāpaccayā uppajjanti āsavā vighātā pariḷāhā, mutto so tehi, na so taṃ vedanaṃ vedeti. Idamakkhātaṃ vihesāya nissaraṇaṃ.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhuno rūpe manasikaroto rūpesu cittaṃ na pakkhandati na pasīdati na santiṭṭhati na vimuccati. Arūpaṃ kho panassa manasikaroto arūpe cittaṃ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati. Tassa taṃ cittaṃ sugataṃ subhāvitaṃ suvuṭṭhitaṃ suvimuttaṃ visaṃyuttaṃ rūpehi. Ye ca rūpapaccayā uppajjanti āsavā vighātā pariḷāhā, mutto so tehi, na so taṃ vedanaṃ vedeti. Idamakkhātaṃ rūpānaṃ nissaraṇaṃ.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhuno sakkāyaṃ manasikaroto sakkāye cittaṃ na pakkhandati na pasīdati na santiṭṭhati na vimuccati. Sakkāyanirodhaṃ kho panassa manasikaroto sakkāyanirodhe cittaṃ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati. Tassa taṃ cittaṃ sugataṃ subhāvitaṃ suvuṭṭhitaṃ suvimuttaṃ visaṃyuttaṃ sakkāyena. Ye ca sakkāyapaccayā uppajjanti āsavā vighātā pariḷāhā, mutto so tehi, na so taṃ vedanaṃ vedeti. Idamakkhātaṃ sakkāyassa nissaraṇaṃ.
   322. “Pañca vimuttāyatanāni. Idhāvuso, bhikkhuno satthā dhammaṃ deseti aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī. Yathā yathā, āvuso, bhikkhuno satthā dhammaṃ deseti aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī Tathā tathā so tasmiṃ dhamme atthapaṭisaṃvedī ca hoti dhammapaṭisaṃvedī ca. Tassa atthapaṭisaṃvedino dhammapaṭisaṃvedino pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyati. Idaṃ paṭhamaṃ vimuttāyatanaṃ.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhuno na heva kho satthā dhammaṃ deseti aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī, api ca kho yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena paresaṃ deseti …pe… api ca kho yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena sajjhāyaṃ karoti …pe… api ca kho yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ cetasā anuvitakketi anuvicāreti manasānupekkhati …pe… api ca khvassa aññataraṃ samādhinimittaṃ suggahitaṃ hoti sumanasikataṃ sūpadhāritaṃ suppaṭividdhaṃ paññāya. Yathā yathā, āvuso, bhikkhuno aññataraṃ samādhinimittaṃ suggahitaṃ hoti sumanasikataṃ sūpadhāritaṃ suppaṭividdhaṃ paññāya tathā tathā so tasmiṃ dhamme atthapaṭisaṃvedī ca hoti dhammapaṭisaṃvedī ca. Tassa atthapaṭisaṃvedino dhammapaṭisaṃvedino pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti sukhino cittaṃ samādhiyati. Idaṃ pañcamaṃ vimuttāyatanaṃ.
   “Pañca vimuttiparipācanīyā saññā– aniccasaññā, anicce dukkhasaññā, dukkhe anattasaññā, pahānasaññā, virāgasaññā.
   “Ime kho, āvuso, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena pañca dhammā sammadakkhātā; tattha sabbeheva saṅgāyitabbaṃ …pe… atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ.
Chakkaṃ
   323. “Atthi kho, āvuso, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena cha dhammā sammadakkhātā; tattha sabbeheva saṅgāyitabbaṃ …pe… atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Katame cha?
   “Cha ajjhattikāni āyatanāni– cakkhāyatanaṃ, sotāyatanaṃ, ghānāyatanaṃ, jivhāyatanaṃ, kāyāyatanaṃ, manāyatanaṃ.
   “Cha bāhirāni āyatanāni– rūpāyatanaṃ, saddāyatanaṃ, gandhāyatanaṃ, rasāyatanaṃ, phoṭṭhabbāyatanaṃ, dhammāyatanaṃ.
   “Cha viññāṇakāyā– cakkhuviññāṇaṃ, sotaviññāṇaṃ, ghānaviññāṇaṃ, jivhāviññāṇaṃ, kāyaviññāṇaṃ, manoviññāṇaṃ.
   “Cha phassakāyā– cakkhusamphasso, sotasamphasso, ghānasamphasso, jivhāsamphasso, kāyasamphasso, manosamphasso.
   “Cha vedanākāyā– cakkhusamphassajā vedanā, sotasamphassajā vedanā, ghānasamphassajā vedanā, jivhāsamphassajā vedanā, kāyasamphassajā vedanā, manosamphassajā vedanā.
   “Cha saññākāyā– rūpasaññā, saddasaññā, gandhasaññā, rasasaññā, phoṭṭhabbasaññā, dhammasaññā.
   “Cha sañcetanākāyā– rūpasañcetanā, saddasañcetanā, gandhasañcetanā, rasasañcetanā, phoṭṭhabbasañcetanā, dhammasañcetanā.
   “Cha taṇhākāyā– rūpataṇhā, saddataṇhā, gandhataṇhā, rasataṇhā, phoṭṭhabbataṇhā, dhammataṇhā.
   324. “Cha agāravā. Idhāvuso, bhikkhu satthari agāravo viharati appatisso; dhamme agāravo viharati appatisso; saṅghe agāravo viharati appatisso; sikkhāya agāravo viharati appatisso; appamāde agāravo viharati appatisso; paṭisanthāre agāravo viharati appatisso.
   “Cha gāravā. Idhāvuso, bhikkhu satthari sagāravo viharati sappatisso; dhamme sagāravo viharati sappatisso; saṅghe sagāravo viharati sappatisso; sikkhāya sagāravo viharati sappatisso; appamāde sagāravo viharati sappatisso; paṭisanthāre sagāravo viharati sappatisso.
   “Cha somanassūpavicārā Cakkhunā rūpaṃ disvā somanassaṭṭhāniyaṃ rūpaṃ upavicarati; sotena saddaṃ sutvā… ghānena gandhaṃ ghāyitvā… jivhāya rasaṃ sāyitvā… kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā. Manasā dhammaṃ viññāya somanassaṭṭhāniyaṃ dhammaṃ upavicarati.
   “Cha domanassūpavicārā. Cakkhunā rūpaṃ disvā domanassaṭṭhāniyaṃ rūpaṃ upavicarati …pe… manasā dhammaṃ viññāya domanassaṭṭhāniyaṃ dhammaṃ upavicarati.
   “Cha upekkhūpavicārā. Cakkhunā rūpaṃ disvā upekkhāṭṭhāniyaṃ rūpaṃ upavicarati …pe… manasā dhammaṃ viññāya upekkhāṭṭhāniyaṃ dhammaṃ upavicarati.
   “Cha sāraṇīyā dhammā. Idhāvuso, bhikkhuno mettaṃ kāyakammaṃ paccupaṭṭhitaṃ hoti sabrahmacārīsu āvi ceva raho ca. Ayampi dhammo sāraṇīyo piyakaraṇo garukaraṇo saṅgahāya avivādāya sāmaggiyā ekībhāvāya saṃvattati.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhuno mettaṃ vacīkammaṃ paccupaṭṭhitaṃ hoti sabrahmacārīsu āvi ceva raho ca. Ayampi dhammo sāraṇīyo …pe… ekībhāvāya saṃvattati.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhuno mettaṃ manokammaṃ paccupaṭṭhitaṃ hoti sabrahmacārīsu āvi ceva raho ca. Ayampi dhammo sāraṇīyo …pe… ekībhāvāya saṃvattati.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu ye te lābhā dhammikā dhammaladdhā antamaso pattapariyāpannamattampi, tathārūpehi lābhehi appaṭivibhattabhogī hoti sīlavantehi sabrahmacārīhi sādhāraṇabhogī. Ayampi dhammo sāraṇīyo …pe… ekībhāvāya saṃvattati.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu yāni tāni sīlāni akhaṇḍāni acchiddāni asabalāni akammāsāni bhujissāni viññuppasatthāni aparāmaṭṭhāni samādhisaṃvattanikāni, tathārūpesu sīlesu sīlasāmaññagato viharati sabrahmacārīhi āvi ceva raho ca. Ayampi dhammo sāraṇīyo …pe… ekībhāvāya saṃvattati.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu yāyaṃ diṭṭhi ariyā niyyānikā niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāya, tathārūpāya diṭṭhiyā diṭṭhisāmaññagato viharati sabrahmacārīhi āvi ceva raho ca. Ayampi dhammo sāraṇīyo piyakaraṇo garukaraṇo saṅgahāya avivādāya sāmaggiyā ekībhāvāya saṃvattati.
   325. Cha vivādamūlāni. Idhāvuso, bhikkhu kodhano hoti upanāhī. Yo so, āvuso, bhikkhu kodhano hoti upanāhī, so sattharipi agāravo viharati appatisso, dhammepi agāravo viharati appatisso, saṅghepi agāravo viharati appatisso, sikkhāyapi na paripūrakārī hoti. Yo so, āvuso, bhikkhu satthari agāravo viharati appatisso, dhamme agāravo viharati appatisso, saṅghe agāravo viharati appatisso, sikkhāya na paripūrakārī, so saṅghe vivādaṃ janeti. Yo hoti vivādo bahujana-ahitāya bahujana-asukhāya anatthāya ahitāya dukkhāya devamanussānaṃ. Evarūpaṃ ce tumhe, āvuso, vivādamūlaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā samanupasseyyātha. Tatra tumhe, āvuso, tasseva pāpakassa vivādamūlassa pahānāya vāyameyyātha. Evarūpaṃ ce tumhe, āvuso, vivādamūlaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā na samanupasseyyātha. Tatra tumhe, āvuso, tasseva pāpakassa vivādamūlassa āyatiṃ anavassavāya paṭipajjeyyātha. Evametassa pāpakassa vivādamūlassa pahānaṃ hoti. Evametassa pāpakassa vivādamūlassa āyatiṃ anavassavo hoti.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu makkhī hoti paḷāsī …pe… issukī hoti maccharī …pe… saṭho hoti māyāvī… pāpiccho hoti micchādiṭṭhī… sandiṭṭhiparāmāsī hoti ādhānaggāhī duppaṭinissaggī …pe… yo so, āvuso, bhikkhu sandiṭṭhiparāmāsī hoti ādhānaggāhī duppaṭinissaggī, so sattharipi agāravo viharati appatisso, dhammepi agāravo viharati appatisso, saṅghepi agāravo viharati appatisso, sikkhāyapi na paripūrakārī hoti. Yo so, āvuso, bhikkhu satthari agāravo viharati appatisso, dhamme agāravo viharati appatisso, saṅghe agāravo viharati appatisso sikkhāya na paripūrakārī, so saṅghe vivādaṃ janeti. Yo hoti vivādo bahujana-ahitāya bahujana-asukhāya anatthāya ahitāya dukkhāya devamanussānaṃ. Evarūpaṃ ce tumhe, āvuso, vivādamūlaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā samanupasseyyātha. Tatra tumhe, āvuso, tasseva pāpakassa vivādamūlassa pahānāya vāyameyyātha. Evarūpaṃ ce tumhe, āvuso, vivādamūlaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā na samanupasseyyātha. Tatra tumhe, āvuso, tasseva pāpakassa vivādamūlassa āyatiṃ anavassavāya paṭipajjeyyātha. Evametassa pāpakassa vivādamūlassa pahānaṃ hoti. Evametassa pāpakassa vivādamūlassa āyatiṃ anavassavo hoti.
   “Cha dhātuyo pathavīdhātu, āpodhātu, tejodhātu, vāyodhātu, ākāsadhātu, viññāṇadhātu.
   326. “Cha nissaraṇiyā dhātuyo. Idhāvuso, bhikkhu evaṃ vadeyya– ‘mettā hi kho me cetovimutti bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā, atha ca pana me byāpādo cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī’ti. So ‘mā hevaṃ’, tissa vacanīyo, ‘māyasmā evaṃ avaca, mā bhagavantaṃ abbhācikkhi, na hi sādhu bhagavato abbhakkhānaṃ, na hi bhagavā evaṃ vadeyya. Aṭṭhānametaṃ, āvuso, anavakāso, yaṃ mettāya cetovimuttiyā bhāvitāya bahulīkatāya yānīkatāya vatthukatāya anuṭṭhitāya paricitāya susamāraddhāya. Atha ca panassa byāpādo cittaṃ pariyādāya ṭhassati, netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Nissaraṇaṃ hetaṃ, āvuso, byāpādassa, yadidaṃ mettā cetovimuttī’ti.
   “Idha panāvuso, bhikkhu evaṃ vadeyya– ‘karuṇā hi kho me cetovimutti bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā. Atha ca pana me vihesā cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī’ti, so ‘mā hevaṃ’ tissa vacanīyo ‘māyasmā evaṃ avaca, mā bhagavantaṃ abbhācikkhi, na hi sādhu bhagavato abbhakkhānaṃ, na hi bhagavā evaṃ vadeyya. Aṭṭhānametaṃ āvuso, anavakāso, yaṃ karuṇāya cetovimuttiyā bhāvitāya bahulīkatāya yānīkatāya vatthukatāya anuṭṭhitāya paricitāya susamāraddhāya, atha ca panassa vihesā cittaṃ pariyādāya ṭhassati, netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Nissaraṇaṃ hetaṃ, āvuso, vihesāya, yadidaṃ karuṇā cetovimuttī’ti.
   “Idha panāvuso, bhikkhu evaṃ vadeyya– ‘muditā hi kho me cetovimutti bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā. Atha ca pana me arati cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī’ti, so ‘mā hevaṃ’ tissa vacanīyo “māyasmā evaṃ avaca, mā bhagavantaṃ abbhācikkhi, na hi sādhu bhagavato abbhakkhānaṃ, na hi bhagavā evaṃ vadeyya. Aṭṭhānametaṃ, āvuso, anavakāso, yaṃ muditāya cetovimuttiyā bhāvitāya bahulīkatāya yānīkatāya vatthukatāya anuṭṭhitāya paricitāya susamāraddhāya, atha ca panassa arati cittaṃ pariyādāya ṭhassati, netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Nissaraṇaṃ hetaṃ, āvuso, aratiyā, yadidaṃ muditā cetovimuttī’ti.
   “Idha panāvuso, bhikkhu evaṃ vadeyya– ‘upekkhā hi kho me cetovimutti bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā. Atha ca pana me rāgo cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī’ti. So ‘mā hevaṃ’ tissa vacanīyo ‘māyasmā evaṃ avaca, mā bhagavantaṃ abbhācikkhi, na hi sādhu bhagavato abbhakkhānaṃ, na hi bhagavā evaṃ vadeyya. Aṭṭhānametaṃ, āvuso, anavakāso, yaṃ upekkhāya cetovimuttiyā bhāvitāya bahulīkatāya yānīkatāya vatthukatāya anuṭṭhitāya paricitāya susamāraddhāya, atha ca panassa rāgo cittaṃ pariyādāya ṭhassati netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Nissaraṇaṃ hetaṃ, āvuso, rāgassa, yadidaṃ upekkhā cetovimuttī’ti.
   “Idha panāvuso, bhikkhu evaṃ vadeyya– ‘animittā hi kho me cetovimutti bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā. Atha ca pana me nimittānusāri viññāṇaṃ hotī’ti. So ‘mā hevaṃ’ tissa vacanīyo ‘māyasmā evaṃ avaca, mā bhagavantaṃ abbhācikkhi, na hi sādhu bhagavato abbhakkhānaṃ, na hi bhagavā evaṃ vadeyya. Aṭṭhānametaṃ, āvuso, anavakāso, yaṃ animittāya cetovimuttiyā bhāvitāya bahulīkatāya yānīkatāya vatthukatāya anuṭṭhitāya paricitāya susamāraddhāya, atha ca panassa nimittānusāri viññāṇaṃ bhavissati, netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Nissaraṇaṃ hetaṃ, āvuso, sabbanimittānaṃ, yadidaṃ animittā cetovimuttī’ti.
   “Idha panāvuso, bhikkhu evaṃ vadeyya– ‘asmīti kho me vigataṃ, ayamahamasmīti na samanupassāmi, atha ca pana me vicikicchākathaṅkathāsallaṃ cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī’ti. So ‘mā hevaṃ’ tissa vacanīyo ‘māyasmā evaṃ avaca, mā bhagavantaṃ abbhācikkhi, na hi sādhu bhagavato abbhakkhānaṃ, na hi bhagavā evaṃ vadeyya. Aṭṭhānametaṃ, āvuso, anavakāso, yaṃ asmīti vigate ayamahamasmīti asamanupassato, atha ca panassa vicikicchākathaṅkathāsallaṃ cittaṃ pariyādāya ṭhassati, netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Nissaraṇaṃ hetaṃ, āvuso, vicikicchākathaṅkathāsallassa, yadidaṃ asmimānasamugghāto’ti.
   327. “Cha anuttariyāni– dassanānuttariyaṃ, savanānuttariyaṃ, lābhānuttariyaṃ, sikkhānuttariyaṃ, pāricariyānuttariyaṃ, anussatānuttariyaṃ.
   “Cha anussatiṭṭhānāni buddhānussati, dhammānussati, saṅghānussati, sīlānussati, cāgānussati, devatānussati.
   328. “Cha satatavihārā. Idhāvuso, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno. Sotena saddaṃ sutvā …pe… manasā dhammaṃ viññāya neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno.
   329. “Chaḷābhijātiyo. Idhāvuso, ekacco kaṇhābhijātiko samāno kaṇhaṃ dhammaṃ abhijāyati. Idha panāvuso, ekacco kaṇhābhijātiko samāno sukkaṃ dhammaṃ abhijāyati. Idha panāvuso, ekacco kaṇhābhijātiko samāno akaṇhaṃ asukkaṃ nibbānaṃ abhijāyati. Idha panāvuso, ekacco sukkābhijātiko samāno sukkaṃ dhammaṃ abhijāyati. Idha panāvuso, ekacco sukkābhijātiko samāno kaṇhaṃ dhammaṃ abhijāyati. Idha panāvuso, ekacco sukkābhijātiko samāno akaṇhaṃ asukkaṃ nibbānaṃ abhijāyati.
   “Cha nibbedhabhāgiyā saññā – aniccasaññā anicce, dukkhasaññā dukkhe, anattasaññā, pahānasaññā, virāgasaññā, nirodhasaññā.
   “Ime kho, āvuso, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena cha dhammā sammadakkhātā; tattha sabbeheva saṅgāyitabbaṃ …pe… atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ.
Sattakaṃ
   330. “Atthi kho, āvuso, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena satta dhammā sammadakkhātā; tattha sabbeheva saṅgāyitabbaṃ …pe… atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Katame satta?
   “Satta ariyadhanāni– saddhādhanaṃ, sīladhanaṃ, hiridhanaṃ, ottappadhanaṃ, sutadhanaṃ, cāgadhanaṃ, paññādhanaṃ.
   “Satta bojjhaṅgā– satisambojjhaṅgo, dhammavicayasambojjhaṅgo vīriyasambojjhaṅgo, pītisambojjhaṅgo, passaddhisambojjhaṅgo, samādhisambojjhaṅgo, upekkhāsambojjhaṅgo.
   “Satta samādhiparikkhārā– sammādiṭṭhi, sammāsaṅkappo, sammāvācā, sammākammanto, sammā-ājīvo, sammāvāyāmo, sammāsati.
   “Satta asaddhammā– idhāvuso, bhikkhu assaddho hoti, ahiriko hoti, anottappī hoti, appassuto hoti, kusīto hoti, muṭṭhassati hoti, duppañño hoti.
   “Satta saddhammā– idhāvuso, bhikkhu saddho hoti, hirimā hoti, ottappī hoti, bahussuto hoti, āraddhavīriyo hoti, upaṭṭhitassati hoti, paññavā hoti.
   “Satta sappurisadhammā– idhāvuso, bhikkhu dhammaññū ca hoti atthaññū ca attaññū ca mattaññū ca kālaññū ca parisaññū ca puggalaññū ca.
   331. “Satta niddasavatthūni. Idhāvuso, bhikkhu sikkhāsamādāne tibbacchando hoti, āyatiñca sikkhāsamādāne avigatapemo. Dhammanisantiyā tibbacchando hoti, āyatiñca dhammanisantiyā avigatapemo. Icchāvinaye tibbacchando hoti, āyatiñca icchāvinaye avigatapemo. Paṭisallāne tibbacchando hoti, āyatiñca paṭisallāne avigatapemo. Vīriyārambhe tibbacchando hoti, āyatiñca vīriyārambhe avigatapemo. Satinepakke tibbacchando hoti, āyatiñca satinepakke avigatapemo Diṭṭhipaṭivedhe tibbacchando hoti, āyatiñca diṭṭhipaṭivedhe avigatapemo.
   “Satta saññā– aniccasaññā, anattasaññā, asubhasaññā, ādīnavasaññā, pahānasaññā, virāgasaññā, nirodhasaññā.
   “Satta balāni– saddhābalaṃ, vīriyabalaṃ, hiribalaṃ, ottappabalaṃ, satibalaṃ, samādhibalaṃ, paññābalaṃ.
   332. “Satta viññāṇaṭṭhitiyo. Santāvuso, sattā nānattakāyā nānattasaññino, seyyathāpi manussā ekacce ca devā ekacce ca vinipātikā. Ayaṃ paṭhamā viññāṇaṭṭhiti.
   “Santāvuso, sattā nānattakāyā ekattasaññino seyyathāpi devā brahmakāyikā paṭhamābhinibbattā. Ayaṃ dutiyā viññāṇaṭṭhiti.
   “Santāvuso, sattā ekattakāyā nānattasaññino seyyathāpi devā ābhassarā. Ayaṃ tatiyā viññāṇaṭṭhiti.
   “Santāvuso, sattā ekattakāyā ekattasaññino seyyathāpi devā subhakiṇhā. Ayaṃ catutthī viññāṇaṭṭhiti.
   “Santāvuso, sattā sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ‘ananto ākāso’ti ākāsānañcāyatanūpagā. Ayaṃ pañcamī viññāṇaṭṭhiti.
   “Santāvuso, sattā sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma ‘anantaṃ viññāṇan’ti viññāṇañcāyatanūpagā. Ayaṃ chaṭṭhī viññāṇaṭṭhiti.
   “Santāvuso sattā sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma ‘natthi kiñcī’ti ākiñcaññāyatanūpagā. Ayaṃ sattamī viññāṇaṭṭhiti.
   “Satta puggalā dakkhiṇeyyā– ubhatobhāgavimutto paññāvimutto, kāyasakkhi, diṭṭhippatto, saddhāvimutto, dhammānusārī, saddhānusārī.
   “Satta anusayā– kāmarāgānusayo, paṭighānusayo, diṭṭhānusayo, vicikicchānusayo, mānānusayo, bhavarāgānusayo, avijjānusayo.
   “Satta saññojanāni– anunayasaññojanaṃ, paṭighasaññojanaṃ, diṭṭhisaññojanaṃ, vicikicchāsaññojanaṃ, mānasaññojanaṃ, bhavarāgasaññojanaṃ, avijjāsaññojanaṃ.
   “Satta adhikaraṇasamathā– uppannuppannānaṃ adhikaraṇānaṃ samathāya vūpasamāya sammukhāvinayo dātabbo, sativinayo dātabbo, amūḷhavinayo dātabbo, paṭiññāya kāretabbaṃ, yebhuyyasikā, tassapāpiyasikā, tiṇavatthārako.
   “Ime kho, āvuso, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena satta dhammā sammadakkhātā; tattha sabbeheva saṅgāyitabbaṃ …pe… atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ.
   Dutiyabhāṇavāro niṭṭhito.
Aṭṭhakaṃ
   333. “Atthi kho, āvuso, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena aṭṭha dhammā sammadakkhātā; tattha sabbeheva saṅgāyitabbaṃ …pe… atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Katame aṭṭha?
   “Aṭṭha micchattā– micchādiṭṭhi, micchāsaṅkappo, micchāvācā, micchākammanto, micchā-ājīvo, micchāvāyāmo micchāsati, micchāsamādhi.
   “Aṭṭha sammattā– sammādiṭṭhi, sammāsaṅkappo, sammāvācā, sammākammanto, sammā-ājīvo, sammāvāyāmo, sammāsati, sammāsamādhi.
   “Aṭṭha puggalā dakkhiṇeyyā– sotāpanno, sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno; sakadāgāmī, sakadāgāmiphalasacchikiriyāya paṭipanno; anāgāmī, anāgāmiphalasacchikiriyāya paṭipanno; arahā, arahattaphalasacchikiriyāya paṭipanno.
   334. “Aṭṭha kusītavatthūni. Idhāvuso, bhikkhunā kammaṃ kātabbaṃ hoti. Tassa evaṃ hoti– ‘kammaṃ kho me kātabbaṃ bhavissati, kammaṃ kho pana me karontassa kāyo kilamissati, handāhaṃ nipajjāmī’ti! So nipajjati na vīriyaṃ ārabhati appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya. Idaṃ paṭhamaṃ kusītavatthu.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhunā kammaṃ kataṃ hoti. Tassa evaṃ hoti– ‘ahaṃ kho kammaṃ akāsiṃ, kammaṃ kho pana me karontassa kāyo kilanto, handāhaṃ nipajjāmī’ti! So nipajjati na vīriyaṃ ārabhati …pe… idaṃ dutiyaṃ kusītavatthu.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhunā maggo gantabbo hoti. Tassa evaṃ hoti– ‘maggo kho me gantabbo bhavissati, maggaṃ kho pana me gacchantassa kāyo kilamissati, handāhaṃ nipajjāmī’ti! So nipajjati na vīriyaṃ ārabhati… idaṃ tatiyaṃ kusītavatthu.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhunā maggo gato hoti. Tassa evaṃ hoti– ‘ahaṃ kho maggaṃ agamāsiṃ, maggaṃ kho pana me gacchantassa kāyo kilanto, handāhaṃ nipajjāmī’ti! So nipajjati na vīriyaṃ ārabhati… idaṃ catutthaṃ kusītavatthu.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya caranto na labhati lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṃ pāripūriṃ. Tassa evaṃ hoti– ‘ahaṃ kho gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya caranto nālatthaṃ lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṃ pāripūriṃ, tassa me kāyo kilanto akammañño, handāhaṃ nipajjāmī’ti! So nipajjati na vīriyaṃ ārabhati… idaṃ pañcamaṃ kusītavatthu.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya caranto labhati lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṃ pāripūriṃ. Tassa evaṃ hoti– ‘ahaṃ kho gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya caranto alatthaṃ lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṃ pāripūriṃ, tassa me kāyo garuko akammañño, māsācitaṃ maññe handāhaṃ nipajjāmī’ti! So nipajjati na vīriyaṃ ārabhati… idaṃ chaṭṭhaṃ kusītavatthu.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhuno uppanno hoti appamattako ābādho. Tassa evaṃ hoti ‘uppanno kho me ayaṃ appamattako ābādho; atthi kappo nipajjituṃ, handāhaṃ nipajjāmī’ti! So nipajjati na vīriyaṃ ārabhati… idaṃ sattamaṃ kusītavatthu.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu gilānā vuṭṭhito hoti aciravuṭṭhito gelaññā. Tassa evaṃ hoti– ‘ahaṃ kho gilānā vuṭṭhito aciravuṭṭhito gelaññā, tassa me kāyo dubbalo akammañño, handāhaṃ nipajjāmī’ti! So nipajjati na vīriyaṃ ārabhati appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya. Idaṃ aṭṭhamaṃ kusītavatthu.
   335. “Aṭṭha ārambhavatthūni. Idhāvuso, bhikkhunā kammaṃ kātabbaṃ hoti. Tassa evaṃ hoti– ‘kammaṃ kho me kātabbaṃ bhavissati, kammaṃ kho pana me karontena na sukaraṃ buddhānaṃ sāsanaṃ manasi kātuṃ, handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmi appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya, asacchikatassa sacchikiriyāyā’ti! So vīriyaṃ ārabhati appattassa pattiyā, anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya. Idaṃ paṭhamaṃ ārambhavatthu.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhunā kammaṃ kataṃ hoti. Tassa evaṃ hoti– ‘ahaṃ kho kammaṃ akāsiṃ, kammaṃ kho panāhaṃ karonto nāsakkhiṃ buddhānaṃ sāsanaṃ manasi kātuṃ, handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmi …pe… so vīriyaṃ ārabhati… idaṃ dutiyaṃ ārambhavatthu.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhunā maggo gantabbo hoti. Tassa evaṃ hoti– ‘maggo kho me gantabbo bhavissati, maggaṃ kho pana me gacchantena na sukaraṃ buddhānaṃ sāsanaṃ manasi kātuṃ. Handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmi …pe… so vīriyaṃ ārabhati… idaṃ tatiyaṃ ārambhavatthu.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhunā maggo gato hoti. Tassa evaṃ hoti– ‘ahaṃ kho maggaṃ agamāsiṃ, maggaṃ kho panāhaṃ gacchanto nāsakkhiṃ buddhānaṃ sāsanaṃ manasi kātuṃ, handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmi …pe… so vīriyaṃ ārabhati… idaṃ catutthaṃ ārambhavatthu.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya caranto na labhati lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṃ pāripūriṃ Tassa evaṃ hoti– ‘ahaṃ kho gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya caranto nālatthaṃ lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṃ pāripūriṃ, tassa me kāyo lahuko kammañño, handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmi …pe… so vīriyaṃ ārabhati… idaṃ pañcamaṃ ārambhavatthu.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya caranto labhati lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṃ pāripūriṃ. Tassa evaṃ hoti– ‘ahaṃ kho gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya caranto alatthaṃ lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṃ pāripūriṃ, tassa me kāyo balavā kammañño, handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmi …pe… so vīriyaṃ ārabhati… idaṃ chaṭṭhaṃ ārambhavatthu
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhuno uppanno hoti appamattako ābādho. Tassa evaṃ hoti– ‘uppanno kho me ayaṃ appamattako ābādho, ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati yaṃ me ābādho pavaḍḍheyya, handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmi …pe… so vīriyaṃ ārabhati… idaṃ sattamaṃ ārambhavatthu.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu gilānā vuṭṭhito hoti aciravuṭṭhito gelaññā. Tassa evaṃ hoti– ‘ahaṃ kho gilānā vuṭṭhito aciravuṭṭhito gelaññā, ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati yaṃ me ābādho paccudāvatteyya, handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmi appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāyā”ti! So vīriyaṃ ārabhati appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya. Idaṃ aṭṭhamaṃ ārambhavatthu.
   336. “Aṭṭha dānavatthūni. Āsajja dānaṃ deti, bhayā dānaṃ deti, ‘adāsi me’ti dānaṃ deti, ‘dassati me’ti dānaṃ deti, ‘sāhu dānan’ti dānaṃ deti, ‘ahaṃ pacāmi, ime na pacanti, nārahāmi pacanto apacantānaṃ dānaṃ na dātun’ti dānaṃ deti, ‘idaṃ me dānaṃ dadato kalyāṇo kittisaddo abbhuggacchatī’ti dānaṃ deti. Cittālaṅkāra-cittaparikkhāratthaṃ dānaṃ deti.
   337. “Aṭṭha dānūpapattiyo. Idhāvuso, ekacco dānaṃ deti samaṇassa vā brāhmaṇassa vā annaṃ pānaṃ vatthaṃ yānaṃ mālāgandhavilepanaṃ seyyāvasathapadīpeyyaṃ. So yaṃ deti taṃ paccāsīsati. So passati khattiyamahāsālaṃ vā brāhmaṇamahāsālaṃ vā gahapatimahāsālaṃ vā pañcahi kāmaguṇehi samappitaṃ samaṅgībhūtaṃ paricārayamānaṃ. Tassa evaṃ hoti– ‘aho vatāhaṃ kāyassa bhedā paraṃ maraṇā khattiyamahāsālānaṃ vā brāhmaṇamahāsālānaṃ vā gahapatimahāsālānaṃ vā sahabyataṃ upapajjeyyan’ti! So taṃ cittaṃ dahati, taṃ cittaṃ adhiṭṭhāti, taṃ cittaṃ bhāveti, tassa taṃ cittaṃ hīne vimuttaṃ uttari abhāvitaṃ tatrūpapattiyā saṃvattati Tañca kho sīlavato vadāmi no dussīlassa. Ijjhatāvuso, sīlavato cetopaṇidhi visuddhattā.
   “Puna caparaṃ, āvuso, idhekacco dānaṃ deti samaṇassa vā brāhmaṇassa vā annaṃ pānaṃ …pe… seyyāvasathapadīpeyyaṃ. So yaṃ deti taṃ paccāsīsati. Tassa sutaṃ hoti– ‘cātumahārājikā devā dīghāyukā vaṇṇavanto sukhabahulā”ti. Tassa evaṃ hoti– ‘aho vatāhaṃ kāyassa bhedā paraṃ maraṇā cātumahārājikānaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjeyyan”ti! So taṃ cittaṃ dahati, taṃ cittaṃ adhiṭṭhāti, taṃ cittaṃ bhāveti, tassa taṃ cittaṃ hīne vimuttaṃ uttari abhāvitaṃ tatrūpapattiyā saṃvattati. Tañca kho sīlavato vadāmi no dussīlassa. Ijjhatāvuso, sīlavato cetopaṇidhi visuddhattā.
   “Puna caparaṃ, āvuso, idhekacco dānaṃ deti samaṇassa vā brāhmaṇassa vā annaṃ pānaṃ …pe… seyyāvasathapadīpeyyaṃ. So yaṃ deti taṃ paccāsīsati. Tassa sutaṃ hoti– ‘tāvatiṃsā devā …pe… yāmā devā …pe… tusitā devā …pe… nimmānaratī devā …pe… paranimmitavasavattī devā dīghāyukā vaṇṇavanto sukhabahulā’ti. Tassa evaṃ hoti– ‘aho vatāhaṃ kāyassa bhedā paraṃ maraṇā paranimmitavasavattīnaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjeyyan”ti! So taṃ cittaṃ dahati, taṃ cittaṃ adhiṭṭhāti, taṃ cittaṃ bhāveti, tassa taṃ cittaṃ hīne vimuttaṃ uttari abhāvitaṃ tatrūpapattiyā saṃvattati. Tañca kho sīlavato vadāmi no dussīlassa. Ijjhatāvuso, sīlavato cetopaṇidhi visuddhattā.
   “Puna caparaṃ, āvuso, idhekacco dānaṃ deti samaṇassa vā brāhmaṇassa vā annaṃ pānaṃ vatthaṃ yānaṃ mālāgandhavilepanaṃ seyyāvasathapadīpeyyaṃ. So yaṃ deti taṃ paccāsīsati. Tassa sutaṃ hoti– ‘brahmakāyikā devā dīghāyukā vaṇṇavanto sukhabahulā’ti. Tassa evaṃ hoti– ‘aho vatāhaṃ kāyassa bhedā paraṃ maraṇā brahmakāyikānaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjeyyan’ti! So taṃ cittaṃ dahati, taṃ cittaṃ adhiṭṭhāti, taṃ cittaṃ bhāveti, tassa taṃ cittaṃ hīne vimuttaṃ uttari abhāvitaṃ tatrūpapattiyā saṃvattati. Tañca kho sīlavato vadāmi no dussīlassa; vītarāgassa no sarāgassa. Ijjhatāvuso, sīlavato cetopaṇidhi vītarāgattā.
   “Aṭṭha parisā– khattiyaparisā, brāhmaṇaparisā, gahapatiparisā, samaṇaparisā, cātumahārājikaparisā, tāvatiṃsaparisā, māraparisā, brahmaparisā
   “Aṭṭha lokadhammā– lābho ca, alābho ca, yaso ca, ayaso ca, nindā ca, pasaṃsā ca, sukhañca, dukkhañca.
   338. “Aṭṭha abhibhāyatanāni. Ajjhattaṃ rūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ paṭhamaṃ abhibhāyatanaṃ.
   “Ajjhattaṃ rūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti– evaṃsaññī hoti. Idaṃ dutiyaṃ abhibhāyatanaṃ.
   “Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ tatiyaṃ abhibhāyatanaṃ.
   “Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ catutthaṃ abhibhāyatanaṃ.
   “Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati nīlāni nīlavaṇṇāni nīlanidassanāni nīlanibhāsāni. Seyyathāpi nāma umāpupphaṃ nīlaṃ nīlavaṇṇaṃ nīlanidassanaṃ nīlanibhāsaṃ, seyyathā vā pana taṃ vatthaṃ bārāṇaseyyakaṃ ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ nīlaṃ nīlavaṇṇaṃ nīlanidassanaṃ nīlanibhāsaṃ. Evameva ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati nīlāni nīlavaṇṇāni nīlanidassanāni nīlanibhāsāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ pañcamaṃ abhibhāyatanaṃ.
   “Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati pītāni pītavaṇṇāni pītanidassanāni pītanibhāsāni. Seyyathāpi nāma kaṇikārapupphaṃ pītaṃ pītavaṇṇaṃ pītanidassanaṃ pītanibhāsaṃ, seyyathā vā pana taṃ vatthaṃ bārāṇaseyyakaṃ ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ pītaṃ pītavaṇṇaṃ pītanidassanaṃ pītanibhāsaṃ. Evameva ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati pītāni pītavaṇṇāni pītanidassanāni pītanibhāsāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ chaṭṭhaṃ abhibhāyatanaṃ.
   “Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati lohitakāni lohitakavaṇṇāni lohitakanidassanāni lohitakanibhāsāni. Seyyathāpi nāma bandhujīvakapupphaṃ lohitakaṃ lohitakavaṇṇaṃ lohitakanidassanaṃ lohitakanibhāsaṃ, seyyathā vā pana taṃ vatthaṃ bārāṇaseyyakaṃ ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ lohitakaṃ lohitakavaṇṇaṃ lohitakanidassanaṃ lohitakanibhāsaṃ. Evameva ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati lohitakāni lohitakavaṇṇāni lohitakanidassanāni lohitakanibhāsāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ sattamaṃ abhibhāyatanaṃ.
   “Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati odātāni odātavaṇṇāni odātanidassanāni odātanibhāsāni. Seyyathāpi nāma osadhitārakā odātā odātavaṇṇā odātanidassanā odātanibhāsā, seyyathā vā pana taṃ vatthaṃ bārāṇaseyyakaṃ ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ odātaṃ odātavaṇṇaṃ odātanidassanaṃ odātanibhāsaṃ. Evameva ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati odātāni odātavaṇṇāni odātanidassanāni odātanibhāsāni ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ aṭṭhamaṃ abhibhāyatanaṃ.
   339. “Aṭṭha vimokkhā. Rūpī rūpāni passati. Ayaṃ paṭhamo vimokkho.
   “Ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati. Ayaṃ dutiyo vimokkho.
   “Subhanteva adhimutto hoti. Ayaṃ tatiyo vimokkho.
   “Sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ‘ananto ākāso’ti ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ catuttho vimokkho.
   “Sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma ‘anantaṃ viññāṇan’ti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ pañcamo vimokkho.
   “Sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma ‘natthi kiñcī’ti ākiñcaññāyatanaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ chaṭṭho vimokkho.
   “Sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ sattamo vimokkho.
   “Sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṃ samatikkamma saññāvedayita nirodhaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ aṭṭhamo vimokkho.
   “Ime kho, āvuso, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena aṭṭha dhammā sammadakkhātā; tattha sabbeheva saṅgāyitabbaṃ …pe… atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ.
Navakaṃ
   340. “Atthi kho, āvuso, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena nava dhammā sammadakkhātā; tattha sabbeheva saṅgāyitabbaṃ …pe… atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Katame nava?
   “Nava āghātavatthūni. ‘Anatthaṃ me acarī’ti āghātaṃ bandhati; ‘anatthaṃ me caratī’ti āghātaṃ bandhati; ‘anatthaṃ me carissatī’ti āghātaṃ bandhati; ‘piyassa me manāpassa anatthaṃ acarī’ti āghātaṃ bandhati …pe… anatthaṃ caratīti āghātaṃ bandhati …pe… anatthaṃ carissatīti āghātaṃ bandhati; ‘appiyassa me amanāpassa atthaṃ acarī’ti āghātaṃ bandhati …pe… atthaṃ caratīti āghātaṃ bandhati …pe… atthaṃ carissatīti āghātaṃ bandhati.
   “Nava āghātapaṭivinayā. ‘Anatthaṃ me acari, taṃ kutettha labbhā’ti āghātaṃ paṭivineti ‘anatthaṃ me carati, taṃ kutettha labbhā’ti āghātaṃ paṭivineti; ‘anatthaṃ me carissati, taṃ kutettha labbhā’ti āghātaṃ paṭivineti; ‘piyassa me manāpassa anatthaṃ acari …pe… anatthaṃ carati …pe… anatthaṃ carissati, taṃ kutettha labbhā’ti āghātaṃ paṭivineti; ‘appiyassa me amanāpassa atthaṃ acari …pe… atthaṃ carati …pe… atthaṃ carissati, taṃ kutettha labbhā’ti āghātaṃ paṭivineti.
   341. “Nava sattāvāsā. Santāvuso, sattā nānattakāyā nānattasaññino, seyyathāpi manussā ekacce ca devā ekacce ca vinipātikā. Ayaṃ paṭhamo sattāvāso.
   “Santāvuso, sattā nānattakāyā ekattasaññino, seyyathāpi devā brahmakāyikā paṭhamābhinibbattā. Ayaṃ dutiyo sattāvāso.
   “Santāvuso, sattā ekattakāyā nānattasaññino, seyyathāpi devā ābhassarā. Ayaṃ tatiyo sattāvāso.
   “Santāvuso sattā ekattakāyā ekattasaññino, seyyathāpi devā subhakiṇhā. Ayaṃ catuttho sattāvāso.
   “Santāvuso, sattā asaññino appaṭisaṃvedino, seyyathāpi devā asaññasattā. Ayaṃ pañcamo sattāvāso.
   “Santāvuso, sattā sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ‘ananto ākāso’ti ākāsānañcāyatanūpagā. Ayaṃ chaṭṭho sattāvāso.
   “Santāvuso, sattā sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma ‘anantaṃ viññāṇan’ti viññāṇañcāyatanūpagā. Ayaṃ sattamo sattāvāso.
   “Santāvuso, sattā sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma ‘natthi kiñcī’ti ākiñcāññāyatanūpagā. Ayaṃ aṭṭhamo sattāvāso.
   “Santāvuso sattā sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanūpagā. Ayaṃ navamo sattāvāso.
   342. “Nava akkhaṇā asamayā brahmacariyavāsāya. Idhāvuso tathāgato ca loke uppanno hoti arahaṃ sammāsambuddho, dhammo ca desiyati opasamiko parinibbāniko sambodhagāmī sugatappavedito. Ayañca puggalo nirayaṃ upapanno hoti. Ayaṃ paṭhamo akkhaṇo asamayo brahmacariyavāsāya.
   “Puna caparaṃ, āvuso, tathāgato ca loke uppanno hoti arahaṃ sammāsambuddho, dhammo ca desiyati opasamiko parinibbāniko sambodhagāmī sugatappavedito. Ayañca puggalo tiracchānayoniṃ upapanno hoti. Ayaṃ dutiyo akkhaṇo asamayo brahmacariyavāsāya.
   “Puna caparaṃ …pe… pettivisayaṃ upapanno hoti. Ayaṃ tatiyo akkhaṇo asamayo brahmacariyavāsāya.
   “Puna caparaṃ …pe… asurakāyaṃ upapanno hoti. Ayaṃ catuttho akkhaṇo asamayo brahmacariyavāsāya.
   “Puna caparaṃ …pe… aññataraṃ dīghāyukaṃ devanikāyaṃ upapanno hoti. Ayaṃ pañcamo akkhaṇo asamayo brahmacariyavāsāya.
   “Puna caparaṃ …pe… paccantimesu janapadesu paccājāto hoti milakkhesu aviññātāresu, yattha natthi gati bhikkhūnaṃ bhikkhunīnaṃ upāsakānaṃ upāsikānaṃ. Ayaṃ chaṭṭho akkhaṇo asamayo brahmacariyavāsāya.
   “Puna caparaṃ …pe… majjhimesu janapadesu paccājāto hoti. So ca hoti micchādiṭṭhiko viparītadassano– ‘natthi dinnaṃ, natthi yiṭṭhaṃ, natthi hutaṃ, natthi sukatadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko, natthi ayaṃ loko, natthi paro loko, natthi mātā, natthi pitā, natthi sattā opapātikā, natthi loke samaṇabrāhmaṇā sammaggatā sammāpaṭipannā ye imañca lokaṃ parañca lokaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedentī’ti. Ayaṃ sattamo akkhaṇo asamayo brahmacariyavāsāya.
   “Puna caparaṃ …pe… majjhimesu janapadesu paccājāto hoti. So ca hoti duppañño jaḷo eḷamūgo, nappaṭibalo subhāsitadubbhāsitānamatthamaññātuṃ. Ayaṃ aṭṭhamo akkhaṇo asamayo brahmacariyavāsāya.
   “Puna caparaṃ, āvuso, tathāgato ca loke na uppanno hoti arahaṃ sammāsambuddho, dhammo ca na desiyati opasamiko parinibbāniko sambodhagāmī sugatappavedito. Ayañca puggalo majjhimesu janapadesu paccājāto hoti, so ca hoti paññavā ajaḷo aneḷamūgo, paṭibalo subhāsita-dubbhāsitānamatthamaññātuṃ. Ayaṃ navamo akkhaṇo asamayo brahmacariyavāsāya.
   343. “Nava anupubbavihārā. Idhāvuso, bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Vitakkavicārānaṃ vūpasamā …pe… dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Pītiyā ca virāgā …pe… tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Sukhassa ca pahānā …pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā …pe… ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharati. Sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma ‘anantaṃ viññāṇan’ti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharati. Sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma ‘natthi kiñcī’ti ākiñcaññāyatanaṃ upasampajja viharati. Sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati. Sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṃ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṃ upasampajja viharati.
   344. “Nava anupubbanirodhā. Paṭhamaṃ jhānaṃ samāpannassa kāmasaññā niruddhā hoti. Dutiyaṃ jhānaṃ samāpannassa vitakkavicārā niruddhā honti. Tatiyaṃ jhānaṃ samāpannassa pīti niruddhā hoti. Catutthaṃ jhānaṃ samāpannassa assāsapassāssā niruddhā honti. Ākāsānañcāyatanaṃ samāpannassa rūpasaññā niruddhā hoti. Viññāṇañcāyatanaṃ samāpannassa ākāsānañcāyatanasaññā niruddhā hoti. Ākiñcaññāyatanaṃ samāpannassa viññāṇañcāyatanasaññā niruddhā hoti. Nevasaññānāsaññāyatanaṃ samāpannassa ākiñcaññāyatanasaññā niruddhā hoti. Saññāvedayitanirodhaṃ samāpannassa saññā ca vedanā ca niruddhā honti.
   “Ime kho, āvuso, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena nava dhammā sammadakkhātā. Tattha sabbeheva saṅgāyitabbaṃ …pe… atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ.
Dasakaṃ
   345. “Atthi kho, āvuso, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena dasa dhammā sammadakkhātā. Tattha sabbeheva saṅgāyitabbaṃ …pe… atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Katame dasa?
   “Dasa nāthakaraṇā dhammā. Idhāvuso, bhikkhu sīlavā hoti. Pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharati ācāragocarasampanno, aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī samādāya sikkhati sikkhāpadesu. Yaṃpāvuso, bhikkhu sīlavā hoti, pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharati, ācāragocarasampanno, aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī samādāya sikkhati sikkhāpadesu. Ayampi dhammo nāthakaraṇo.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu bahussuto hoti sutadharo sutasannicayo. Ye te dhammā ādikalyāṇā majjhekalyāṇā pariyosānakalyāṇā sātthā sabyañjanā kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ abhivadanti, tathārūpāssa dhammā bahussutā honti dhātā vacasā paricitā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā, yaṃpāvuso, bhikkhu bahussuto hoti …pe… diṭṭhiyā suppaṭividdhā. Ayampi dhammo nāthakaraṇo.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu kalyāṇamitto hoti kalyāṇasahāyo kalyāṇasampavaṅko. Yaṃpāvuso, bhikkhu kalyāṇamitto hoti kalyāṇasahāyo kalyāṇasampavaṅko. Ayampi dhammo nāthakaraṇo.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu suvaco hoti sovacassakaraṇehi dhammehi samannāgato khamo padakkhiṇaggāhī anusāsaniṃ. Yaṃpāvuso, bhikkhu suvaco hoti …pe… padakkhiṇaggāhī anusāsaniṃ. Ayampi dhammo nāthakaraṇo.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu yāni tāni sabrahmacārīnaṃ uccāvacāni kiṃkaraṇīyāni, tattha dakkho hoti analaso tatrupāyāya vīmaṃsāya samannāgato, alaṃ kātuṃ alaṃ saṃvidhātuṃ. Yaṃpāvuso, bhikkhu yāni tāni sabrahmacārīnaṃ …pe… alaṃ saṃvidhātuṃ. Ayampi dhammo nāthakaraṇo.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu dhammakāmo hoti piyasamudāhāro, abhidhamme abhivinaye uḷārapāmojjo. Yaṃpāvuso, bhikkhu dhammakāmo hoti …pe… uḷārapāmojjo. Ayampi dhammo nāthakaraṇo.
   “Puna caparaṃ, āvuso bhikkhu santuṭṭho hoti itarītarehi cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānappaccayabhesajjaparikkhārehi Yaṃpāvuso, bhikkhu santuṭṭho hoti …pe… parikkhārehi. Ayampi dhammo nāthakaraṇo.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu āraddhavīriyo viharati akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadāya, thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu. Yaṃpāvuso, bhikkhu āraddhavīriyo viharati …pe… anikkhittadhuro kusalesu dhammesu. Ayampi dhammo nāthakaraṇo.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu satimā hoti paramena satinepakkena samannāgato cirakatampi cirabhāsitampi saritā anussaritā. Yaṃpāvuso, bhikkhu satimā hoti …pe… saritā anussaritā. Ayampi dhammo nāthakaraṇo.
   “Puna caparaṃ, āvuso, bhikkhu paññavā hoti, udayatthagāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammādukkhakkhayagāminiyā. Yaṃpāvuso, bhikkhu paññavā hoti …pe… sammādukkhakkhayagāminiyā. Ayampi dhammo nāthakaraṇo.
   346. Dasa kasiṇāyatanāni. Pathavīkasiṇameko sañjānāti, uddhaṃ adho tiriyaṃ advayaṃ appamāṇaṃ. Āpokasiṇameko sañjānāti …pe… tejokasiṇameko sañjānāti… vāyokasiṇameko sañjānāti… nīlakasiṇameko sañjānāti… pītakasiṇameko sañjānāti… lohitakasiṇameko sañjānāti… odātakasiṇameko sañjānāti… ākāsakasiṇameko sañjānāti… viññāṇakasiṇameko sañjānāti, uddhaṃ adho tiriyaṃ advayaṃ appamāṇaṃ.
   347. “Dasa akusalakammapathā– pāṇātipāto, adinnādānaṃ, kāmesumicchācāro, musāvādo, pisuṇā vācā, pharusā vācā, samphappalāpo, abhijjhā, byāpādo, micchādiṭṭhi.
   “Dasa kusalakammapathā– pāṇātipātā veramaṇī, adinnādānā veramaṇī, kāmesumicchācārā veramaṇī, musāvādā veramaṇī, pisuṇāya vācāya veramaṇī, pharusāya vācāya veramaṇī, samphappalāpā veramaṇī, anabhijjhā, abyāpādo, sammādiṭṭhi.
   348. “Dasa ariyavāsā. Idhāvuso, bhikkhu pañcaṅgavippahīno hoti, chaḷaṅgasamannāgato, ekārakkho, caturāpasseno, paṇunnapaccekasacco, samavayasaṭṭhesano, anāvilasaṅkappo, passaddhakāyasaṅkhāro, suvimuttacitto, suvimuttapañño.
   “Kathañcāvuso, bhikkhu pañcaṅgavippahīno hoti? Idhāvuso, bhikkhuno kāmacchando pahīno hoti, byāpādo pahīno hoti, thinamiddhaṃ pahīnaṃ hoti, uddhaccakukuccaṃ pahīnaṃ hoti, vicikicchā pahīnā hoti. Evaṃ kho, āvuso, bhikkhu pañcaṅgavippahīno hoti.
   “Kathañcāvuso, bhikkhu chaḷaṅgasamannāgato hoti? Idhāvuso, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno. Sotena saddaṃ sutvā …pe… manasā dhammaṃ viññāya neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno. Evaṃ kho, āvuso, bhikkhu chaḷaṅgasamannāgato hoti.
   “Kathañcāvuso bhikkhu ekārakkho hoti? Idhāvuso, bhikkhu satārakkhena cetasā samannāgato hoti. Evaṃ kho, āvuso, bhikkhu ekārakkho hoti
   “Kathañcāvuso, bhikkhu caturāpasseno hoti? Idhāvuso, bhikkhu saṅkhāyekaṃ paṭisevati, saṅkhāyekaṃ adhivāseti, saṅkhāyekaṃ parivajjeti, saṅkhāyekaṃ vinodeti. Evaṃ kho, āvuso, bhikkhu caturāpasseno hoti.
   “Kathañcāvuso, bhikkhu paṇunnapaccekasacco hoti? Idhāvuso, bhikkhuno yāni tāni puthusamaṇabrāhmaṇānaṃ puthupaccekasaccāni, sabbāni tāni nunnāni honti paṇunnāni cattāni vantāni muttāni pahīnāni paṭinissaṭṭhāni. Evaṃ kho, āvuso, bhikkhu paṇunnapaccekasacco hoti.
   “Kathañcāvuso bhikkhu samavayasaṭṭhesano hoti? Idhāvuso, bhikkhuno kāmesanā pahīnā hoti, bhavesanā pahīnā hoti, brahmacariyesanā paṭippassaddhā. Evaṃ kho, āvuso, bhikkhu samavayasaṭṭhesano hoti.
   “Kathañcāvuso, bhikkhu anāvilasaṅkappo hoti? Idhāvuso, bhikkhuno kāmasaṅkappo pahīno hoti, byāpādasaṅkappo pahīno hoti, vihiṃsāsaṅkappo pahīno hoti. Evaṃ kho, āvuso, bhikkhu anāvilasaṅkappo hoti.
   “Kathañcāvuso, bhikkhu passaddhakāyasaṅkhāro hoti Idhāvuso, bhikkhu sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Evaṃ kho, āvuso, bhikkhu passaddhakāyasaṅkhāro hoti.
   “Kathañcāvuso, bhikkhu suvimuttacitto hoti? Idhāvuso, bhikkhuno rāgā cittaṃ vimuttaṃ hoti, dosā cittaṃ vimuttaṃ hoti, mohā cittaṃ vimuttaṃ hoti. Evaṃ kho, āvuso, bhikkhu suvimuttacitto hoti.
   “Kathañcāvuso, bhikkhu suvimuttapañño hoti? Idhāvuso, bhikkhu ‘rāgo me pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvaṃkato āyatiṃ anuppādadhammo’ti pajānāti. ‘Doso me pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvaṃkato āyatiṃ anuppādadhammo’ti pajānāti. ‘Moho me pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvaṃkato āyatiṃ anuppādadhammo’ti pajānāti. Evaṃ kho, āvuso, bhikkhu suvimuttapañño hoti.
   “Dasa asekkhā dhammā– asekkhā sammādiṭṭhi, asekkho sammāsaṅkappo, asekkhā sammāvācā, asekkho sammākammanto, asekkho sammā-ājīvo, asekkho sammāvāyāmo, asekkhā sammāsati, asekkho sammāsamādhi, asekkhaṃ sammāñāṇaṃ, asekkhā sammāvimutti.
   “Ime kho, āvuso, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena dasa dhammā sammadakkhātā. Tattha sabbeheva saṅgāyitabbaṃ na vivaditabbaṃ, yathayidaṃ brahmacariyaṃ addhaniyaṃ assa ciraṭṭhitikaṃ, tadassa bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānan”ti.
   349. Atha kho bhagavā uṭṭhahitvā āyasmantaṃ sāriputtaṃ āmantesi– ‘sādhu sādhu, sāriputta, sādhu kho tvaṃ, sāriputta, bhikkhūnaṃ saṅgītipariyāyaṃ abhāsī’ti. Idamavocāyasmā sāriputto, samanuñño satthā ahosi. Attamanā te bhikkhū āyasmato sāriputtassa bhāsitaṃ abhinandunti.
   Saṅgītisuttaṃ niṭṭhitaṃ dasamaṃ.
漢巴經文比對(莊春江作):
  「施業、平等業、思惟業(DA.9)」,南傳作「布施福業事、戒福業事、修習福業事」(dānamayaṃ puññakiriyavatthu, sīlamayaṃ puññakiriyavatthu, bhāvanāmayaṃ puññakiriyavatthu),Maurice Walshe先生英譯為「基於功績之基礎:給與、道德、默想」(grounds based on merit: that of giving, of morality, of meditation)。按:《集異門足論》作「施類、戒類(五戒)、修類(慈悲喜捨四無量)」福業事,《大毘婆沙論》、《俱舍論》等亦同。依此,「平等業」相當於「戒福業事」,「思惟業」相當於「修習福業事」。
  「有求(DA.9)」,南傳作「有的尋求」(bhavesanā,另譯為「存在的尋求」),Maurice Walshe先生英譯為「為了形成(存在)的尋求」(quests for becoming)。按:《吉祥悅意》說,凡對有(bhavesu, 存在)之有的欲(bhavacchando)、有的取著(bhavajjhosānaṃ),這被稱為「有的尋求」。
  「我增盛(DA.9)」,南傳作「自增上」(Attādhipateyyaṃ),Maurice Walshe先生英譯為「自己有力的影響」(oneself predominant influences),菩提比丘長老英譯為「自己為自己的權威」(Oneself as one's authority, AN.3.40)。「增上」(adhipateyyaṃ),另譯為「卓越性;威力」,《吉祥悅意》以「主人;支配者」(adhipatito)解說,與「增上戒學、增上意學、增上慧學」的「增上」(adhi,另譯為「在......之上;更上的」)不同。
  「未知當知根、知根、無知根(SA.642);未知欲知根、知根、知已根(DA.9),南傳作「『我將知未知的』根、完全智根、具知根」,參看SA.642/SN.48.23。
  「發(DA.9)」,南傳作「舉罪」(codanā),菩提比丘長老英譯為「非難;責備」(reproof)。按:《吉祥悅意》以「舉罪理由(根據)」(codanākāraṇāni)解說「舉罪事」。
  「作長老(DA.9)」,南傳作「世俗上座」(sammutithero),菩提比丘長老英譯為「按照慣例的長老」(an elder by convention)。按:《吉祥悅意》說,具備AN.4.22所說的四法之一個或多個(ekena vā anekehi vā samannāgato)者為「法上座」,凡年老時(mahallakakāle)出家的最初沙彌們(sāmaṇerādayo)被看見後,他們說「上座、上座」,這名為世俗上座。
  「色的攝集」(rūpasaṅgaho),Maurice Walshe先生英譯為「物質的分類」(classification of matter)。「攝集」(saṅgaho),另譯為「攝取;輯錄;收集;分類」。
  「不可見無對色」(anidassana-appaṭighaṃ rūpaṃ),Maurice Walshe先生英譯為「不可見且不妨礙的」(invisible and unresisting),並以「非常細微的物質」(very subtle matter)解說。依南傳阿毘達摩,微細色有十六種:水界、男性根、女性根、心所依處色、食素、命根色、空界、身表、語表、色輕快性、色柔軟性、色適業性、色積集、色相續、色老性、色無常性。《俱舍論》:「瑜伽師說︰『修靜慮時定力所生定境界色,非眼根境,故名無見;不障處所,故名無對。』」《大乘廣五蘊論》:「云何無表色等?謂有表業、三摩地所生無見無對色等。」《顯揚聖教論》:「十七、無見無對色,謂:法處所攝色。」
  「不動的造作」(āneñjābhisaṅkhāraṃ),Maurice Walshe先生英譯為「泰然自若之業力的形成」(imperturbable karmic formation)。按:《吉祥悅意》以「不動的、不動搖的、寂靜的造作無色果報的出生者(vipākabhūtaṃ arūpameva)」解說。
  「牟尼行」(moneyyāni,另譯為「牟尼位;完美道德」),Maurice Walshe先生英譯為「聖人的特質」(qualities of sage),菩提比丘長老英譯為「睿智」(sagacity, AN.3.123)。
  「寂靜行道」(samā paṭipadā),Maurice Walshe先生英譯為「平靜的進行」(calm progress)。按:《吉祥悅意》說,「已生起欲尋不忍受」等以方法有尋的平靜為寂靜(‘‘Uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāsetī’’tiādinā nayena vitakkasamanaṃ samā),又說,這四種行道就被稱為下劣的(Paṭipadācatukkaṃ heṭṭhā vuttameva)。
  「身繫縛」(kāyagantho),Maurice Walshe先生英譯為「身-繫」(body-tie)。按:《吉祥悅意》以「在輪迴中的名身與色身(Vaṭṭasmiṃ nāmakāyañceva rūpakāyañca)的繫縛」解說。
  「家的慳吝」(kulamacchariyaṃ),Maurice Walshe先生英譯為「對家的吝嗇」(begrudging as to families)。按:《吉祥悅意》以「遮止其他人進入自己信施的家」(attano upaṭṭhākakule aññesaṃ pavesanampi nivāreti)解說。
  「斥責後」(Āsajja,另一個意思為「接近後」),Maurice Walshe先生英譯為「當提供機會」(as occasion offers)。按:《吉祥悅意》以「到達後給與布施」(patvā dānaṃ deti)解說,但譯者認為「斥責後」的解讀似乎與後面的「以害怕施與布施」文意比較連貫。
  「心的裝飾-心的資糧目的施與布施」(Cittālaṅkāra-cittaparikkhāratthaṃ dānaṃ deti),Maurice Walshe先生英譯為「為了裝飾和準備一個人的心」(in order to adorn and prepare one's heart)。按:《吉祥悅意》以「就是止觀心的裝飾目的與隨從目的之給與,以布施建立柔軟的心」(samathavipassanācittassa alaṅkāratthañceva parivāratthañca deti. Dānañhi cittaṃ mudukaṃ karoti)解說。